― pul va banklar ‖ fanidan 2017/2018 o‗quv yili uchun mo‗ljallangan

O‘zbekiston Respublikasi Markaziy banki tomonidan o‘rnatilgan qayta 

moliyalashtirish stavkasi foizlari

98

 

Amal qilish muddati 

Foiz 

01. 01. 2015 dan hozirgacha 

9 % 

01. 01. 2014 dan  31. 12. 2014 gacha 

10 % 

01. 01. 2011 dan 31. 12. 2013 gacha 

12 % 

15. 07. 2006 dan 31. 12. 2010 gacha 

14 % 

21. 12. 2004 dan 14. 07. 2006 gacha 

16 % 

05. 07. 2004 dan 20. 12. 2004 gacha 

18 % 

10. 09. 2003 dan 04. 07. 2004 gacha 

20 % 

16. 07. 2003 dan 09. 09. 2003 gacha 

24 % 

01. 01. 2002 dan 15. 07. 2003 gacha 

30 % 

01. 07. 2000 dan 31. 12. 2001 gacha 

24 % 

01. 06. 2000 dan 30. 06. 2000 gacha 

27,6 % 

01. 05. 2000 dan 31. 05. 2000 gacha 

28,8 % 

01. 04. 2000 dan 30. 04. 2000 gacha 

30 % 

01. 01. 1998 dan 31. 03. 2000 gacha 

36 % 

01. 11. 1997 dan 31. 12. 1997 gacha 

30 % 

01. 01. 1997 dan 31. 10. 1997 gacha 

39,6 % 

01. 08. 1996 dan 01. 12. 1996 gacha 

48 % 

01. 07. 1996 dan  31. 07. 1996 gacha 

60 % 

01. 08. 1995 dan 30 . 06. 1996 gacha 

84 % 

01. 07. 1995 dan 31. 07. 1995 gacha 

120 % 

20. 03.1995 dan 30. 06. 1995 gacha 

300 % 

01. 02. 1995 dan 19. 03. 1995 gacha 

250 % 

01. 10. 1994 dan 31. 01. 1995 gacha 

225 % 

02. 05. 1994 dan 30. 09. 1994 gacha 

150 % 

Jadval  ma‘lumotlaridan  ko‘rinib  turibdiki,  O‘zbekiston  Respublikasi 

Markaziy  banki  tomonidan  o‘rnatilgan  qayta  moliyalashtirish  stavkasi 

mustaqilligimmizning  dastlabki  yillarida  barcha  o‘tish  davridagi  davlatlar  kabi 

mamlakatda  yuz  bergan  katta  inflatsiya  sabali  yuqori  stavkalarda  belgilanishiga 

sabab bo‘lgan. Ma‘lumotlardan shunday fikrga kelish mumkinki yillar o‘tgan sari 

iqtisodiyotimizdagi  kamchiliklar  tobora  bartaraf  etib  borilgani  barcha  sohalardagi 

tub islohotlar samarasi o‘laroq vujudga kelgan rivojlanishlar tufayli bu stavka ham 

                                                 

98

 O‘zbekiston Respublikasi Markaziy banki rasmiy sayti 

www.cbu.uz

  ma‘lumotlari asosida tayyorlandi 

---

tobora  ijobiy  tomonga  pasaytirib  borilgan  va  2015  –  yil  1  –  yanvardan  9  %  etib 

belgilangan.    Markaziy  bankning qayta  moliyalash  stavkasi pul  bozoridagi  foiz 

stavkalarini  boshqarish  hamda  iqtisodiy  o'sish  jarayonlarini  rag'batlantirish 

maqsadlariga  yo'naltirildi.  Inflyatsiya  darajasi,  pul  massasining  va  boshqa 

makroiqtisodiy  ko'rsatkichlarning maqsadli  parametrlaridan  kelib  chiqib,  qayta 

moliyalash    stavkasi  2015-  yilning  1-yanvaridan  yillik  10  foizdan  9  foizga 

tushirildi  va  yil  davomida  o'zgartirilmagan  holda  saqlab  turildi.    Markaziy 

bankning    qayta  moliyalash    stavkasi  instrumentidan  ham  pul  bozoridagi  foiz 

stavkalarini boshqarishda  hamda  iqtisodiy  o'sish  jarayonlarini   rag'batlantirish 

maqsadida  keng  foydalanildi.    Inflyatsiya  darajasi,  pul  massasi  hajmining  va 

boshqa   makroiqtisodiy  ko'rsatkichlarning  belgilangan  maqsadli parametrlaridan  

kelib chiqib Markaziy  bankning  qayta moliyalash  stavkasi 2012- yilda yillik 12 

foiz  miqdorida  saqlab  qolindi.      Qayta  moliyalash  stavkasining    ushbu    darajada  

ushlab      turilishi    pul  bozorida  moliyaviy  resurslarga  bo'lgan  talab  va  taklifning 

muvozanatini  saqlashga,  real  sektor  korxonalarining  investitsion  imkoniyatini 

oshirishga,  iqtisodiyotni  kreditlash  hajmini    yanada    kengaytirish  va  ayni    paytda 

tijorat banklarining resurs bazasining barqarorligini ta'minlashga xizmat qildi.  

