― pul va banklar ‖ fanidan 2017/2018 o‗quv yili uchun mo‗ljallangan

XMK faoliyatining asosiy yo‘nalishlari 



 

Davlat  tomonidan  kafolatni  talab  qilmagan  holda,  MFKning  mablag‘larini 

xususiy  korxonalarga  investisiya  qilish,  qarzga  berish  yo‘li  bilan  tadbirkorlikni 

moliyalashtirish. 



 

O‘zining  xususiy  mablag‘idan  sanoatni,  qishloq  xo‘jaligini,  kommunal 

korxonalarni, turizmni investitsiyalashtiradi. 



 Atrof-muhit  himoyasi,  infrastrukturani  rivojlantirishga  yo‘naltirilgan 

loyihalarga investitsiya kiritish uchun xususiy mablag‘larni jalb qilish  



 Kichik biznesda tadbirkorlikni rivojlantirish  



 

Ishlab  chiqarishni  yangi  usullarini  o‘rganishda  xususiy  va  arlash 

korxonalarga yordam ko‘rsatish. 

Xalqaro  taraqqiyot uyushmasi Jahon bankining bir qismi bo‘lib,  dunyoning 

qashshoq  mamlaktlariga  yordam  beradigan  tashkilot.      Uning  maqsadi    kreditlar 

---

146 

 

berish  orqali  kambag‘allik  darajasini  kamaytirish  ,  iqtisodiy  rivojlantirish  uchun 

turli xil grant dasturlar ishlab chiqish,  tengsizliklarni qisqartirish, va aholi yashash 

darajasini yaxshilash. Xalqaro tiklanish va taraqqiyot banki qashshoq malakatlarda 

biznesni  qo‘llab  quvatlash,  kriditlar  ajratish,maslahatlar  berish  funksiyalarini 

bajarish uchun tashkil qilingan.  

 

 

 

 

 

 

XTTBdan qarz ololmaydigan qashshoq mamlakatlar uchun kreditlar ajratadi. 

Bu kam taminlangan mamlakatlar uchun imtiyozli kridit ajratishning yirik manbasi 

hisoblanadi.  

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

XTU dan qarz olishi mumkin bo‘lgan mamlakatlar quydagi kreteriya asosida 

aniqlanadi 

- YaMMni  aholi  jon  boshiga  taqsimlagada  qashshoq  deb  ataladigan 

mamlakatlar 

- Kredit  bozorida  kreditning  yetishmasli  va  mamlakat  rivojlanish  dasturini 

amalga oshirish uchun kreditga muhtojlik mavjud mamlakatlar 

- Qashshoqlikni  kamaytirish  va  iqtisodiy  o‘sishga  erishish  uchun  ijtimoiy-

iqtisodiy sisosatni amalga oshirish 

  Xalqaro  taraqqiyot uyushmasi   Jahon bankining haqiqiy  kreditlash qismi  -

Xalqaro  tiklanish    va  taraqqiyot  bankini  to‘ldiruvchi    tashkilotdir.      Xalqaro 

tiklanish va taraqqiyot banki va Xalqaro  taraqqiyot uyushmasi  bir xil hodimlarga, 

bosh  boshqarmalarga  ega  bo‘lib,    bir  xil  qatiy  belgilangan    standartlar  asosida 

loyihalarni  amalga  oshiradi.  Xalqaro    taraqqiyot  uyushmasi  hozirgi  kunda 

dunyoning 77 qashshoq mamlakatlarining asosiy ko‘mak manbasi hisoblanadi. Bu 

davlatlarning  39  tasi  afrikada  joylashgan  bo‘lib  yordam  manbalari  asosan 

mamlakatdagi ijtimoiy xizmatlarga yo‘naltirilgan.  

 

 

 

 

Xalqaro  taraqiyot  assotsatsiyasi  kreditlarni  arzon  narxlarda  beradi.  Buning 

ma‘nosi XTA kreditlarni 0 % da yoki judayam past foiz stavkalarida 25-yildan 40-

yilgacha  muddatga  hamda  5-  yildan  10-yilgacha  bo‘lgan  imtiyozli  davrlar  bilan 

beradi    Bundan  tashqari    turli  qarz  risklari  uchun  grantar  ajratadi  va    eng  og‘ir 

vaziyatlarda  ham  kreditlar  ajratadi.  Shuning  uchun  ham  kredit  uyushmalaridan 

farqli  o‘laroq  bu  tashkilotning  rezervlari  muntazam  ravijshda  to‘ldirilib  turilishi 

kerak.   

Takidlanganidek,  Xalqaro    taraqqiyot  uyushmasi    dunyoning  77  mamlakati 

uchun    asosiy  ko‘mak  manbai  bo‘lib,  39  tasi    Afrikada    joylashgan.  Xalqaro  

taraqqiyot  uyushmasi  resurslar  orqali  bugungi  kunga  kelib  1.3mln  aholi  yashash 

sharoitlari yaxshilandi.   

