|
Qonun normativ-huquqiy hujjatlar tizimida.
N o rm a tiv -h u q u q iy hujjatlar tizim ida q o n u n la r asosiy o ‘rin egallaydi.
Q o n u n h u q u q n in g eng m u h im shakli b o ‘lib, u n d a h u q u q n in g h a m m a
sifatlari mujassam lashadi. A lbatta, “ q o n u n ” iborasi serqirra va m a ’n o d o r-
dir. Bu o ‘rinda s o ‘z yuridik q o n u n la r xususida b o rm o q d a . Q o n u n davlat
oliy vakillik organlarining eng yuqori yuridik k u chga ega b o ‘lgan aktidir.
K onstitutsiya (Asosiy q o n u n ) q o n u n la r orasida asosiy o ‘rin egallaydi.
U n d a ja m iy atn in g iqtisodiy, ijtimoiy asoslari, siyosiy tizim i m u s ta h k a m
lanadi, shuningdek davlat hokim iyati va b o shqaruv m exanizm i, fu q a ro
larning asosiy huquqlari, erkinliklari va burchlari belgilab beriladi.
K onstitutsiya ja m iy a tn in g h u q u q iy tizim ini, b u tu n q o n u n c h ilik n in g o ‘zagi
va yuridik zam in in i tashkil etadi. Joriy q o n u n la rn in g barchasi k o n s titu t
siya qoidalari va prinsiplari asosida h a m d a u larning ijrosi m anfaati y o ‘lida
chiqariladi.
Q o n u n oliy yuridik kuchga ega. Bu sifat quyidagilarda n a m o y o n
b o ‘ladi:
q o n u n n i uni qabul qilgan oliy vakillik organ id a n b o sh q a h ech kim
o ‘zgartira olm aydi, b e k o r qila olm aydi yoki yangisini o ‘rn ata olm aydi;
boshqa b arch a n o rm a tiv -h u q u q iy hujjatlar q o n u n g a q a t ’iy muvofiq
h o ld a qabul qilinadi va am alga oshiriladi;
b iro n -b ir q o n u n o sti n o rm a tiv -h u q u q iy hujjat q o n u n g a zid b o ‘lsa, u
q o n u n g a muvofiq holga keltiriladi yoki b e k o r qilinadi;
q o n u n oliy yuridik kuchga ega b o ‘lgan hujjat b o ‘lganligi sababli uni
qabul qilgan o rg an d an boshqa h e c h kim q o ‘sh im c h a ta rz d a tasdiqlashi va
h ara k a td a n t o ‘xtatab q o ‘yishi m u m k in em as.
Q o n u n davlat nuqtayi n aza rid an eng m u h im d eb hisoblangan ijtimoiy
m u n osabatlarni m usta h k am lash , rivojlantirish va tartibga solish vosita-
sidir. U n d a m a z k u r m unosabatlardagi q o n u n la rn in g n o rm ativ majburiy
xarakteri va siyosiy-huquqiy m e ’yori o ‘z ifodasini topadi. Q o n u n la r faqat
siyosatning ifodasi, siyosiy c h o ra b o ‘lib qolm ay, beqiyos ijodiy va t a r
biyaviy vazifani bajaruvchi katta m a ’naviy boylik ham dir.
216
X В О В. H U Q U Q N IN G SHAKLI (M A N B A Y I)
0 ‘zbekistonda q o n u n h u q u q n in g asosiy shakli b o ‘lib, u davlat oliy
h okim iyat vakillik organi to m o n id a n maxsus belgilangan ta rtibda qabul
qilinadi. U davlat m u a y y an h o latlar (m unosab atlar)g a tatbiq qilish u c h u n
ch iqaradigan, ay n an o ‘xshash turdagi holatlarga ta k ro rtak ro r q o ‘llaniladi-
gan, b a rc h a fuqarolar, m a n sa b d o r shaxslar, davlat organlari, korxona,
m uassasa va tashkilotlar to m o n id a n bajarilishi majburiy b o i g a n u m u m iy
qoida larn i o ‘z ichiga oluvchi n o rm a tiv -h u q u q iy hujjatdir.
Respublika q o n u n la rid a yangilanayotgan ijtimoiy tu z u m im izn in g ,
h u quqiy davlat b a rp o etishning eng m u h i m prinsiplari, rivojlanishimiz-
ning y o ‘nalishlari va dasturiy vazifalari o ‘z aksini topadi. B unday m u h im
prinsiplar, avyalo, 0 ‘zbekiston Respublikasining Konstitutsiyasida m u s
ta h k am la n g an . M asalan, davlat suvereniteti prinsipi, xalq hokim iyatchili-
gi prinsipi, inso n huqu q la rin in g ustuvorligi prinsipi, qonu n iy lik prinsipi,
d e m o k ra tiz m prinsipi, davlat bilan shaxsning o ‘zaro burchdorligi prinsipi,
K onstitutsiya va q o n u n n in g oliyligi prinsipi, h o k im iyatlar taqsim lanishi
prinsipi, ijtimoiy adolat prinsipi, q o n u n va sud oldida b a rc h a n in g tengli
gi prinsipi, aybsizlik prezum psiyasi, fuqarolarning m ahalliy o ‘zini o ‘zi
boshqarish prinsipi va boshqalar.
S h u n d a y qilib, q o n u n ijtimoiy taraqqiyot qo n u n iy a tlarin in g yuridik
shakldagi tavsifini o ‘zida aks ettirgan va eng m u h im ijtimoiy m u n o s a b a t-
la m i tartibga soluvchi, bevosita xalq irodasini ifodalovchi, belgilangan
ta rtibda davlat h okim iyatining oliy vakillik organi to m o n id a n yoki refe
re n d u m y o ‘li bilan qabul qilinadigan va oliy yuridik kuchga ega b o i g a n
n o rm ativ hujjatdir.
Q o n u n n in g yuridik xususiyatlari ichida uning normativligi alohida
ah am iy at kasb etadi. N orm ativ lik q o n u n n in g m u h im belgisi va xususiyati
hisoblanadi. H u q u q iy hujjatlarning b o sh q a shakllari h a m norm ativ
b o i i s h i m u m k in , biroq u lar q o n u n c h a lik q a t ’iy kuchga ega b o l m a y ,
te z k o r ijro etiluvchi yoki h u q u q n i m u h o fa z a etuvchi b o i i s h i m u m k in .
Q o n u n n in g n o rm ativ hujjat ekanligi quyidagi ikki jih a t bilan xarakter-
lanadi.
Do'stlaringiz bilan baham: | 