2016-  yilda    ham    inflyatsiya    darajasi  2015-  yildagi  kabi  5,5-6,5  foiz 

doirasida    prognoz      qilinayotganligini      hisobga      olib,      qayta  moliyalash 

stavkasini  9  foiz  darajasida  qoldirish  ko'zda  tutilmoqda.  Qayta  moliyalash 

stavkasining 

9 

foiz 

darajasida 

saqlab 

qolinishi 

inflyatsiya 

darajasini 

belgilanayotgan prognoz ko'rsatkichlari doirasida bo'lishini ta'minlashga qaratilgan   

qat'iy pul-kredit   siyosatini   yuritish uchun qulay sharoit yaratadi.  O'z navbatida,   

Markaziy  bank,  zarur    hollarda,    tijorat    banklaridan  xorijiy  valyutalarni  (AQSh 

dollari,  evro,  yapon  ienasi  va  funt  sterling)  belgilangan  muddat  va  almashinuv 

kursida  qayta  sotish  sharti  bilan,  sotib  olish  (SVOP  operatsiyalari)  yoki  xorijiy 

valyutalarni  garovga  olgan  tarzda  qayta  moliyalash  kreditlarini  berish 

operatsiyalarini amalga oshirib boradi.

99

  Respublikamiz tijorat banklarining yuqori 

likvidli qimmatli qog‗ozlarga qilgan investitsiyalarining miqdori darajasining juda 

past  ekanligi  Markaziy  bankning  lombard  kreditlari  hajmini  sezilarli  darajada 

oshirish imkonini bermayapdi.  Ko‗pchilik xorijiy davlatlarda, shu jumladan, o‗tish 

iqtisodiyoti  mamlakatlarining  ko‗pchiligida  yuqori  likvidli  qimmatli  qog‗ozlarga 

qilingan investitsiyalar   tijorat   banklari  aktivlarining umumiy miqdorida sezilarli 

darajada  yuqori  salmoqni  egallaydi.  Demak,  hozirgi  davrda,  O‗zbekiston 

Respublikasi  Markaziy  bankining  qayta  moliyalash  siyosati  doirasida  amalga 

oshiriladigan 

diskont 

operatsiyalarining 

mavjud 

emasligi, 

lombard 

operatsiyalarining  esa  rivojlanmaganligi,  bizning  fikrimizcha,  qisqa  muddatli 

davriy  oraliqlarda,  Markaziy bankning  tijorat  banklariga   beriladigan   muddatli 

kreditlarining  hajmini  oshirish  yo‗li  bilan  milliy  ssuda  kapitallari  bozoridagi 

resurslar  taklifiga  va  kreditlarning  o‗rtacha  bozor  darajasiga      ta‘sir  etish 

zaruriyatini  yuzaga    keltiradi.    Markazlashgan  kreditlarning      respublikamiz    

                                                 

99

 

2016 yilda pul-kredit sohasidagi vaziyat va monetar siyosatning 2017 yilga mo'ljallangan asosiy yo'nalishlari 

 

---

tijorat banklari kredit  resurslarining   umumiy  hajmida juda kichik salmoqqa ega 

ekanligi,  O‗zbekiston  Respublikasi  Markaziy  bankining  diskont  siyosatining 

mavjud  emasligi  va    uning    lombard    operatsiyalarining    rivojlanmaganligi 

Markaziy  bankning  qayta  moliyalash  siyosatini      takomillashmaganligidan,      

uning  muomaladagi    pul  massasini  tartibga  solishdagi          ahamiyatining  past 

ekanligidan  dalolat  beradi.      Mening  fikrimcha,  O‗zbekiston  Respublikasi 

Markaziy  bank i  tijorat  banklarini  kreditlash  hajmini   oshirish   yo‗li bilan bank   

kreditlarining    foiz  stavkalarining  darajasiga  real  ta‘sir  etishi  va  shu  asosda 

ularning    kreditlariga    bo‗lgan    talabni    rag‗batlantirishi    hamda    tijorat 

banklarining   joriy  likvidlilik  darajasini sezilarli darajada oshirishi  lozim.  Bu  esa, 

pirovard  natijada,  so‗mning  o‗rta  va  o‗zoq  muddatli  davriy  oraliqlarda 

barqarorligini  ta‘minlash  uchun  zarur  bo‗lgan iqtisodiy muhitni yuzaga keltiradi.   

 

Ushbu    o‗rinda    tabiiy    bir  savol  tug‗ilishi  mumkin,  ya‘ni    Markaziy 

bankning  qayta  moliyalash  siyosati  orqali tijorat banklarining kredit emissiyasini 

rag‗batlantirilishi    muomaladagi    pul  massasining    keskin  oshishiga  va  shuning 

asosida  inflyasiyani    kuchayishiga  olib  kelmaydimi,  degan  savol  tug‗ilishi 

mumkin.  Chunki  buyuk  M.  Fridmenning  pul-kredit  konsepsiyasidagi  muhim 

qoidalardan  biri  -  tijorat  banklarining  kredit  emissiyasini  keskin  oshishi 

muomaladagi  pul  massasining  oshishiga  va  shuning  asosida  inflyasiyaning 

kuchayishiga    olib    keladi,  degan  qoida  hisoblanadi.  Ammo  bizning  fikrimizcha, 

M.  Fridmenning  ushbu    qoidasi  O‗zbekiston  iqtisodiyoti  rivojlanishining  hozirgi 

davrida  o‗z  isbotini  topmaydi.  Buning  sababi  shundaki,  hozirgi  davrda, 

respublikamizda      milliy  iqtisodiyotning    bank    kreditlari  bilan  ta‘minlanish 

darajasi nisbatan juda past.