|
Boshqa davlatlar bilan o'zaro m anfaatli ham korlik qilish —
davlat
ning iqtisodiy, siyosiy, m adaniy va muayyan davlatning m anfaatlarini b ar
cha davlatlarning aniq va um um iy m anfaatlari bilan uyg‘unlashtiruvchi
teng huquqli m unosabatlar oTnatish ham da ularni rivojlantirishga qaratil
gan turli xil faoliyatidir. Jam iyat taraqqiyotining hozirgi darajasi alohida
olingan h ar bir davlatning va um um an, ja h o n ham jam iyatining ichki
m uam m olarini yanada sam arali hal etish uchun barcha taraqqiy etgan
davlatlarning xo‘jalik, siyosiy va m adaniy hayotini integratsiyalashni,
112
V В О В. D AVLATNING FUNKSIYALARI
ularning um um iy ku ch -g ‘ayratini birlashtirishni talab qiladi. Bunday
ham korlik integratsiya m asalalariga keng va o ‘zaro m anfaatli yondashuv-
ni, birgalikdagi sa’y-harakatlar orqali nafaqat m uayyan m am lakatning,
balki ham korlik barcha ishtirokchilarining m anfaatlariga m os keladigan
eng oqilona yechim larni topa bilishni taqozo etadi.
D avlatlararo iqtisodiy ham korlikda xalqaro m ehnat taqsim oti, ishlab
ch iq arish n i kooperatsiyalash va ixtisoslashtirish, eng yangi tex n o -
logiyalarni
ayirboshlash, tovar aylanm asini muvofiqlashtirish, kredit-
m oliya aloqalarini rivojlantirish m uhim o ‘rin tutadi. Xalqaro iqtisodiy
ham korlikni um um iy m uvofiqlashtirish Birlashgan M illatlar Tashkiloti va
uning ixtisoslashtirilgan muassasalari tom o n id an am alga oshiriladi.
Iqtisodiy ham korlik bir-biri bilan hududiy bog‘liq b o ‘lgan davlatlar
h am jam iy ati d o irasid a sam arali am alga oshiriladi. Bu fikrim izga
Y evrosiyo iqtisodiy h a m d o ‘stligini m isol sifatida keltirish m um kin.
U shbu h a m d o ‘stlikning m aqsadi: iqtisodiy va siyosiy sohalarda h ar
to m o n lam a ham korlik, m untazam va bir m arom da rivojlanish, turm ush
darajasini tezro q oshirish, davlatlarning m azkur ham korligiga kirgan
xalqlarning aloqalari y an ad a jipslashuviga erish ish dan iboratdir. Bu
davlatlar savdo sohasiga taalluqli barcha cheklovlarga o ‘zaro barham
berish; uchinchi m am lakatlar bilan savdo-sotiq qilishda um um iy boj
xona tarifini kiritish; odam lar, kapital (sarm oya)lar va xizm atlarning
erkin harakatlanishiga xalal beruvchi barcha to ‘siqlam i b artaraf etish,
tran sp o rt, energetika va x o ‘jalik sohasida um um iy siyosat yuritish; raqo-
batning yagona qoidalarini belgilash va boshqa shu kabilar haqida keli-
shib olganlar. H am jam iyat doirasida bir qato r kredit uyushm alari faoli
yat ko‘rsatayotgan b o ‘lib, ular zim m asiga um um iy iqtisodiy va ijtimoiy
siyosat tadbirlarini (investitsiya banki, taraqqiyot fondi va boshqalar)
m oliyalashtirish vazifasi yuklatilgan.
Iqtisodiy ham korlik davlatlar o ‘rtasidagi ikki tom o n lam a shartnom alar
asosida ham am alga oshiriladi. Biroq, bunday ham korlik faqat m azkur
davlatlarning iqtisodiy im koniyatlari doirasida chegaralanadi.
