|
6 - § . D avlat funksiyalari: m uam m olar va bashoratlar
Hozirgi sharoitda davlat funksiyalarini ichki va tashqi funksiyalarga
ajratish m a’lum darajada o ‘z aham iyatini yo ‘qotm oqda, chunki ko‘pgina
ichki funksiyalar tashqi funksiyalar tusini kasb etm oqda (m asalan, davlat
faoliyatining ekologik yo‘nalishi) yoki aksincha.
1 Q a r a n g:
Karimov /.A.
Inson, uning huquq va erkinliklari - oliy qadriyat. T. 14. - Т ., 2006.
15-b.
123
DAVLAT VA HU Q U Q NAZARIYASI
Zam onaviy davlatning ekologiya, demografiya (nufus), xom ashyo,
kosmos sohalaridagi, axborot texnologiyasini yaratish va un d an foydala
nish, inson huquq va erkinliklarini him oya qilish borasidagi ham da butun
taraqqiyotga daxldor b o ‘lgan boshqa global sohalardagi faoliyatini tas-
diqlovchi global funksiyalarni ajratish alohida aham iyat kasb etm oqda.
M asalan, hozir davlatning m uayyan vazifalarini m arkazdan joylarga
berish to ‘g‘risidagi m asalani hal etish alohida m uam m o bo ‘lib, uning bir
necha jihatlari mavjud. 0 ‘zbekiston Prezidentining “ Kuchli davlatdan —
kuchli jam iyat sari” deb e ’lon qilingan va am alda ro ‘yobga chiqarilayot-
gan ko ‘rsatm alari davlatning bir q ato r vazifalarini nodavlat tashkilotlarga,
m asalan, fuqarolarning o ‘zini o ‘zi boshqarish organlariga berishni taqozo
etadi.
Y uqorida bayon etilganlar m unosabati bilan davlat vazifalarini mavjud
tam oyillar o ‘zanida rivojlantirishning taxm in qilinayotgan ayrim jih atlari-
ni ko‘rib chiqish m aqsadga muvofiq. Y uqorida ta ’kidlab o ‘tilganidek,
davlat funksiyalari o ‘zgarishiga nafaqat davlatning o ‘zidagi, balki davlat
am al qilishining shart-sharoitlaridagi o ‘zgarishlar, y a’ni tashqi shart-
sharoitlar, davlat “yashab tu rg an ” , amal qilayotgan tashqi m uhitning
o ‘zgarishlari ham ta ’sir ko ‘rsatadi. Davlat funksiyalarining rivojlanish ten -
densiyalari bu vazifalar ham davlatning m ohiyati va rasmiy tavsifining
ta ’siri ostidagi, ham o ‘zgarib borayotggan tashqi m uhit ta ’siri ostidagi
rivojlanishi va o ‘zgarishini o ‘z ichiga oladi. Bunda h ar ikki jaray o n ham
nisbatan m ustaqil deb tavsiflansa-da, bir-biri bilan cham barchas bog‘liq
ekanligini hisobga olish lozim.
Eng a w alo , davlat funksiyasiga butu n fan-texnika taraqqiyoti intellek-
tual rivojlanish muayyan ta ’sir ko ‘rsatadi. Boz ustiga hozirgi barcha
davlatlarning funksiyasiga XXI asrdagi fan-texnika yutuqlari o ‘z ta ’sirini
o ‘tkazm oqda. T a ’kidlash joizki, bunday ta ’sir ikki tom onlam a b o ‘ladi. Bir
to m on d an, ta ’lim va fanni, ayniqsa fundam ental fanni q o ‘llab -q u w atlash ,
uning natijalaridan foydalanish, jam iyatning intellektual salohiyatini rivoj
lantirish va boyitish kabi davlat faoliyatining hayotiy m uhim y o ‘nalishi
birinchi o ‘ringa chiqadi. K adrlar tayyorlash milliy dasturini ro ‘yobga
chiqarishda erishilgan muvaffaqiyatlam i hisobga olgan holda hozirgi vaqt-
124
V В О В. D AVLATNING FUNKSIYALARI
da davlatim izning ta ’lim sohasidagi funksiyasi m ustaqil funksiya sifatida
aj rati Iga n. Boshqa to m o n d an esa, hozirgi zam onda fan-texnika sohasida
nazoratdan tashqari paydo b o ‘ladigan yutuqlar va ulardan foydalanish
tufayli paydo b o ‘ladigan xavfni cheklash taqozo etiladi. Bu ayniqsa
yadroviy texnologiyalar, genetika, tibbiyot biologiyasi va boshqa shu kabi-
larga taalluqlidir.
