― pul va banklar ‖ fanidan 2017/2018 o‗quv yili uchun mo‗ljallangan

 

 

5-MAVZU: PUL MASSASI VA PUL AGREGATLARI 

 

REJA: 

5.1. Pul massasi tushunchasi, uning mohiyati va tarkibi. 

5.2. Muomala uchun zarur pul miqdorini aniqlash. 

5.3. Pul multiplikatori va uning mohiyati. 

5.4.  Rivojlangan  va  rivojlanayotgan  davlatlarda  pul  agregatlari  va 

ularning tarkibi. 

 

5.1. Pul massasi tushunchasi, uning mohiyati va tarkibi. 

 

 

iz  oldin  mavzularda  ko‘rganimizdek  va  keyingi  mavzularda  ham 

bevosita  ko‘rib  o‘tadigan  pul  nazariyalariga  ko‘ra,  pul  taklifidagi 

o‘zgarishlar  foiz  stavkasi  va  inflatsiya  darajasiga  bevosita  ta‘sir  qiladi. 

Iqtisodiyotga  ta‘siri  tufayli  pul  taklifini  aniqlash  muhim  ahamiyatga  ega. 

Uni  kim  nazorat  qiladi?  Uni  o‘zgarishiga  nimalar  sabab  bo‘ladi?  Uni  yaxshilash 

B 

---

uchun qanday tarzda nazorat qilish kerak? Ushbu va keyingi bo‘limlarda pul taklifi 

jarayonini  maxsus  asoslar  orqali  izohlab  beramiz  va  yuqoridagi  savollarga  javob 

berib o‘tamiz.  

    

Pul  massasi-  yuridik  va  jismoniy  shaxslarga  hamda  davlatga  tegishli 

bo‘lgan naqd va naqdsiz ko‘rinishdagi pul mablag‘larining yig‘indisidir.  

Pul  muomlasini  tashkil  qilish  va  tartibga  solish  bir  nechta  omillarga 

asoslanadi: 

1.  Ana    shunday  muhim  omillardan  biri  pul-tovar  munosabatlarining 

mavjudligi hisoblanadi. 

2.  Yana bir omil pul mablag‘larining tovarsiz harakatlanishi hisoblanadi.  

3. Pul muomlasining meyoriy huquqiy asoslarining mavjudligi.  

  4.  Pul  muomalasini  tashkil  qiluvchi  va    tartibga  soluvchi  institutlarning 

mavjudligidir.  Odatda  pul  muomlasini  Markaziy  bank  tomonidan  tashkil  qilinadi 

va tartibga solinadi. Lekin pul muomnalasini tashkil qilishda bank tizimining 2-chi 

pog‘onasida turuvchi tijorat banklari rol o‘ynaydi. 

Pul taklifi jarayonini tushunishning birinchi bosqichi banklardagi depozitlarni 

o‘rganish hisoblanadi, chunki depozitlar pul taklifining katta tarkibiy qismlaridan 

biri hisoblanadi. Ushbu mavzuda banklarning depozit siyosati va ular bilan bog‘liq 

operatsiyalari yoritilgan. 

  Pul taklifi jarayonidagi 3 ta asosiy subyektlar: 

1. 

Markaziy  bank-hukumat  vakili  hisoblanib,  bank  tizimini  nazorat 

qilishga  va  monetar  siyosatni  tashkil  etishga  javobgar;  AQShda  Federal  Zaxira 

Tizimi. 

2. 

Banklar (depozitariy institutlar)- aholi va tashkilotlardan deposit qabul 

qiluvchi  va  qarz  beruvchi  tashkilotlar:  tijorat  banklari,  kredit  assotsiatsiyalari, 

maxsus jamg‘arma banklar va kredit uyushmalari. 

3. 

Depozitorlar-banklarga depozit qo‘ygan yuridik va jismoniy shaxslar. 

Ushbu 3 subyektning orasida Markaziy bank asosiy rolni o‘ynaydi.   

Fed.ning  operatsiyalari  va  monetar  siyosati  uning  balansida,  aktivlar  va 

majburiyatlar holatida aks etadi. Hozir biz pul taklifi jarayonini tushuntirish bilan 

bog‘liq bo‘lgan operatsiyalarni keltiramiz

57

.