― pul va banklar ‖ fanidan 2017/2018 o‗quv yili uchun mo‗ljallangan

 

 

 

 

13.2.Tijorat banklarining funksiyalari va ularning mohiyati 

 

 

ijorat banklarining iqtisodiy  mavqei faoliyat doirasining keng bo‘lishiga olib 

keladi.  Bankning  asosiy  faoliyati  vositachilik  bilan  bog‗liq  bo‗lib,  u  pul 

mablag‗larni  qarz  beruvchidan  qarz  oluvchilarga  o‗tkazish  bilan  bog‗liq  bo‗lgan 

operatsiyalarni  bajarishdan  iborat.  Banklar  bilan  bir  qatorda  pul  mablag‗lari 

harakatini  boshqa  moliyaviy  va  kredit  tashkilotlari,  investitsion  fondlar,  sug‗urta 

kompaniyalari  ham  amalga  oshiradilar.  Tijorat  banklari  quyidagi  asosiy 

funksiyalarni bajaradi. 

T  

---

10 

 

1.  Vaqtincha  bo‘sh  turgan  pul  mablag‘larni  yig‘ish  va  ularni  kapitalga 

aylantirish. 

2. Korxona, tashkilotlar, davlat va aholini kreditlash; 

3. Muomalaga kredit pullar (muomalaning kredit vositalari) ni chiqarish. 

4. Iqtisodiyotda hisob-kitoblar va to‘lovlarni amalga oshirish. 

5. Moliya - valyuta bozorida faoliyat ko‘rsatish. 

6.  Iqtisodiy-moliyaviy  axborotlar  berish  va  konsultatsiya  xizmatlarini 

ko‘rsatish.  

Banklar  bo‘sh  pul  mablag‘larini  yig‘ish  va  ularni  kapitalga  ayla-ntirish 

funksiyasini bajara turib, mavjud bo‘sh pul daromadlari va jamg‘armalarni yig‘adi. 

Jamg‘aruvchi  (bo‘sh  pul  mablag‘i  egasi)  o‘z  mab-lag‘larini  bankka  ishonib 

topshirgani  uchun  va  bank  bu  mablag‘lardan  foydalangani  uchun  ma‘lum  foiz 

hisobida  daromad  oladilar.  Bo‘sh  pul  mablag‘lari  hisobidan  ssuda  kapitali  fondi 

vujudga keladi va bu fond xalq xo‘jaligi tarmoqlarini kreditlash uchun ishlatiladi. 

Tijorat  banklar  faoliyatida  asosiy  o‘rinni  korxona,  tashkilot-larni,  aholini, 

davlatni  kreditlash  egallaydi.  Kreditlash  jarayo-nini  tashkil  qilishda  bank 

moliyaviy vositachi rolini o‘ynaydi. U bo‘sh turgan mablag‘larni jalb qiladi va o‘z 

nomidan  mijozlarga  vaqtincha  foydalanishga  beradi.  Bank  krediti  hisobidan  xalq 

xo‘ja-ligining  muhim  tarmoqlari  –  sanoat,  qishloq  xo‘jaligi,  savdo  va  boshqalar 

moliyalashtiriladi va ishlab chiqarishni kengaytirishga asos bo‘ladi.  

Bankning  nima  uchun  mavjudligini  uning  vositachilik  va  to‘lov  funksiyasi 

izohlaydi,  bank  tashkiliy  strukturasini  qanday  tashkil  qilishi  muhim  savollardan 

biridir. 

Yuqori  foydaga  intilayotgan  banklar  xuddi  boshqa  korxonalar  kabi  bir  xil 

maqsadga  ega;  bu  savolga  eng  yaxshi  javob  sifatida  an‘anaviy  modellarni 

ko‘rsatish  mumkin.  Koase  o‘zining  klassik  tahlilida  bozor  narhlariga  bog‘liq 

bo‘lishdan  ko‘ra  ―buyruqbozlik‖  asosida  samaraliroq  tashkil  qilinadigan  ba‘zi 

jarayonlar  sababli  iqtisodiy  faoliyatni  tashkil  qilishning  usuli  sifatida  firmalar 

bozor  bitimlarida  muqobil  vosita  sifatida  faoliyat  ko‘rsatadi.  Bunday  holatlarda 

bozor kuchlariga suyangandan ko‘ra korxona strukturasidan foydalangan ko‘proq 

foydaliroqdir.  Qarz  beruvchi  va  qarz  oluvchi  o‘rtasida  vositachilik  qiladigan 

o‘zining  mijozlariga  hisob-kitob  xizmatlarini  taklif  qiladigan  an‘anaviy 

banklarning mavjudligi Koase teoremasi bilan juda mos keladi. 

  Ssudalar  va  depozitlar  bankning  o‘zida  amalga  oshirilganligi  uchun 

bankning  asosiy  funksiyasi  umumiy  tashkiliy  strukturasi  orqali  samarali  amalga 

oshiriladi. 

Agar  banklar  buyruqbozlikka  asoslangan  bozorda  qatnashayotgan  bo‘lsa, 

bunday  struktura  ham  samarali  bo‘ladi.  Bu  qarashlar  firmani  nazorat  qilish 

ahamiyati va uning rag‘batlantirish strukturasining yaratgan Alchain va Demsetz 

tomonidan yaratildi va izohlab berildi. Villimson firmaning tashqi bitimlar narxini 

qisqartirishdagi noaniqlik holatini ko‘rsatib berdi.

132

  

 Muomalaga kredit pullarni chiqarish funksiyasi tijorat 

bank-larini  boshqa  moliya  institutlaridan  ajratib  turadi. 

Tijorat  banklari  depozit-kredit  emissiya  qilganida,  ssudalar 

                                                 

132

 Shelagh Hefferman. Modern banking. John Wiley&Sons. Ltd. 2005.p.5