D avlatlarning siyosat sohasidagi ham korligi, eng a w alo , tinchlik va
urush m asalalarida nam oyon b o la d i. Jah o n ham jam iyati taraqqiyotining
113
DAVLAT VA H U Q U Q NAZARIYASI
hozirgi darajasi davlatlarga global qurolli to ‘qnashuvlarni chetlab o ‘tish
im konini beradi. D avlatlar o ‘rtasidagi siyosiy ham korlik davlat hokim iya
tining barcha b o ‘g ‘inlari — parlam entlararo, hukum atlararo, m ahalliy
o ‘zini o lzi boshqarish organlari darajasida am alga oshirilm oqda.
1991-yilda paydo boNgan M ustaqil D avlatlar H am d o ‘stligi (M D H )
asosan iqtisodiy ham korlik prinsiplari negiziga qurilgan. U ning doirasida
siyosiy, ijtimoiy, m adaniy va boshqa sohalarda davlatlararo ham korlik
y o ig a q o ‘yilgan.
Birlashgan M illatlar Tashkiloti hozirgi davlatlarning siyosiy m anfaat
larini uyg‘unlashtiruvchi asosiy xalqaro organdir. N izolarni, shu ju m
ladan, harbiy nizolarni siyosiy yo ‘l bilan b artaraf etish m asalalari
BM Tning doim iy organi — Xavfsizlik Kengashining diqqat m arkazida
turadi. U shbu Kengash xalqaro tinchlikni saqlash va ham korlikni yo ‘lga
q o ‘yish, davlatlararo m unosabatlarning tu rli-tu m an sohalarida ham k o r
likni rivojlantirish borasida keng vakolatlarga ega.
M adaniyat va fan-texnika sohasidagi ham korlik turli shakllarda
ham d a turli davlatlararo darajalarda am alga oshiriladi. Birlashgan
M illatlar Tashkilotida bunday ham korlik T a ’lim , fan va m adaniyat
masalalari b o ‘yicha ixtisoslashtirilgan m uassasalar (Y U N E S K O ), A tom
energetikasi b o ‘yicha xalqaro agentlik (M A G A T E ) va b o sh q alar
tom o n id an m uvofiqlashtirib boriladi. M adaniy va fan-texnika ham korli-
gining m uayyan m asalalari esa, davlatlar o brtasidagi ikki to m on lam a yoki
k o ‘p tom onlam a shartnom alar asosida hal etiladi.
Xalqaro va fan-texnika sohasidagi ham korlik doirasida ilmiy axborot,
san ’at asarlari, m usiqa va sahna m adaniyati yutuqlarini ayirboshlash, b ir
galikda mutaxassislar tayyorlash, fan va m adaniyat m uam m olari b o ‘yicha
turli festivallar, konferensiyalar o ‘tkazish, olim lar, fan va m adaniyat
arboblari, sportchilar o ‘rtasida bevosita aloqalar oTnatish am alga osh iri
ladi.
A tro f-m u h itn i m uhofaza qilish sohasidagi ham korlik ko ‘pchilik
davlatlarning sayyoram izda m o ‘tadil ekologik vaziyatni asrab qolish
borasidagi sa’y -h a ra k atlarin i b irlash tirad i. U shbu faoliyat barcha
masalalarni qam rab olib, insoniyat hayotining davom etishi va rivojlanishi
114
V В О В. DAVLATNING FUNKSIYALARI
uch u n zarur b o lg a n ekologik shart-sharoitlarni yaratishga qaratilgan. Bu
boradagi ishlar BM Tning ixtisoslashtirilgan muassasalari tom onidan ham ,
m intaqaviy va boshqa davlatlararo organlar tom o n id an ham am alga o shi
rilm oqda. A trof-m uhitni m uhofaza qilish uchun davlatlarning kosm o-
navtika, tibbiyot, biologiya, elektronika sohalarida erishgan eng yangi
yutuqlaridan foydalanilm oqda.
Hozirgi vaqtda davlatlarning tashqi faoliyati xalqaro-huquqiy nor-
m alarga asoslanadi, ja h o n ham jam iyatiga kiruvchi barcha xalqlarning tub
m anfaatlari va milliy xususiyatlarini im kon qadar hisobga oladi.
Do'stlaringiz bilan baham: | 
