" s h a r q " n a sh r iy o t -m a t b a a a k s iy a d o r L ik k o m pa n iy a si bosh t a h r ir iy a t I

Huquqni  amalga  oshirish  —

  davlat  to m o n id a n   yuridik  m u s ta h k a m ­

langan  va  kafolatlangan  im k o n iy atlam i  r o ‘yobga  chiqarish,  ularni  o d a m la r 

va  u larning  tashkilotlari  faoliyatida  hayotga  tatbiq  etish  dem akdir.  Yuridik 

ad abiyotlarda  “ h u quqiy  n o rm a n i  am alga  oshirish” ,  “ h u q u q n i  tatbiq 

e tis h ” ,  “ h u q u q iy   norm alarn i  tatbiq  etis h ” ,  “ huquqiy  n o rm a n i  q o ‘llash” 

kabi  tu s h u n c h a la r  yuzasidan  yakdil  fikr  y o ‘q.  Lekin,  huqu q iy   no rm alarn i 

tatbiq  etish  —  huqu q iy   n o rm a la rn i  am alga  oshirishni  anglatishi,  aksariyat 

nazariyotchi  olim la r  to m o n id a n   ta n   olinadi.

“ A m alga  oshirish”  m a ’nosini  bildiradigan  “ realizatsiya”  atam asi  lo- 

tin c h a d a n   olingan  b o ‘lib,  “ realis”  —  m o d d iy   yoki  m oddiylashtirish  degan 

m a ’n o n i  anglatadi.  Hozirgi  k u n d a   bu  s o ‘z  k o ‘pro q   u  yoki  bu  reja,  d astur 

va  loyihalarni,  m a q sad lar  va  h o k a z o la m i  h ay o td a  am alga  oshirish  yoki 

ularni  tatb iq   etish  m a ’nosida  q o ‘llaniladi.  H u q u q   ideal,  mafkuraviy  hodisa 

b o ‘lib,  m uayyan  im koniyat  sifatida  o d a m la r  harakatida,  faol  xulq-atvori- 

da,  m o d d iy   va  m a ’naviy  boyliklar,  n e ’m a tla rd a n   foydalanishda  r o ‘yobga 

chiqadi,  m oddiylashadi.  Ayni  vaqtda,  uni  am alga  oshirish  yana  bir  m a ’n o - 

ga  ega:  b o sh q a  im k oniyatlar  (rejalar,  dasturlar,  niyatlar  va  sh .k.)dan  farq- 

li  o ‘laroq,  h u q u q   am alga  oshirish  im koniyatining  k o ‘proqligi  bilan  tavsif- 

lanadi,  kafolatlar  bilan  t a ’m inlanadi.  Tahlil  qilinayotgan  tu s h u n c h a n i

3 9 3

---

DAVLAT  VA  H U Q U Q   NAZARIYASI

izohlovchi  y an a  bir  holat  sh u n d a n   iboratki,  h u q u q   tabiiy  va  ijobiy,  obyek- 

tiv  va  subyektiv  h u q u q n i  o ‘z  ichiga  oluvchi  serqirra  hodisadir.  H u q u q n i 

am alga  oshirish  uning  serqirra  m a z m u n in i  hisobga  olgan  holda  talqin  e ti­

lishi  lozim.

“ H u q u q n i  am alga  oshirish ”  atam asi  yuqoridagi  m a z m u n g a   m o s   kela- 

di.  D a rh aq iq a t,  h u q u q   n o m o d d iy   k o ‘rinishga  ega  b o ‘lsa  h am ,  u  kishilar- 

ning  faoliyatida,  faol  xulqi  va  yurish-turishlarida,  u larning  m o d d iy   va 

m a ’naviy  q ad riy a tla rd a n   fo y d a la n g a n la rid a   m o d d iy la s h a d i.  D e m a k , 

huqu q n i  am alga  oshirish  —  uning  talablarini  huqu q iy   m u n o s a b a tla r 

ishtiro k ch ilari  faoliyatida  n a m o y o n   b o ‘lishi,  u n in g   k o ‘rs atm alarin i 

huquqiy  x atti-harakatga  aylantirishni  bildiradi.

H u q u q n i  am alga  oshirish  o ‘zaro  ichki  b o g ‘langan,  tarkibiy  qismlari 

bir-birini  ta q o zo   etadigan  m urakkab  m e x an izm   sifatida  m ay d o n g a  c h i q a ­

di.  M a zk u r  m exanizm   b iro r-b ir  ele m e n tin in g   oqsashi  yoki  yetarli  d ara ja ­

da  ishlamasligi  h u q u q n i  ro ‘yobga  chiqarish  jarayoniga  salbiy  t a ’sir  k o ‘rsa- 

tadi.  H u q u q n i  am alga  oshirish  natijasida  inson  h u q u q   va  erkinliklari 

m u h o faz a  etiladi,  xalqning  davlat  hokim iyatini  am alga  oshirishda  ishti- 

roki  t a ’m inlanadi,  m ulk  q o fcriqlanadi,  tadbirkorlik  rivojlantiriladi  va 

q o i l a b - q u v v a t l a n a d i ,   ijtim oiy  va  h u q u q - t a r t i b o t   m u s ta h k a m la n a d i. 

H u q u q   am alga  oshirilgan  taqdird ag in a  shaxs  va  ja m iy a t  u c h u n   m a ’n o   va 

aham iyat  kasb  etadi.  Agar  h u q u q   hayotga  tatbiq  etilm asa,  u  m u q a rra r 

tarzda  jo n siz  holda  qoladi.  H u q u q   n o rm alarin in g   bosh  vazifasi  sh u n d a n  

iboratki,  ular  shaxs  huquq la rin in g   m a z m u n in i  aniqlashga  y o rd a m   beradi 

va  shu  tariqa  uni  am alga  oshirishga  im koniyat  yaratadi.

H u q u q n i  am alga  oshirish  —  z a m o n   va  m a k o n d a   yuz  beruvchi 

m urakkab jarayon.  U n d a   nafaqat  taraflar,  subyektiv  h u q u q   va  m ajburiyat- 

la m in g   egalari,  balki  davlat  o ‘zining  h u q u q   ijodkorligi.  h u q u q n i  ijro  etu v ­

chi,  h u quqni  q o ‘llovchi  organlari  orqali  ishtirok  etadi.  H u q u q n i  am alga 

oshirish,  h u quqni  hayotga  tatbiq  etish  jarayoni  sifatida,