" s h a r q " n a sh r iy o t -m a t b a a a k s iy a d o r L ik k o m pa n iy a si bosh t a h r ir iy a t I

Uchinchi,  yakunlovchi  bosqich  —

  h u q u q n i  bevosita  am alga  oshirish- 

d a n   iborat.  A y n an   shu  b osqichda  h u q u q la r  abstrakt  im kon iy atd an  

borliqqa  aylanadi  va  bu  h u q u q   sohibining  xohish-irodasiga  k o ‘ra  yuz 

b eradi,  y a ’ni  h u q u q n in g   am alga  oshish-oshm asligi,  agar  am alga  oshirilsa, 

b u   q a c h o n   va  qay  darajada  yuz  berishi  h u q u q   subyektiga  b o g i i q   b o l a d i .

A n glo-sakson  huqu q iy   tizim ida  huqu q n i  am alga  oshirish  jarayoni 

b o s h q a c h a   kechadi.  H u quqiy  talablarni,  y a’ni  tabiiy  h u q u q n i  majburiy 

n o r m a   darajasiga  k o l a r i s h   sud  to m o n id a n   am alga  oshiriladi.  Sud 

m u a y y an   yuridik  ishni  к о ‘rib  ch iq a r  ek an,  yuzaga  kelgan  n izoning  haqiqiy 

holatlari,  taraflarning  d a ’volarini  mufassal  tahlil  qiladi  va  ularning  o ‘zaro 

h u q u q   va  majburiyatlarini  aniqlab,  janjalni  hal  qiladi.  Ishni  hal  qilish

395

---

DAVLAT  VA  HU Q U Q   NAZARIYASI

c h o g ‘ida  pretsedent  —  o ‘xshash  ish  b o ‘yicha  ilgari  chiqarilgan  sud  qarori 

n orm ativ  asos  sifatida  m ay d o n g a  chiqadi.

A nglo-sakson  huqu q iy   tizim ida  huqu q iy   talabni  am alga  oshirish  m e - 

xanizm i  ro m a n -g e rm a n   huqu q iy   tizim idagi  sh u n d a y   m e x an izm g a  q ara- 

gan d a  so d daroq,  chu n k i  o ld in d a n   q o n u n   y o ‘li  bilan  m u sta h k am lab  

q o ‘yishni  ta q o zo   etm aydi.  S udyaning  o ‘zboshim chaligi  xavfini  oshirib 

k o ‘rsatish  yaram aydi,  c h u n k i  sud  qarori  ustidan  yuqori  sudga  shikoyat 

berish  im koniyati  d o im o   mavjud  boMadi.  M asalan,  an glo-sakson  h u q u q i 

vujudga  kelgan  A ngliyada  oliy  sud  instansiyasi  vazifasini  Angliya 

P arlam en tin in g   yuqori  palatasi  —  Lordlar  palatasi  bajaradi.

S h u n d ay   qilib,  huqu q n i  am alga  oshirish  nim aligini  tu sh u n ish   u c h u n  

quyidagilarni  anglab  olish  kerak:  h u q u q n i  tatbiq  e tish d an   a m a ld a   subyek­

tiv  h u q u q q a   ega  b o ‘lgan  shaxs,  y a ’ni  h u q u q   subyektigina  m anfa atd o rd ir. 

Boshqa  b archa  shaxslar  —  m ajburiyat  olgan  taraf,  h u q u q n i  qoMlovchi, 

q o n u n   chiqaruvchi  organ  pirovard  natijada  vakolatli  shaxs  m anfaatlarini 

k o ‘zlab  ish  k o ‘radi.  K o ‘rsatilgan  shaxslar  va  o rg an la r  faoliyati,  bu  faoli­

yatni  tartibga  soluvchi  yuridik  n o rm a la r ja m u lja m   holda  h u q u q n i  am alga 

o shirishning  m u ra k k a b   va  k o ‘p  jih a tli  m e x a n iz m in i  tashkil  etadi. 

Binobarin,  h u quqni  am alga  oshish-oshm asligi  m asalasining  y echim i  bu 

h u q u q   sohibiga  b o g ‘liq  b o ‘ladi.  H u q u q n i  am alga  oshirish  m exan izm i  faqat 

uning  xohish-irodasiga  k o ‘ra  ishga  solinishi  m u m k in .  M a z k u r  m exanizm  

mavjudligi,  u  sifatli  va  sam arali  ishlashga  qodirligi  m u h im d ir.  Subyektiv 

h u q u q n i  him oya  qilish  m exanizm lari,  y a ’ni  yuridik  javobgarlik  m e ­

xanizm lari  h u q u q n i  am alga  oshirish  m e x a n iz m in in g   tarkibiy  qismi 

hisoblanadi.  H im o y a  qilish  ja ra y o n id a   h u q u q   tiklanadi  va  yana  uni  a m a l ­

ga  oshirish  im koniyati  paydo  b o ‘ladi.  Yuridik  javobgarlik  subyektiv 

huquqlarni  g ‘ayriqonuniy  tajovuzlardan  m u h o fa z a   qilishni  m uayyan  d a ra ­

ja d a   t a ’minlaydi  va  shu  tariqa  ularni  am alga  oshirish  u c h u n   z a ru r  shart- 

sharoit  yaratadi.