― pul va banklar ‖ fanidan 2017/2018 o‗quv yili uchun mo‗ljallangan

AQShda: 

 

Qisqa muddatli qarzlari 1949-1971yy. 8,5 barobar oshdi 

 

Oltin zahiralari 2,4 marta qisqardi 

 

1971 yilgacha deval vasi dan bosh tortdi 

 

Evrodollar 1960y.-2 mlrd., 

 

1981 y.-750 mlrd. 

 

TMKlarning salbiy roli 

 

Brettonvuds tizimi inqirozi 

Valyuta inqirozini iqtisodiy pasayish bilan mos kelgani 

 

Inflyatsiyani ni kuchayishi ―issiq pullarni‖ kơpaytirdi 

 

Tơlov balanslarini barqaror  masligi 

 

Valyuta  tizimini  kuchlar  nisbatiga  mos  kelmasligiBretton  –Vuds 

tizimining  qarama-qarshiligi  tartibsiz  bozor  va  boshqariladigan  dollar  tizimi 

bo‘yicha ish yuritish quyidagilarga olib keldi: 

-o‘zgarmas  oltin  narxi  va  narxi  o‘suvchi  tovar  va  xizmatlar  orasida  farq 

yuzaga kelishiga 

-AQShdan ko‘p miqdordagi kapitalning boshqa davlatlarga oqib ketishiga 

-chet ellardagi katta harbiy xarajatlarga 

-AQShning to‘lov balansi defitsitli bo‘lishiga 

-dollarning  real  kursi  va  uning  oltin  pariteti  orasida  uzilishning  bo‘lishiga 

olib keldi. 

Bretton-Vuds  valyuta  tizimining  inqirozi  jahon  valyuta  bozoridagi 

tartibsizliklarga olib keldi. Ammo bunday tartibsizliklar uzoqqa cho'zilmadi. 1976-

78 yillarda AQShning Kingston (Yamayka) shahrida bo'lib o'tgan xalqaro moliya-

kredit konferensiyasida to'rtinchi jahon valyuta tizimiga asos solindi. 

To'rtinchi jahon valyuta tizimining asosiy tamoyillari quyidagilar: 

a)  oltin-deviz  standarti  o'rniga  SDR  standarti  kiritildi.  Ushbu  xalqaro  hisob-

kitob valyuta (pul) birligining yaratilishi (O. Emminger loyihasi bo'yicha) haqidagi 

---

123 

 

kelishuv  1967  yilda  XVF  a'zolari  bo'lmish  davlatlar  tomonidan  imzolandi. 

SDRning muomalaga kiritilishi munosabati bilan XVF Ustaviga kiritilgan birinchi 

o'zgartirish 1969 yilning 28 iyulida kuchga kirdi; 

b)  oltinning  demonetizatsiya  jarayoni  yuridik  jihatdan  yakunlandi.  Uning 

rasmiy  bahosi,  oltin  paritetlari  va  AQSh  dollarlarini  oltinga  almashinishi  bekor 

qilindi. Yamayka kelishuviga asosan endi oltin qiymat o'lchovi va valyuta kurslari 

uchun boshlanqich hisob nuqtasi bo'la olmaydi; 

v)  a'zo  mamlakatlarga  har  qanday  valyuta  kursi  rejimini  tanlab  olish  huquqi 

berildi; 

g)  XVF  yangi  sharoitlarda  davlatlararo  valyuta  muvofiqlashtirilishini 

jonlantirishi lozim edi. 

Shu  bilan  birgalikda  Yamayka  valyuta  tizimi  sharoitida  valyutalar 

kurslarining  rejimi  erkin  suzuvchi  bo'lib,  AQSh  dollari  standarti  o'rniga  ko'p 

valyutali standart qabul qilindi. 

Shunday  qilib, Yamayka  valyuta tizimining  muammolari  uning  yanada  isloh 

etilishining ob‘yektiv zaruratini keltirib chiqaradi. Bu yerda gap, birinchi navbatda, 

valyuta  kurslarini  barqarorlashtirish,  yetakchi  davlatlar  valyuta-iqtisodiy 

siyosatlarining  o'zaro  muqobillashtirilishini  kuchaytirish  yo'llarini  qidirish 

to‘g‘risida  boradi.  Ularning  valyuta  hamjihatligi  jahon  va  milliy  iqtisodiyotlar 

muvozanatsizligining  manbalaridan  biri  bo'lmish  jahon  valyuta  mexanizmini 

takomillashtirish 

istagida 

o'z 

ifodasini 

topadi. 

Biroq 

valyuta 

kelishmovchiliklarining  negizida  yuqorida  zikr  etilgan  uch  markazning  o'zaro 

raqobatdoshligi yotadi.  

Yamayka  valyuta  tizimining  barqaror  emasligiga  javoban  YYevropa  Ittifoqi 

mamlakatlari  iqtisodiy  integratsiya  jarayonlarini  rag‘batlantirish  maqsadida  o'z 

Xalqaro (hududiy) valyuta tizimini barpo etdilar. 

  Zamonaviy valyuta tizimi xususi tlari: 

 

TMK jahon i.ch. 50% 

 

Jahon savdosining 70%, ulardan 40% ichki savdo 

 

100 kuchli iqtisodiyotning 52 TMK, qolganlari davlatlar 

 

Jami patentlarning 80% 

 

100 yirik TMK i.ch. kapitalini 25% ni nazorat qiladi 

 

300 yirik TMK jami 25% aktivlarga  ga 

 

Valyuta savdolari tơxtovsiz sutkada 24 soat amalga oshiriladi 

 

Jami xorijiy aktivlarning  40-50% TMKlarga tegishli