" s h a r q " n a sh r iy o t -m a t b a a a k s iy a d o r L ik k o m pa n iy a si bosh t a h r ir iy a t I

l - § .   S iy o siy   tizim   tushunchasi  va  turlari

E rkin lik  h a r  q a n d a y   ja m iy a t  intiladigan  ezgu  tilak,  oliy  q ad riyatdir. 

Ijtim o iy   h ay o tn in g   erkinligi  ja m iy a t  siyosiy  tizim id a  d em o k ra tik   in stitu t- 

larn in g   n e c h o g ‘lik  q a ro r  topganligi  va  sam arali  am al  qilishi  bilan   belgi- 

lanadi.

Siyosiy  tizim  ja m iy a t  m a n faatlarig a,  xalq  irodasiga  q an ch a lik   sam arali 

x iz m at  qilsa,  u n in g   ta b iati  va  m a zm u n i  sh u n c h a lik   d e m o k ra tik   b o ‘ladi. 

B osh qacha  ay tg an d a,  siyosiy  tizim n i  m uttasil  d em o k ra tla sh tirib   borish 

xalq  h ok im iy atch ilig in i  real  am alga  o sh irish n in g   strategik  y o ‘lidir.

Siyosiy  d e m o k ra tiy a n i  rav naq  to p tirish   yoki  siyosiy  tizim n i  d e m o k ra t­

lashtirish  ja m iy a tim iz   ta ra q q iy o ti  hozirgi  b o sq ich in in g   u stu v o r  y o ‘nalish- 

la rid an   biridir.  Siyosiy  h ay o tn i  izchil  va  m u n ta z a m   erk in lash tirib   borish 

m asalasi  m a m lak a t  P rezid e n tin in g   do im iy   d iq q at  m a rk azid a  turad i. 

I A . K arim o v   o ‘zin in g   “ 0 ‘zb ek isto n   X X I  asrga  in tilm o q d a ”  nom li 

m a ’ru zasida  ja m iy a tim iz   h ay o tin in g   b a rc h a   so h alarin i  erkin lashtirish 

m asalasini  q a t’i 

ta rz d a   kun  tartibiga  q o ‘ydi.  “ Siyosiy  so h an i  e rk in ­

lash tirish   bo rasid a:  a w a la m b o r,  ah o lin in g   siyosiy  faolligini  kuchaytirish, 

ja m iy a td a   m a n fa a tla r  va  q a ra m a -q a rsh i  k u ch lar  o ‘rtasid a  m uv o zan atn i 

t a ’m in lay d ig an   k u ch li  m e x a n iz m la rn i  sh ak llan tirish   z aru r.  D e m o k - 

ratiyanin g  eng  m u h im   p rin sip i  —  o d a m la rn in g   saylov  h u q u q in i,  o ‘z 

x o h ish -iro d asin i  erk in   ifodalash,  o ‘z  m an faatlarin i  ro ‘yobga  ch iq arish   va 

him o y a  qilish  h u q u q in i  t a ’m in lash   u ch u n   haqiqiy  s h a rt-s h a ro it,  q o n u n iy - 

h u q u q iy   z am in   yaratib  berish  lo z im ” 1.

E rk in lash tirish   siyosiy  islo h o tlarn in g   asl  negizi  sifatida  b u tu n   siyosiy 

tiz im n i  q a m ra b   o lm o q d a.  M a m lak atd a  r o ‘y  b eray o tg an   siyosiy  d em o k ratik  

ja ra y o n la rn i  anglab  yetish  u c h u n   ja m iy a tim iz   siyosiy  tizim in i  k o ‘zd an  

kech irish   yetarli  b o ‘ladi.  S hu  m aq sad d a  respublikam iz  siyosiy  tizim i  va 

u n in g   k o n stitu siy av iy -h u q u q iy   asoslariga  a lo h id a   to ‘x talishn i  jo iz   deb

1 

Karimov  I.A.

  O'zbekiston  X X I  asrga  intilmoqda.  —  Т .,  1999.  16-b.

155

---

DAVLAT  VA  H U Q U Q   NAZARIYASI

hisoblaym iz.  Siyosiy  tizim   in so n la r  faoliyatinin g  a lo h id a   sohasi  —  siyosat, 

siyosiy  m u n o sab atlar  va  a lo q alar  sohasi  bilan  b o g ‘liq.  U   m uayyan  siyosiy 

iro d an in g   m ahsuli  sifatida  vujudga  keladi  va  bu  iro d an in g   am alga  o sh iri- 

lishiga  safarb ar  etilgan  v o sitalarn in g   institutsiyaviy  (tashk iliy -tu zilm av iy ) 

rasm iylashgan  shakli  ta rz id a  n am o y o n   b o ‘ladi.  Siyosiy  tizim   k ish ilar 

o ‘rtasidagi  siyosiy  m u n o sab atlarn in g   b a rq a ro r  shakli  b o ‘lib,  u n in g   y o r­

d a m id a   ja m iy at  a ’zo larin in g   barchasiga  n isb atan   h o k im iy at  t a ’siri  am alga 

oshiriladi  yoxud  q a t’iy  irodaviy  q a ro r  qabul  q ilin a d i1.

T izim lilik,  ja m iy a tn in g   tabiiy  h o lati  va  m avjudligining  z a ru r  sh artid ir. 

Jam iy atn in g   tark ibiy   qism i  iqtisodiy,  ijtim oiy,  m ad an iy ,  h u q u q iy   va 

siyosiy  tizim   kabi  ijtim oiy  h o d isalard an   ibo ratdir.  Siyosiy  tizim   ijtim oiy 

tizim n in g   b ir  turi  sifatida  ja m iy a t  h ay o tid a  m u h im   o ‘rin  tu tad i.

Y uridik  fan d a  u ch ray d ig an ,  ijtim oiy  tizim n in g   tu rlari  hiso b lan ad ig an  

“ h u q u q   tiz im i” ,  “ h u q u q iy   tiz im ”  va  “ siyosiy  tiz im ”  kabi  o ‘xshash  tu s h u n - 

ch alarn i  b ir-b irid a n   farqlash  lozim .