" s h a r q " n a sh r iy o t -m a t b a a a k s iy a d o r L ik k o m pa n iy a si bosh t a h r ir iy a t I

Yuridik javobgarlikni  belgilashning  asosiy  maqsadi

 jazolash  emas,  balki 

huquq  um um iy  maqsadlarining  muayyan  ifodasiga  qaratilgan  b o ‘lib,  ular 

ijtimoiy  munosabatlarning  mustahkamlanishi,  tartibga  solinishi  va  himo- 

yasida  o ‘zining  ifodasini  topadi.  Bu  maqsadlar  o ‘z  navbatida  huquqning 

tartibga  soluvchi  (regulativ)  va  q o ‘riqlovchi  funksiyalari  amalda  bo ‘lishini 

belgilaydi.  Yuridik javobgarlikning  asosiy  funksiyasi  qonuniylik  va  huquq- 

tartibotni  muhofaza  qilishdan  iborat.  Muayyan  huquqbuzarga  nisbatan 

javobgarlikning  q o ‘llanishi  birm uncha  tor  maqsadni,  ya’ni  aybdorni jazo-

521

---

DAVLAT  VA  HU Q U Q   NAZARIYASI

lashni  ko‘zlaydi.  Bu  bilan  davlat  o ‘zining  majburlov  choralarini  amalga 

oshira  turib,  yana  boshqa  bir  maqsadni  ko‘zda  tutadi  —  bu  maqsad  kela- 

jakda  huquqbuzarlikni  sodir  etishning  oldini  olishga  yoki  bu  haqda 

ogohlantirishga  qaratilgan  bo'ladi.

Bu  maqsadlar,  o ‘z  navbatida, javobgarlikning  ijtimoiy  vazifalarini  bel­

gilab  beradi.  K okp  yillar  mobaynida  olimlar  yuridik  javobgarlikning 

maqsadi  va  prinsiplar  xususida  fikr-mulohaza  yuritib,  um um iy  to ‘xtamga 

kelganlar,  deyish  mumkin.  Bu  nuqtai  nazarni  Ch.  Bekkaria  shunday 

bayon  etgan: 

Hech  bir  jazo  alohida  fuqaro  yoki  ko ‘pchilikning  bir

kishi  ustidan  z o ‘ravonlik  ishlatishi  ifodasi  b o ‘lmasligi  uchun  u  oshkora, 

tezkor,  muqarrar,  qonunda  ko‘rsatilgan  barcha  q o ‘llanishi  mumkin 

b o ‘lgan  choralar  ichida  eng  yengili,  sodir  etilgan  jinoyatga  mutanosib 

boMishi  lozim ” 1.  Yuridik  javobgarlikni  belgilashda  quyidagi  prinsiplarga 

amal  qilinadi:

Odillik  —

  aybdor  boNmagan  shaxslarning  javobgarlikka  tortilishiga 

yo ‘l  q o ‘ymaslik  yoki  sodir etilgan  qilmishning  isbotlanishi  zarurligini  talab 

etadi,  shuningdek  qollanilayotgan jazo  sodir  etilgan  jinoyatga  mutanosib 

b o iis h i  lozim.

Qonuniylik

  —  huquq  qoidalari  talablarini  qat'iy  va  aniq joriy  etishdan 

iborat  b o iib ,  yuridik javobgarlikka  nisbatan  bu  talab  faqat  vakolatli  davlat 

organlari  tom onidan  qonunda  belgilangan  asoslarda  ham da  o ‘rnatilgan 

tartibda  amalga  oshiriladi.  Bunda  muomalaga  layoqatli  shaxsga  nisbatan 

u  huquqqa  zid  xatti-harakat  qilgan  taqdirdagina jazo  q o ‘llanilishi  lozim.