“ пул ва банклар

 
13.3 Тижорат банкларининг пассив операциялари 
анкнинг 
пассив
 
операцияси 
- 
банкларнинг 
вақтинчалик бўш пул маблағларини жалб қилиш билан 
боғлиқ операциялари пассив операциялар ҳисобланади. 
Банкнинг асосий вазифаларидан бири бўш пул 
маблағларини мумкин қадар кўпрок жалб қилиш ва 
Б 

---

уларни бошқа фойда келтирувчи оптимал активларга жойлаштиришдан 
иборат. 
Тижорат банклари асосан жамиятдаги вақтинчалик бўш пул 
маблағларни жалб қилиш ва ушбу маблағларни тегишли мақсадларга 
жойлаштириш орқали тегишли фойдани шакллантиради. Банкларнинг 
вақтинчалик бўш пул маблағларини жалб қилиш билан боғлиқ операциялари 
пассив операциялар ҳисобланади. Банкларнинг пассив операциялари тегишли 
харажатлар эвазига амалга оширлади.
Демак, тижорат банклари пассив операциялари натижасида молиявий 
ресурсларни шакллантиради. Ресурслар иккита йирик манба: жалб қилинган 
маблағлар ва ўз маблағларидан иборат. Ресурслар банк балансининг 
пассивида ҳисобга олиб борилади. Тижорат банклари баланси пассивининг 
асосий улушини мажбуриятлар (жалб қилинган маблағлар) ташкил этиб, улар 
жами банк ресурслари таркибида 85–90 фоиздан иборат бўлади. 
 
Мажбуриятларни муддати ва вужудга келиш манбасига қараб: –
барқарор ва –беқарор маблағларга, улар учун тўланадиган харажатлар 
миқдоридан келиб чиқиб: –арзон ва –қиммат маблағларга ажратиш мумкин.
Жалб қилинган маблағларнинг манбаси: 
1.
 
Депозитлар 
1.
Чақириб олингунча сақланадиган депозитлар; 
2.
Муддатли депозитлар; 
3.
Жамғарма депозитлар.
Халқаро банк амалиётида банк ресурслари таркибида депозит 
маблағлар, айниқса муддатли депозитлар асосий улушни ташкил этади. Банк 
ресурслари таркибида муддатли депозитлар улушининг юқорилиги 
банкларнинг молиявий барқарорлигини мустаҳкамлашга ва тўловга 
лаёқатлилигини таъминлашга бевосита ижобий таъсир кўрсатади.
Таъкидлаш лозимки, республикамиз тижорат банклари ресурслари 
таркибида муддатли маблағларнинг улуши ўсиб бориш тенденциясига эга 
бўлиб, ушбу кўрсаткич 2001 йил 1 январь ҳолатига тахминан 7 – 8 фоизни 
ташкил этгани ҳолда, 2008 йил 1 январь ҳолатига 17 фоизга, 2010 йилда 35 – 
40 фоиз яқин даражани ташкил этган. 
1.
 
Депозитсиз маблағлар 
1.
Банклараро кредит ресурслари; 
2.
Ҳукумат ҳисобварақларидаги вақтинча бўш маблағлар; 
3.
Тижорат банкларидан олинган ресурслар; 
4.
Бошқа маблағлар. 
Банкларнинг депозит бўлмаган маблағлари таркибида молия бозоридан 
жалб қилинган банклараро кредит ресурслари асосий салмоқни эгаллайди. 
Банклараро кредитлар асосан қисқа муддатли характерга эга бўлиб, одатда 
ушбу кредитларни бериш ва олиш жараёни ўзининг тезкорлиги билан муҳим 
аҳамиятга эга. Ушбу жараён бўйича асосий операциялар банкларнинг 
вакиллик ҳисобварақлари доирасида амалга оширилади. Яъни, тижорат