" s h a r q " n a sh r iy o t -m a t b a a a k s iy a d o r L ik k o m pa n iy a si bosh t a h r ir iy a t I

2. 

Huquq

  — 

davlat  tomonidan  o'rnatilgan  yo k i  m a ’qullangan  nor­

m alar  tizimi.

  J a h o n d a   turli  ijtimoiy  n o rm a la r  tizim lari  ju d a   h a m   k o ‘p. 

Biroq,  faqat  huqu q iy   n o rm a la r  tizim igina  davlat  to m o n id a n   yaratiladi. 

H u q u q   n o rm alarin i  o ‘rn a ta r  ek an,  davlat  bevosita  o ‘z  vakolatli  organlari 

orqali  ish  k o ‘radi.

H u q u q iy   n o rm a la r   tizim ining  davlat  to m o n id a n   o ‘rnatilganligi  va 

m a ’qullanganligi  ularning  davlatga  t o ‘la  bo g ‘liqligini  va  unga  b o ‘ysunishi- 

ni  anglatadim i?  Bu  masalaga  ikki  xil  y o n d ash u v   mavjud.

Birinchi  yondashuvga  k o ‘ra,  h u q u q   norm alariga  “ davlat  talablari” 

sifatida  qaraladi.  B unda  davlat  h u q u q   m anbayi  sifatida  t a ’riflanadi.  Davlat 

hokim iyati  h u q u q q a   tobe  em as,  balki  u n d a n   ustun  b o ‘lib  qoladi.  S h u n d ay  

qilib,  davlatga  b irlam chi,  h u q u q q a   —  ikkilam chi  hodisa  sifatida  qaraladi.

Ikkinchi  yondashuvga  k o ‘ra,  davlat,  davlat  hokim iyati  huquqiy 

xususiyat  kasb  etadi.  Davlat  hokim iyati  zam irida  fakt  em as,  balki  h u q u q

181

---

DAVLAT  VA  HU Q U Q   NAZARIYASI

yotishi  kerak.  Davlat,  garchi  u  huqu q iy   hujjatlar  qabul  qilsa-da,  h u q u q ­

ning  m anbayi  b o ‘lishi  m u m k in   em as.  C h u n k i,  davlat  hokim iy atin in g   o ‘zi 

h u q u q d a n   kelib  chiqadi,  y a’ni  uning  vakolatlari  h u q u q   vositasida  rasmiy- 

lashtiriladi.  Davlat  h u q u q d a n   em as,  balki  h u q u q   davlatdan  ustu n   turadi, 

uni  m uvo z an atg a  soladi  va  chegaralaydi.

B u ndan  tashqari,  davlat  va  h u q u q   o ‘zaro  m u n osabatlari  xususiyatiga 

n is b a ta n   b o s h q a c h a   y o n d a s h u v la r  h a m   m avjud. 

Bu  y o n d a s h u v la r 

murakkabligi,  h a r  xilligi  va  ziddiyatliligiga  qaram ay ,  ularning  aksariyati 

h u q u q   norm alari  davlatning  h u q u q   ijodkorligi  faoliyati  bilan  belgilanadi, 

davlat  to m o n id a n   qabul  qilinadi  yoki  tasdiqlanadi,  degan  asosiy  fikrga 

asoslanadi.