“ пул ва банклар

4.6.6-расм. Локал тўлов тизимида пластик карточкалар орқали 
амалга ошириладиган ҳисоб-китоблар механизми
53
 
Расмни қисқсча тушунтирамиз. Карта эгаси хизмат кўрсатиш 
шахобчасига келиб, товар харид қилиш ёки хизмат ҳаққини тўлаш учун 
картасини беради. Шахобча ходими карта ҳақиқийлигини сиртдан текширади 
ҳамда эмитентга мижознинг ваколати ва молиявий имконияти тасдиқлаш 
учун сўров юборади. Бу авторизация дейилади ва унинг натижасида 
операцияни амалга оширишга рухсат берилади ёки у таъқиқланади. 
Авторизация технологияси тўлов тизими, карта тури ва хизмат кўрсатиш 
шахобчасининг техник жиҳозланишига боғлиқ бўлади. 
Ушбу механизм классик механизм ҳисобланади ва у жаҳондаги 
магнитли пластик карточкалар орқали амалга ошириладиган аксарийят 
ҳисоб-китобларнинг асосидир.
Бундай карточкаларгага унинг эгаси тўғрисидаги маълумотлар ва товар 
ёки хизматга ҳақ тўлаш учун зарур миқдордаги пулни ҳисобдан чиқариш 
учун қайси банкка мурожаат қилиш тўғрисидаги ахборот ёзилади.
Бундай карточкада карточка счётидаги пул миқдори тўғрисидаги 
ахборот бўлмайди. Шу нуқтаи назардан бундай карточкалар тўловларни 
53
Быстров Л.В., Воронин А.С., Гамольский А.Ю. и др. Пластиковые карты (5-е изд., перераб. и доп.). - 
"БДЦ-пресс", 2005 г. amaliy ensiklopediya ma’lumotlari asosida tayyorlandi.
Schet 
Bаnk 
(Emitent ham ekvayer ham bitta 
bank)
Avtorizatsiy
a 
Schet 
Тo’lov 
Тo’lov 
Xizmat korsatish shahobchasi 
Karta egasi
Tovar va xizmat
Karta 

---

амалга ошираётганда мижознинг банкдаги ҳисобрақами учун “калит” 
вазифасини бажаради. Ушбу мехнизм онлайн механизм дейилади. 
Шу билан бир қаторда оффлайн механизм ҳам мавжудки, у авторизация 
жараёнида картага бир қанча қўшимча талаблар қўяди. (1-расмга қаранг). 
Жумаладан: 
-
картанинг ўзида харажат лимити миқдори ҳақида маълумот сақланиши 
лозим; 
-
авторизациядан сўнг лимит қолдиғининг назорат қилинадиган камайиб 
бориш имконияти (картани дебетлаш); 
-
лимитни қайта тиклаш ( картани кредитлаш); 
Оффлайн авторизация қилиш учун крта ПОС терминалга солинади. 
Буда терминал ва карта ўртасида олдиндан ёзилган маълумотлар алмашиши 
юз беради. Ушбу жараён муваффақиятли бажарилганидан сўнг тўлов 
суммаси кўрсатилади, мижоз эса ПИН кодини киритади. Шу йўл билан 
картадаги қолдиқ тўлов суммасига камайтирилади. ПОС терминал 
транзакция ҳақидаги маълумотларни сақлаб қолади. Карта эса эгасига 
қайтарилади