― pul va banklar ‖ fanidan 2017/2018 o‗quv yili uchun mo‗ljallangan

Hisob kitob 

markazi (5) 

To‘lovchi (mol 

oluvchi) 

To‘lovchining 

banki (4) 

Pul oluvchining 

banki(6) 

Pul oluvchi (mol 

sotuvchi) 

1 

2 

 

3 

7 

---

6. Kelib tushgan elektron to‗lov mol sotuvchi korxona bankida mol sotuvchi 

korxona hisobvarag‗iga o‗tkaziladi. 

7. Elektron to‗lov topshiriqining bir nusxasi to‗langan hujjatlar 

sifatida mol sotuvchi korxonaga beriladi. 

Hozirgi  kunda  respublikamizda  banklar  orqali  o‗tkazilayotgan  barcha 

to‗lovlarning 45-50 foizi to‗lov topshiriqnomalari yordamida amalga oshirilmoqda, 

bu uning afzalliklari bilan bog‗liqdir. 

Bu afzalliklar quyidagilardan iboratdir: 

-birinchidan,  hujjatlar  aylanishining  oddiyligi  va  tezligi,  ya‘ni  hisob- 

kitoblarni  amalga  oshirishning  texnik  jixatdan  kulayligi.  Bu  esa  o‗z  navbatida 

xo‗jalik yurituvchi sub‘ektlar va bank xodimlarining mexnat sarfini kamaytiradi; 

-ikkinchidan, pul mablag‗lari xarakatining tezligi, ya‘ni to‗lov talabnomasiga 

nisbatan  to‗lov  topshiriqnomasi  bo‗yicha  hisob-kitoblarda  hujjatlarning  aylanishi 

harakati  qisqaligi  so‗zsiz  xo‗jalik  oborot  mablag‗larining  aylanish  tezligini 

oshiradi; 

-uchinchidan,  tovar  sotib  oluvchining  qabul  qilgan  tovarlari  yoki  xizmatlar 

sifatini  oldindan  aniqlab  olinishi.  hisob-kitoblarning  bu  shaklida  to‗lov 

talabnomasi  orqali  hisob-kitoblarda  bo‗lgan  kabi  bankka  raddiya  arizasi 

topshirilmaydi,  chunki  to‗lovchining  o‗zi  tulovni  to‗lashga  rozi  bo‗lsa, 

topshiriqnomani bankka topshiradi; 

-to‗rtinchidan,  to‗lov  topshiriqnomasining  barcha  tovarsiz  operatsiyalarda 

ko‗llanishi,  bu  esa  ushbu  shakl  bo‗yicha  hisob-kitoblarning  ahamiyatini  yanada 

yaqqol aks ettiradi. 

To‗lov  topshiriqnomasi  bo‗yicha  hisob-kitoblarning  afzalliklari  bilan  bir 

qatorda kamchiliklari ham mavjud. Kamchiliklar shundan iboratki, mol jo‗natuvchi 

yoki  xizmat  ko‗rsatuvchi  korxona  uchun  to‗lovning  o‗z  vaqtida  o‗tkazilishi  to‗la 

kafolatlanmagan. Chunki to‗lovning o‗z vaqtida o‗tkazilishi to‗lovchi korxonaning 

depozit  hisob  varag‗idagi  mablag‗lar  miqdoriga  bog‗liq.  To‗lovning  to‗liq 

o‗tkazilishiga etarli pul mablag‗larining bo‗lmasligi pul aylanishi sekinlashtiradi va 

maqsulot  jo‗natuvchi  yoki  xizmat  ko‗rsatuvchi  korxonaning  moliyaviy  holatini 

yomonlashtiradi. 

To‗lov  talabnomasi —  o‗zida  mablag‗  oluvchini  to‗lovchi  tomonidan  bank 

orqali  ma‘lum  bir  summani  to‗lash  to‗g‗risidagi  talabi  aks  ettirilgan  pul-hisob-

kitob hujjatidir. To‗lov talabnomalari bo‗yicha hisob-kitoblar umumlashgan holda 

qanday  amalga  oshirilishini  to‗lov  talabnomalari  bo‗yicha  hisob-kitoblarning 

hujjatlar aylanishi sxemasi orqali yaqqol ko‗rish mumkin.