“ ИҚтисодий таълимотлар тарихи

Липпман коллоквиуми
» деб ҳам 
аталади, бунинг сабаби шуки, ўша йили америкалик иқтисодчи А.Уолтер 
Липпман «Эркин шаҳар» китобини эълон қилди ва ундаги ғоялар неолиберал 
принциплар 
билан 
ҳамоҳангдир. 
Париждаги 
қўллаб-қувватланган 
неолиберал умумий принципларнинг моҳияти шундан иборатки, давлатлар 
эркин рақобат қоидаларини қайтаришга ғамўрлик қилишлари ва уларни 
барча хўжалик субъектлари томонидан бажарилишини таъминлашларига 
кўмаклашуви сўралади. Бу хужжатда хусусий мулк устунворлиги шарти, 
битимлар эркинлиги ва бозорлар эркинлиги давлат йўли билан фақат 
экстремал (уруш, стихияли офат, катастрофа ва б.) ҳолатлардагина қайта 
кўрилиши мумкин деб ҳисобланади. 
2-жаҳон урушидан сўнг неолиберализм принциплари дастлаб Fарбий 
Германия (ГФР) да амалий жиҳатдан муваффақияти татбиқ этилди. Бу ерда 
1948 йилдан бошлаб бу ғоялар Аденаурэр-Эрҳард давлат доктринаси 
статусига айлантирилди. Неолиберализмнинг таниқли немис назариѐтчилари 
В.Ребне, А.Рюстов ва бошқалар озодлик ва инсонпарварлик баҳонасида 
монополизм вужудга келишининг барча кўринишларини танқидига 
бошчилик қилдилар. В.Ойкен ва унинг сафдошлари Фрайбург 
университетида 1948 йилдан «Ордо» номли йиллик тўпламни чиқара 
бошладилар, бу журнал барча давлатлар учун неолиберализнинг назарий 
минбари ролини ўйнайди. В.Ойкен томонидан танланган «Ордо» сўзи йиғма 
бўлиб, эркин бозор хўжалигининг «табииий тизими» маъносини берувчи 
мазмунга эга эди. Неолиберилизм Fарбий Германия доктринаси «Ойкен 
мактаби» таъсири остида ҳатто «Ордолиберализм» деб атала бошланди.
«Ижтимоий бозор хўжалигининг» моҳияти 
ГФР неолиберализм назариѐтчилари «эркин бозор» ва адолатли 
тақсимот принципларини «ижтимоий тенглик»принципи ғояси билан бирга 
қўшимча муваффақ бўлдилар. Биринчи марта унинг концепциал ғояси 
А.Мюллер-Армакнинг «Хўжалик бошқаруви ва бозор хўжалиги» (1947) 
китобида изоҳланади, бунда «Ижтимоий бозор хўжалиги» матни ҳам 
биринчи бор қўлланилган. Бу соҳадаги ишланмалар В.Ребке, Л.Эрҳард, 
В.Ойкен (асли тарихчи) ва бошқалар томонидан давом эттирилди.
В.Ребкенинг «немис иқтисодий сиѐсати тўғрими?»(1950) деган китоби 
муқаддимасида ГФР концлери К.Аденауэр «ижтимоий бозор хўжалиги» 
модели мамлакат иқтисодий сиѐсатининг асосий вазифаси сифатида 
қилинганлигини баѐн этади. 
В. Ребке ҳарактеристикаси бўйича, «ижтимоий бозор хўжалиги» - 
«иқтисодий инсонпарварлик» сари йўлдир. У ўзининг «Инсонпарвар 
жамият» 
асарида 
коллективизмга 
- 
персинолизм, 
хоқимият 
концентрациясига 
- 
эркинлик, 
централизмга 
- 
децентрализм, 

---

135 
ташкилотчиликка - ўзини-ўзи бошқаришни қарши қўяди ва бошқалар. 1957 
й. ХДС нинг навбатдаги съездида Л.Эрҳард, В.Ребке ғояларини қуллаган 
ҳолда ГФР да «ижтимоий бозор хўжалиги»нинг 2- босқичи 
бошланганлигини тасдиқлади. 60-йилларда Л.Эрҳард ўз мақоласида аввало 
«эркин мусобақа ижтимоий бозор хўжалигининг энг асосий элементи 
ҳисобланади» деб таъкидланган эди. 1965 й. партиянинг навбатдаги съездида 
Л.Эрҳард ГФРда «Ижтимоий бозор хўжалиги» ни ташкил этиш дастўрининг 
ниҳояга этганлигини эълон қилди. Бу дастур мамлакатни «расмийлашган 
жамият»га айлантирилди.
«Расмийлашган 
жамият» 
доктринаси 
Л.Эрҳард 
ва 
унинг 
маслахатдошлари бўйича бу энг яхши «табиий иқтисодий тартиб» ни излаш 
бўлиб, унга «ижтимоий бозор хўжалиги» орқали етишиш мумкин. Унда 
ижтимоий тизим ва ишлаб чиқариш муносабатларининг беш шакли (типи), 
синфларининг антогонизми тўғрисидаги марксча ғоялар қатъиян инкор 
этилади. Бу ғоялар В.Ойкеннинг инсон жамияти учун фақат икки типдаги 
иқтисодиѐт: «