 

 

 

 

 

 

 

 

 

2015-yilda  belgilangan  uzoq  muddatli  rivojlanish  strategiyasiga  asosan 

2030-yilga qadar  kambag‘allikka barham  bermoqchi.   Trillion    dollor  investitsiya 

kritilish  kerak  bo‘lgan  bu  loyihani      amalga  oshirishda  Xalqaro    taraqqiyot 

uyushmasi muhim ro‘l o‘ynaydi. 

 

 

 

 

 

 

Xalqaro  taraqqiyot  uyushmasi  o‘z  faoliyatini nizomda  belgilangan  quydagi 

shartlar asosida amalga oshiradi  

XTU    ushbu  tashkilotga  a‘zo  bo‘lgan  iqtisodiy  jihatdan  rivojlanishi  past 

bo‘lgan mamlakatlarning iqtisodiy rivojlantirish uchun moliyaviy mablag‘lar bilan 

ta‘minlaydi.   

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Loyihalarni  moliyalashtirish  assotsatsiya  tomonida  muhim  deb  hisoblangan 

sohalarga , mamlakat yoki hududlarga yo‘naltiriladi. 

 

 

 

---

147 

 

 

Agar  biron  bir  loyihani  moliyalashtirishni  o‘sh  hududlarda  joylashgan 

bankalar  tomonidan  amalga  oshirish  mumkin  bo‘lsa  assotsatsiya  tomonidan  

moliyalashtirilmaydi. 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 Assotsatsiya qo‘mita tomonidan beriladigan tavsiyalarsiz moliyalashtirishni 

amalga  oshira  olmaydi.  Assotsatsiya  tomonidan  tayinlanadigan  qo‘mita  a‘zolari 

qomita  boshqaruv  organlarini  va  hududlardagi  qo‘mita  rahbarlarini  o‘z  ichiga 

oladi.  

Qo‘mita    hududlarda  loyihalarni  amalga  oshirishning  boshqa  manbalari 

mavjud bo‘lsa bu hududlardagi loyihalar uchun mablag‘lar ajratmaydi. 

 

Moliyalash  jarayonini  amalga  oshirishda  berilayotgan  mablag‘lar  uchun 

hech  qanday  shartlar  qo‘yilmaydi.  Lekin  ularni  belgilangan  maqsadlarga 

ishlatilishi yuzasidan nazoratni amalga oshiradi. 

Xalqaro  taraqqiyot uyushmasini asosiy vazifalari: 

1 Xalqaro  taraqqiyot uyushmasi global muammolarni hal qilishda boshchilik 

qiladi.  

2  Xalqaro    taraqqiyot  uyushmasi  bu  o‘zgartiruvchi.    XTU      ko‘plab 

mamlakatlarga  rivojlanishning  eski  usullarida  yangi  usullariga  o‘tishga 

ko‘maklashadi. 

3 XTU  bir mamlaklatda uni rivojlanishi stabil holatga kelishiga ishonch hosil 

qilish uchun  uzoq muddat qoladi. 

4  Qashshoq  odamlar  e‘tibordan  chetda  qoldirilganda      toza  ichimlik  suvini, 

elektr energiyasini va boshqalrni olib kelish orqali hayot darajasini yaxshilaydi 

5  XTU    ayollar  va  qizlar  huquqini  himoya  qiladi,    qizlarni  maktabga 

qatnashini ta‘minlash orqali jinsiy tenlikni ta‘minlashga ko‘maklashadi,  ayollarga 

kichik biznessni amalga oshirish uchun ko‘maklashadi. 

Multilateral Investment Guarantee Agency (MIGA) (Xalqaro investitsiyalarni 

himoyalash  agentligi)  –  bu  siyosiy  risklarni  sug‘urtalashni  taklif  qiladigan  va  va 

xalqaro  kreditlardagi  risklarni  kafolatlaydigan  xalqaro  moliyaviy  institutdir.    Bu 

tashkilotning  kafolatlari  investorlarga  rivojlanayotgan  davlatlarga  investitsiya 

kiritishda  siyosiy  va  iqtisodga  oid  bo‘lmagan  risklardan  qutilishga  va  tashqi 

ta‘sirlardan  qochishga  yordam  beradi.   MIGA  (XIHA)  Jahon  banki  (World  bank 

group)ning  tarkibiy  qismi  hisoblanadi  va  shtab  kvartirasi  Washington 

shtati(AQSh)da tashkil etilgan.  

Bu  tashkilot  1988-yilda  aynan  rivojlanayotgan  dvlatlarga  investitsiyalar 

kiritish  riskni  va  xavfni  oldini  olish  hamda  ular  faoliyatini  sug‘urtalash  uchun 

tashkil etilgan.   

