Ҳ. Р. Очилов, Э. О. Тургунбоев жиноят ҳУҚУҚИ (умумий қисм)

АЙБ 
№ 
Айб шакллари 
Тафаккурий ҳолати 
Иродавий ҳолати 
1. 
Тўғри қасд 
- 
қилмишининг 
ижтимоий 
хавфли 
хусусиятини 
англаганлиги; 
- 
ижтимоий 
хавфли 
оқибатларга 
кўзи 
етганлиги. 
- шундай оқибатларнинг 
келиб чиқишини истаб 
ҳаракат 
қилган 
бўлишлиги. 
2. 
Эгри қасд 
- 
қилмишининг 
ижтимоий 
хавфли 
хусусиятини 
англаганлиги; 
- 
ижтимоий 
хавфли 
оқибатларга 
кўзи 
- шундай оқибатларнинг 
келиб чиқишига онгли 
равишда 
йўл 
қўйиб 
берганлиги. 

---

-39-
етганлиги. 
3. 
Ўз-ўзига 
ишониш 
- ўзининг хулқ-атвори 
қонунда назарда тутилган 
ижтимоий 
хавфли 
оқибатлар 
келтириб 
чиқариши мумкинлигини 
кўра билганлиги. 
- 
эҳтиёткорлик 
чора 
тадбирларига 
онгли 
равишда риоя қилмаган 
ҳолда, ижтимоий хавфли 
оқибатлар 
келиб 
чиқмаслигига 
асоссиз 
равишда 
умид 
қилганлиги. 
4. 
Бепарволик 
- ўзининг хулқ-атвори 
қонунда назарда тутилган 
ижтимоий 
хавфли 
оқибатлар 
келтириб 
чиқариши муминлигига 
кўзи етмасада, лекин кўзи 
етиши лозим ва мумкин 
бўлишлиги. 
- 
оқибатни 
олдини 
олишга 
ҳаракат 
қилмаганлиги. 
5. 
Айбсиз ҳолда 
зарар етказиш 
- хулқ-атвори ижтимоий 
хавфлилигини 
англамаганлиги, англаши 
лозим ҳам бўлмаганлиги.
- оқибатни олдини олиш 
имкониятининг 
ҳақиқатда 
мавжуд 
эмаслиги. 
 
Ижтимоий хавфли қилмишни қасддан ёки эҳтиётсизлик 
орқасидан содир қилган шахсгина жиноят содир этишда айбли деб 
топилиши мумкин. 
 
7.3. Мураккаб айбли жиноятлар. 
Айрим ҳолларда қасддан жиноят содир этилиши натижасида 
бошқа бир оғир оқибатлар келиб чиқади. Лекин бу оқибат 
шахснинг қасди билан қамраб олинмайди, балки бу шахснинг 
эҳтиётсизлиги натижасида келиб чиқадиган оқибат ҳисобланади. 
Бундай ҳолатда агар қонун содир этилган қилмишни қаттиқроқ 
жавобгарлик билан боғлаган бўлса, содир қилинган қилмиш 
қасддан содир этилган жиноят деб топилади.
Ушбу турдаги жиноятлар 
мураккаб айбли жиноятлар
деб 
номланиб, ЖК Махсус қисм битта моддаси билан квалификация 
қилинади 
(мас: 
ЖК 
104-моддаси 
3-қисм 
“д” 
банди, 
“Жабрланувчининг ўлимига сабаб бўлган оғир тан жароҳати 
етказиш”).

---

-40-
7.4. Хато тушунчаси ва турлари. 
Хато деганда - 
шахс ўзи содир қилган қилмишининг юридик 
ва фактик ҳолатларига нисбатан адашиши тушунилади. 
Адашганлик хусусиятига кўра, хато: 
юридик ва фактик
хато 
турларига бўлинади.
Юридик хато
деб
- бу шахс содир қилган қилмишининг 
жиноят ҳуқуқий мотиви ҳақида нотўғри тасаввури тушунилади.
Одатда, юридик хато жиноят квалификациясига таъсир 
қилмайди. 
Сабаби, 
қилмиш 
жиноят 
қонунчилиги 
бўйича 
тавсифланади, ижтимоий хавфли қилмишни содир қилган 
шахснинг субъектив фикри бўйича эмас. 
Фактик хато деб
эса
- жиноят таркибининг объектив белгиси 
ҳисобланадиган ҳолатлар тўғрисидаги нотўғри тушунчаси. Фактик 
хато жиноятни квалификациясига таъсир қилади.