“ пул ва банклар

Савдо баланси 
Тарихий нуқтаи назардан олиб қараганда ,ташқи савдо- халкаро 
иқтисодий муносабатларнинг илк кўриниши бўлиб миллий хўжаликларнинг 
жаҳон ҳамжамиятига алоқасини ифодалайди.Халқаро савдо орқали дунёда 
меҳнат 
тақсимотига 
биноан 
 
мамлакат 
истиқболи 
белгилаб 
берилади.Ташқи савдо кўрсаткичлари тўлов балансида ўзига хос аҳамият 
касб этади.Товарлар экспорти ва импорти кўрсаткичлари савдо 
балансининг асосини ташкил этади.
165
 
Ҳисоб-китоб баланси- мамлакатни бошқа давлатлар олдидаги 
мажбуриятлари ва талаблари ўртасидаги нисбат. Одатда, ҳисоб-китоб 
баланси йилнинг охирига ёки бошига тузилади. 
Ҳисоб-китоб балансида мазкур мамлакатнинг бошқа давлатга берган 
кредитлари ва киритган инвестициялари, шунунгдек, мазкур мамлакатни 
бошқа давлатлардан олган кредитлари ва уларнинг киритган инвестициялари 
акс эттирилади. 
Ҳисоб-китоб баланси- мамлакатни бошқа давлатлар олдидаги 
мажбуриятлари ва талаблари ўртасидаги нисбат. Одатда, ҳисоб-китоб 
баланси йилнинг охирига ёки бошига тузилади. 
Ҳисоб-китоб балансида мазкур мамлакатнинг бошқа давлатга берган 
кредитлари ва киритган инвестициялари, шунунгдек, мазкур мамлакатни 
бошқа давлатлардан олган кредитлари ва уларнинг киритган инвестициялари 
акс эттирилади. 
Тўлов ва ҳисоб-китоб баланслари ўртасидаги фарқ ушбу мамлакатнинг 
халқаро кредит муносабатларининг ривожланганлик даражасини англатади. 
Бу мамлакатнинг мажбуриятлари ва талаблари ўртасидаги узилиш ҳисобидан 
165
Fredric S. Mishkin. The Economics of Money, Banking and Financial Markets. P.-505 

---

вужудга келади. Бунга эса қатор ижтимоий-иқтисодий объектив ва субъектив 
сабалар мавжуд.
Тўлов баланси тузишнинг муҳим масалаларидан бири - бу, унинг 
салъдосини ўлчашдир. Ушбу масала кенг кўламдаги, яъни алоҳида халқаро 
битимлар тўғрисидаги маълумотларнинг аниқлигидан тортиб жадвал 
тузишнинг таркибий тузилишигача бўлган саволларни қамраб олади ҳамда 
тўлов баланси назарияси ва амалиётининг энг муҳим таркибий қисмларидан 
бири бўлиб ҳисобланади. 
Тўлов балансининг камомади ёки актив салъдосининг қабул қилинган 
аниқлаш услуби - бу, тўлов балансини асосий ва балансловчи моддаларга 
бўлишдир. Асосий моддаларнинг салъдосини "тўлов балансининг салъдоси" 
деб аташади. Ушбу миқдорнинг ижобий ёки салбий бўлишига қараб эса уни 
тўлов балансининг активи ёки камомади деб аташади. 
Тўлов балансининг салъдоси муҳим кўрсаткичлардан ҳисобланади. 
Унинг миқдори ялпи ички маҳсулот ва миллий даромад ҳисоб-китобига 
киритилади, валютанинг ҳолатига, ички ҳамда ташқи сиёсатни олиб бориш 
воситаларининг танловига таъсир этади. Бундан тўлов баланси салъдосини 
ўлчаш пайтидаги энг муҳим муаммо сифатида моддаларни асосий ёки 
балансловчи моддаларга таснифлаш муаммоси майдонга чиқади. 
Тўлов баланси салъдоси тушунчаси операциялар маълум бир 
тўпламининг баланс якунига алоқадордир. Ушбу тушунча принcипиал 
характерга эгадир. Тўлов балансининг активлиги ёки пассивлиги кўрсаткичи 
доим мувозанатда бўлган ялпи тўлов балансининг характеристикаси 
сифатида қабул қилиниши керак эмас. Тўлов баланси салъдосининг 
кўрсаткичи тузилмавий бўлиб ҳисобланади. Унинг катта-кичиклиги биринчи 
навбатда ушбу моддалар якунини ифодаловчи моддалар танловига боғлиқ. 
Бундай танлов ўз ҳолича бўлиши керак эмас. У маълум бир мақсадга 
бўйсунган ва ўзида тааллуқли таҳлилий ёндошувни акс эттирмоқи лозим.