 Xalqaro 

investitsiyalarni 

himoyalash 

agentligining 

bosh 

maqsadi 

―rivojlanayotgan  davlatlarda  investitsiyalarni  jalb  qilish  natijasida  iqtisodiy 

rivojlanish  qo‘llash,  kambag‘allik  darajasi  payastirish  va  aholining  turmush 

darajasini yaxshilashga erishishdir. Bu maqsadli proyekt orqali yangi ish o‘rinlarini 

yaratish,  infrotuzilmani  yaxshilash,  yangicha  qulay  soliq  turlarini  yaratish  va 

albatta malakatlardagi  mavjud natural resurslardan unumli foydalanishga erishish 

niyat  qilingan.   Bu  maqsadga  erishish  uchun  alohida  tizimlar  va  dasturlar  ishlab 

chiqiladi.  

Xalqaro  investitsiyalarni  himoyalash  agentligi  o‘z  shtatining  a‘zolari 

tomonidan  boshqariladi,  leking  uning  o‘zining  yakka  rahbari  va  kunlik 

---

148 

 

operatsiyalar bilan ishlaydigan ishchilar guruhi yo‘q. uning aksiyadorlari davlatlar 

a‘zolari  hisoblanadi  va  ular  masalalar  bo‘yicha  ovoz  berish  huquqiga  ega 

bo‘ladilar.   Bu tashkilot uzoq muddatli qarz va investitsiyalarni sug‘urtalaydi va 

boshqa aktiv va shartnomalarni ham sug‘urta qiladi.  Bu agentlini jahon bankining 

Independent Evaluation Group tashkiloti tomonidan nazorat qilinadi. 

1985-yilda,  jahon  bankining  bank  kengashi  tomonidan  ko‘p  tomonlama 

investitsiya  kafolat  agentligi  (MIGA)  konvensiyasini  qabul  qildilar.  MIGA  1988-

yil  12-aprelda  asos  solindi  va  o‘z  faoliyatini  boshladi.  Bu  Yoshio  Terasava 

boshchiligida  amalga  oshirilgan  va  bu  tashkilot  jahon  bank  guruhining  beshinchi 

organizatsiyasi  bo‘ldi.  MIGA  dastlab  1milliard  dollar(  2012-yilda  1.94  millard 

dollarga  teng)lik  kapitalga  ega  bo‘lgan  va  uning  29ta  a‘zosi  bo‘lgan.  Xalqaro 

tiklanish va taraqqiyot bankining barcha a‘zolari bu organizatsiya a‘zosi bo‘ldi.  

MIGA  rivojlanayotgan  mamlakatlarda  investitsiylar  uchun  notijorat  risklarni 

sug‘urtalashga  harakat  qiladi  va  investorlarning  ishonchini  oshirishga  karakat 

qiladi. Organizatsiyaning siyosiy vakolati xususiy va milliy riskli sug‘urta bozorini 

nafini  oshirishdir.  Har  tomonlama  kafolatlovchidek  xizmat  ko‘rsatishi  orqali 

agentlik  investor  mamlakat  bilan  qabul  qiluvchi  mamlakat  o‘rtasidagi  qarama-

qarshilik ehtimolini qisqartiradi.  

MIGA  notijorat  riskining  beshta  turini  qoplash  uchun  sug‘urta  taklif  qiladi: 

kovertatsiyalanmaydigan  valuta  va  transfer  taqiqlari;  milliylashtirish;  urush, 

terrorizm  va  xalq  tartibsizligi;  shartnomaning  bo‘limlari;  moliyaviy 

obligatsiyalarning qoniqarsizligi. Agentlik capital, kredit, aksionerlarning qarzi va 

aksionerlarining  qarzini  kafolatlari  singari  investitsiyalarni  qoplaydi.  Agentlik 

shuningdek  menejment  sharnomalari,  aktiv  sekuritizatsiyasi,  obligatsiyalar,  lizing 

faoliyati,  franchiza  shartnomalari  va  litsenziya  shartnomalarini  singari 

investitsiyalarni  sug‘urtalashi  mumkin.  Agentlik  15  yilgacha  sug‘urtani  qoplashi 

mumkin va muddatni loyixaning tabiiy va moliyaviy holatiga bog‘liq holatda yana 

besh yil berishi mumkin. Qachon sug‘urta orqali himoyalanadigan holat yuz bersa, 

agentlik  investitsiya  kiritilgan  mamlakatga  nisbatan  investorning  huquqlari 

o‘rganilib xarajatlarni birgalikda qoplaydilar. Ammo agentlikning konvensiyasida 

azo mamlakatlar chet el investitsiyalarini tuzatmasa ham bo‘ladi. Ko‘p tomonlama 

institute  sifatida  MIGA  sug‘urta  talablarini  qondirishdan  oldin  u  baxslarni 

yechishga harakat qiladi.  

Agentlikning kichik investitsiya programmasi kichi va o‘rta biznesga chet el 

investitsiyalarini  oshiri  uning  maqsadi  hisoblanadi.  Bu  loyiha  shartnoma 

bo‘limlarini qoplamasligidan tashqari qolgan barcha standart polash turlarini taklif 

qiladi.  Loyiha  orqali  kichik  va  o‘rta  bizneslar  chegaralangan  sug‘urta  haqlari  va 

arizasiz to‘lovlar ( katta investorlar bundan mustasno)ga ega bo‘ladilar.