― pul va banklar ‖ fanidan 2017/2018 o‗quv yili uchun mo‗ljallangan

Jahon moliyaviy inqirozi va Xalqaro Valyuta Jamg‟armasi 

Rivojlanayotgan bozorli mamlakatlardagi moliyaviy institutlar past sifatli ipoteka 

kreditlari ta‘sirining cheklanganligi, ipoteka inqirozining boshlang‘ich bosqichida 

---

143 

 

ularning  iqtisodiyotiga  sezilmaydigan  ta‘sir  ko‘rsatdi.  2008-yilning  oktabrida 

moliyaviy  inqiriz  eng  xavfli  darajasiga  yetdi,  ko‘plab  rivojlanayotgan  bozorli 

mamlakatlar,  jumladan  Islandiya  va  sobiq  kommunistik  davlatlar  o‘z  mahalliy 

banklarini bosim ostiga qo‘yibgina qolmay, davlatlarning milliy alyutasining ham 

qadrsizlanishiga olib keldi.  

Hozirda  XVFning  so‘ngi  xalqaro  kreditor  sifatidagi  roli  ahamiyati  ortmoqda. 

Shunda,  Oktabr  oyining  oxirida  XVF  Vengriyaga  25  milliard  AQSh  dollari, 

Ukrainaga  16.5  milliard  AQSh  dollari  va  Islandiyaga  2  milliard  AQSh  dollari 

miqdorida  kredit  ajratdi.  Ushbu  kreditlar  mamlakatlarga  o‘z  moliyaviy 

tuzilmalarini tartibga solish maqsadida ajratilgan edi. 

XVF  boshqaruvchi  direktori  Dominique  Straus-Khan  quyidagi  fikrlarni  aytib 

o‘tgan  edi,  ―noodatiy  vaziyatlar  noodatiy  usullarni  talab  qiladi‖,  shunga  ko‘ra 

mamlakatlarga berilghan kreditlarni inqiroz davrida qaytib olish  uchun yangicha 

turdagi qarz berishni topish lozim edi. Shunga ko‘ra 2008-yil oktabri oxirida XVF 

yangi  turdagi  Qisqa  muddatli  likvidlik  xizmatini  joriy  etdi  va  100  milliard 

miqdorda  kredit  berishni  boshladi.  Bu  qarz  XVF  tomonidan  iqtisodiyoti  bosim 

ostida  deb  topilgan  mamlakatlarga  3  oy  muddatga  berilgan.  Ushbu  turdagi 

kreditlar  tezda  to‘lab  berilishi  lozim  edi.  Qo‘shimchasiga  ushbu  kreditlarda 

qattiqqo‘llik  dasturlari  yo‘q  edi,  bu  esa  ushbu  kreditlarning  qarz  oluvchi 

mamlakatlar uchun yanada jozibador qilardi. 

1999-yilda ham XVF shunga o‘xshash Kontingent kredit liniyasi nomli kredit turini 

joriy  qilgan  edi,  biroq  bu  dastur  muvaffaqiyatsizlikka  uchragan.  Chunki  bu 

kreditni  olish  uchun  mamlakatlar  XVFdan  oldindan  ruxsat  olishlari  lozim  edi, 

bunga esa mamlakatlar huddi muammoli vaziyatga tushib qolgandek ko‘rinmaslik 

uchuin  rozi  bo‘lishmagan.  Qisqa  muddatli  likvidlik  va  boshqa  turdagi  qarzlar 

yuqoridagi  kabi  oldindan  tasqid olishi  shart  emas. XVF  shunchaki  mamlakatning 

kreditni qaytara olishini o‘rganib chiqadi holos. 

XVFning  eng  so‘ngi  kredit  instansiyasi  sifatidagi  rolining  foydasi  haqidagi 

qizg‘in bahslar hozirgi kunga qadar davom etadi. Asosiy e‘tibor uning kreditlash 

rolini  yanada  mukammallashtirishga  qaratilmoqda.  Hozirda  jamg‘armani  qayta 

qurish, moliyaviy nostabillikni kamaytirishga qodir yangi xalqaro moliyalashtirish 

arxitekturasini yaratish bo‘yicha takliflar ilgari surilmoqda.

166