" s h a r q " n a sh r iy o t -m a t b a a a k s iy a d o r L ik k o m pa n iy a si bosh t a h r ir iy a t I

birinchisi,

  n o rm al  tatbiq  etish  —  huqu q iy   xatti- 

h a rak a td a  dispozitsiyani  tatbiq  etish; 

ikkinchisi,

  h u q uqbuzarga,  davlat 

hokim iyati  to m o n id a n   m ajburiy  xulq -atv o r  chorasini  q o ‘llash  orqali  sank- 

siyani  tatbiq  etish  —  h u q u q n i  q o ‘riqlash  nuqtayi  n aza rid an   tatbiq  etish.

H u q u q n i  n o rm al  am alga  oshirish  usullaridan  biri  —  huqu q iy   xatti- 

h arak a t  hisoblanadi.  Bu  huqu q iy   m u n o s a b a tla r  ishtirokchilarining  h u q u q  

norm alarig a  m os  keladigan,  yuridik  oqibatlarni  keltirib  ch iqaradigan,  ijti­

m o iy   foydali  aham iyatga  ega  b o ‘lgan,  ongli  ravishdagi  xulq-atvoridir.

N o rm a tiv -h u q u q iy   hujjatlarda  k o ‘rsatilgan  q o id a la m i  qoNlanish  d a r a ­

jasiga  k o ‘ra,  h u q u q n i  am alga  oshirishning  uch  xil  shakli  farqlanadi:

a)

  h u q u q iy   m u n o s a b a tla r  ishtirokchilari  u c h u n   u m u m iy   vazifalar  va 

prinsiplar  o ‘z  ifodasini  to p g a n   q o n u n la rn in g   m u q a d d im a la rid a   k o ‘zda 

tutilgan  talablarni  r o ‘yobga  chiqarish;

b)  h u q u q   subyektlarining  huqu q iy   m a q o m i  h a m d a   vakolatlari  d oirasi­

ni  o ‘m a tu v c h i  u m u m iy   n o rm a la rn i  tatbiq  etish;

v ) 

m uayyan  huqu q iy   m unosab atlarg a  tegishli  b o ‘lgan  huqu q iy   n o r- 

m a la m i  joriy  etish.

H u q u q n i  am alga  oshirish  huqu q iy   m u n o s a b a tla r  subyektlari  doirasiga 

k o ‘ra  h a m   tasniflanadi.  H u q u q n i  am alga  oshirishda  ishtirokchilarning 

j u d a   k o ‘p  guruhi  q a m ra b   olinadi.  H u q u q n i  am alga  oshirish  subyektlariga 

k o ‘ra,  individual  va  ja m o a   to m o n id a n   h u q u q n i  tatbiq  etish  farqlanadi. 

H u q u q   n o rm alarin in g   ishtirokchilar  x u lq-atvorida  m ujassam lanishi  u c h u n  

davlat  organlari,  ja m o a t  tashkilotlari  va  fuqarolarning  m uayyan  darajada- 

gi  am aliy  faoliyati  talab  qilinadi.  H u q u q   n o rm alari  kishilarning  m uayyan 

m unosabatlariga  n isbatan  ta tb iq   qilinadi  va  shunga  k o ‘ra  aniq  huquqiy 

m u n o sab atlarn in g   vujudga  kelishi,  o ‘zgarishi  yoki  t o ‘xtashi  sodir  b o ‘ladi. 

S h u ningdek,  0 ‘zbekiston  Respublikasida  h u q u q n i  am alga  oshirishda

397

---

DAVLAT  VA  HU Q U Q   NAZARIYASI

0 ‘zbekiston  xalqi,  milliy  davlat  tuzilishi  bilan  b o g i i q   m u n o s a b a tla rd a  

m illatlar  va  elatlar,  Q o r a q a lp o g i s t o n   Respublikasi  davlat  organlari, 

0 ‘zbekiston  Respublikasi  davlat  organlari,  ja m o a t  tashkilotlari,  m a n s a b ­

d o r  shaxslar,  fuqarolar  ishtirok  etadi.  H u quqiy  tartibga  solish  pirovard 

natijada  ijtimoiy  m u n o s a b a tla r  ishtirokchilarining  h u q u q d a   o ‘z  ifodasini 

topgan  talablar  va  im k oniyatlar  m ujassam lashuvchi  x u lq-atvorida  n a m o ­

yon  b o ‘ladi.  H u q u q n i  am alga  oshiruvchi  subyektlar  faoliyati  xususiyatiga 

k o ‘ra,  huqu q n i  am alga  oshirishning  u ch  xil  shaklini  k o ‘rsatish  m u m k in   — 

h u q u q   norm asiga  rioya  qilish,  h u q u q   norm asini  bajarish  va  h u q u q   n o r- 

m asidan  foydalanish: