” guruh talabasi g’oziboyev abduhamid kurs ishi rahbar: Dosent I. Y. Umarov

Mahsulot va daromad

Milliy chiqish bu ma'lum bir davrda mamlakat ishlab chiqaradigan barcha narsalarning umumiy miqdori. Ishlab chiqarilgan va sotilgan hamma narsa teng miqdorda daromad keltiradi. Iqtisodiyotning umumiy mahsuloti bir kishiga to'g'ri keladigan YaIMni o'lchaydi.

Mahsulot va daromad odatda ekvivalent hisoblanadi va ikki atama ko'pincha bir-birining o'rnida ishlatiladi, ishlab chiqarish daromadga o'zgaradi. Chiqarishni o'lchash mumkin yoki uni ishlab chiqarish tomondan ko'rish va umumiy qiymati sifatida o'lchash mumkin yakuniy mahsulotlar va xizmatlar yoki barchasi yig'indisi Qo'shilgan qiymat iqtisodiyotda.

Makroiqtisodiy mahsulot odatda tomonidan o'lchanadi yalpi ichki mahsulot (YaIM) yoki boshqasidan biri milliy hisoblar. Mahsulotning uzoq muddatli o'sishiga qiziqqan iqtisodchilar iqtisodiy o'sishni o'rganadilar. Texnologiyalarning rivojlanishi, mashinalarni yig'ish va boshqalar poytaxtva yaxshiroq ta'lim va inson kapitali bularning barchasi vaqt o'tishi bilan iqtisodiy ishlab chiqarishni ko'payishiga olib keladigan omillardir. Biroq, ishlab chiqarish har doim ham vaqt o'tishi bilan doimiy ravishda ko'payib boravermaydi. Biznes tsikllari deb nomlangan mahsulotning qisqa muddatli pasayishiga olib kelishi mumkin tanazzullar. Iqtisodchilar izlaydilar makroiqtisodiy siyosat bu iqtisodiyotning tanazzulga yuz tutishiga to'sqinlik qiladigan va tezroq uzoq muddatli o'sishga olib keladigan.

Xulosa

Jahon mamlakatlari iqtisodiy xavfsizligi davlat strategiyasi tajribasidan kelib chiqib, amaldagi qonunlar iqtisodiyot ahvolining O‘zbekiston iqtisodiy xavfsizligi talablariga javob beradigan mezonlari orasida quyidagilarni keltirish mumkin: jamiyat hamda xo‘jalik va moliya faoliyatining barcha sohalari jinoiylashuviga yo‘l qo‘ymaydigan iqtisodiy va huquqiy shart- sharoitlarning yaratilishi, jinoiy tuzilmalarning ishlab chiqarish va moliya institutlarini egallab olishiga, hokimiyatning turli institutlariga kirib borishiga yo‘l qo‘ymaslik kabilar va hokazo.

Mamlakatimiz milliy boyligi davlat budjetining daromadlarini taqsimlash va qayta taqsimlashda ishtirok etish iqtisodiy agentlarga har qanday xo‘jalik faoliyatiga qaraganda, ancha ko‘p foyda kelishini ta’minlaydi. Bunday faoliyat «xufiyona» iqtisodiyot nomini oldi.

Iqtisodiy sub’ekt tomonidan o‘z biznesi uchun institutsional muhitni – oshkora yoki xufyona – tanlash to‘g‘risidagi qaror birinchi va ikkinchi holatlarda bitimlarni amalga oshirishda yuzaga keladigan transaksiya xarajatlarini qiyoslash orqali belgilanadi. Boshqacha aytganda, qonunga bo‘ysunish normasi yana bir bor oqilona asoslanadi: shaxs uning talabini mutlaq imperativning ta’siri ostida emas (qonuniy narsalarning hammasi yaxshi), balki qonunga amal qilishdan kutilayotgan foydalar tufayli bajaradi. Qonunga ixtiyoriy bo‘ysunishga undovchi omillar shaxsda faqat, davlat iqtisodiyotining oshkora sektorida transaksiya xarajatlarini pasaytirish yo‘li bilan uning manfaatlarini amalga oshirishga qodir bo‘lgan taqdirda, paydo bo‘ladi.

Iqtisodiy sohada xufyona bitimlar amalga oshiriladigan o‘yin qoidalarida, birinchi galda bozor konstitutsiyasidan bitimlarning barcha ishtirokchilarini «o‘ziniki» va «begonalarga» ajratish bilan katta farq qiladi. O‘zinikilarga nisbatan opportunizmni oldini olishning ijtimoiy mexanizmlari amal qiladi, ishonch va o‘zaro yordam me’yorlari hukmronlik qiladi. Aksincha, «begonalarga» nisbatan opportunizm me’yor bo‘lib qoladi. T.Veblen yozganidek, xufyona iqtisodiyot «hasadguylik raqobatchiligiga» asoslangan «yovvoyi» bozor modeliga juda yaqin. Va nihoyat, xufyona iqtisodiyot maksimal darajada fragmentlangan va mozaikli, u to‘liq tizim shaklini qabul qilmaydi hamda bozorning barcha ishtirokchilari uchun yagona va majburiy bo‘lgan konstitutsiyani qabul qilmaydi. Bundan ko‘rinib turibdiki, qonunga bo‘ysunishning yuqori narxiga muqobil variant ham g‘oyat qimmat ekan