F an sohasida davlat tom on id an intellektual m ulkni q o ‘llab-quvvatlash
va him oya qilish, y a’ni ilmiy faoliyatni sam arali olib borish u chun shart-
sh aro itlar yaratish, ilmiy ishlar natijalari ularning yaratuvchilariga
tegishliligini m uhofaza qilish, ushbu m ehnatning adolatli baholanishini
ta ’m inlash va ana shu natijalardan foydalanganlik uchun m unosib
taqdirlash kabi faoliyatning yangi sohalari paydo b o ‘lm oqda. Fan-texnika
taraqqiyotining, ayniqsa genetika, tibbiyot biologiyasi va boshqa shu kabi
yangi sohalardagi taraqqiyotning zararli oqibatlarini cheklash borasidagi
davlat faoliyati ham m uhim dir. Yangi ilmiy y o ‘nalish, y a ’ni inson organ-
larini transplantatsiya qilish, jin sn i o ‘zgartirish, sun’iy hom ila bilan
b o g iiq bioetika shakllanm oqda, evtanaziya m uam m olari yuzaga kelm oq
da. Bu sohaga davlatning nazorat qilish va tartibga solish tarzida aralash-
masligining iloji yo ‘q.
Ekologik om il ham davlat funksiyasining evolutsiyasiga m uayyan ta ’sir
k o ‘rsatm oqda. U shbu ta ’sirning m ohiyati shundaki, agar hozirgi zam o n
da h ar bir davlat o ‘z hududida aholisining yashash shart-sharoitlari
m unosib darajada saqlanishini o ‘z zim m asiga olm asa, y a’ni insoniyatning
um um iy tabiiy m uhitda norm al yashashini saqlab turish borasida boshqa
davlatlar bilan ham korligi yo ‘lga q o ‘yilm asa, yaqin istiqbolda um um -
bashariy kollaps, global tanglik yuz berishi ehtim oldan xoli emas.
Radioaktiv chiqindilar, suv va havo resurslarining sanoat chiqindilari
bilan ifloslantirilishi, yerlarning c h o ‘lga aylanishi (ayniqsa, O rol m uam -
m osi), o ‘rm onlarning kamayib ketayotganligi, boshqa n o m a ’qul oqibatlar
hozirgi vaqtda insoniyat hayotida yuzaga kelgan real xavfdir. Bu borada
davlat m iqyosida faoliyat olib borish zaruriyati — shak-shubhasiz, davr
talabidir. D avlatning bu sohadagi funksiyasi evolutsiyasi boshqa sifat d ara
jasiga ega bo ‘lm oqda, ekologiyani m o ‘tadil saqlab qolish uchun iqtisodiy,
125
DAVLAT VA HU Q U Q NAZARIYASI
m a'm uriy, huquqiy vositalar va uslublar orqali m ajburiy, q a t’iy choralar
ko‘rishni talab etm oqda.
Jahon iqtisodiyotining baynalm ilallashuvi, ijtimoiy m anfaatlarning
m ushtarakligi, transm illiy kom paniyalarning paydo b o iis h i va hu k m ro n -
ligi, jah o n aham iyatiga m olik boshqa iqtisodiy om illar davlat funksiyalari
evolutsiyasiga ta ’sir k o ‘rsatayotgan yana bir jiddiy sohadir. Hozirgi jah o n
davlatlarining aksariyati tashqi iqtisodiy faoliyatda ziddiyatlardan ham kor-
lik va sherikchilikka olib boradigan yo ‘lni bosib o ‘tm oqdalar.
Jam iyat axborotlashuvining kuchayib borayotganligi, m a’lum otlar
bazalari, global axborot tizim larining yaratilishi, um um jahon axborot
m akoni — Internet tizim ining shakllantirilishi ham davlat funksiyalarining
yangi evolutsiyasini keltirib chiqarm oqda. Y uqorida ko ‘rsatib o ‘tilgan
funksiyalam ing rivojlanish tendensiyalari shubhasiz hozirgi zam on davlat-
lariga, shu jum ladan 0 ‘zbekiston Respublikasiga, uning funksiyalari m az-
m uniga u yoki bu darajada daxldordir.
Shunday qilib,
Do'stlaringiz bilan baham: | 
