? Germaniyalik professor Velgelm Vund

Aqldashakllangang`oyalarnibevositatashqiharakatlardayokitashqifaoliyatgako`chirilishieksteriorizatsiya deb yuritiladi.
::Shaxs::Shaxs taraqqiyotini harakatga keltiruvchi kuchlarni aniqlang

Shaxsodamningijtimoiy, konkret-tarixiysharoitlardayashashi, ta’lim-tarbiyaolishitufaylitarkibtopishiningnatijasidir.Bumasalanihalqilishyuzasidan psixologiya tarixidaikkitaoqimmavjudedi.Ulardanbirinchisishaxspsixiktaraыыiyotiningbiogenetikkonsepsiyasi, ikkinchisiesashaxspsixiktaraqqiyotiningsotsiogenetikkonsepsiyasi deb yuritiladi.Biogenetikkonsepsiyaningqarashigamuvofiqinsonshaxsiningtaraqqiyotibiologikfaktorko’proqnasliyfaktorbilanbelgilanadi.Shuninguchunshaxstaraqqiyotiichkita’sirtufayliyuzagakeladi (o’z ixtiyorichayuzagakeladi) degannazariyagaasoslanadi.Sotsiogenetikkonsepsiyashaxsningtaraqqiyotiniuningatrofidagiijtimoiymuhitningbevositata’sirinatijasi deb hisoblaydi.Sotsiogenetiklarning fikricha, odam “ijtimoiymuhitnus’hasidir”.Sotsiogenetiklar ham biogenetiklarsingaririvojlanayotganodamninngshaxsiyaktivliginiinkorqiladilar.Shaxstaraqqiyotiningqonkniyatlarinitushunishdabiogenetikkonsepsiyaga ham, sotsiogenetikkonsepsiyaga ham asoslanibbo’lmaydi.Biogenetikkonsepsiya ham sotsiogenetikkonsepsiya ham psixiktaraqqiyotningharakatlantiruvchikuchlarinianiqlabberishgaqodiremas. PsixiktaraqqiyotningharakatlantiruvchikuchlarininemispsixologiV.Shteritomonidanilgarisurilganvaikkifaktor (muhitvairsiyat)ningo’zaromexaniqmunosabatiyokikonvergensiyasi deb atalgannazariyasi ham ko’rsatibberaolmaydi.Shaxstaraqqiyotiniharakatlantiruvchikuchlarproblemasinihalqilishdadialektikmaterializmta’limotitaraqqiyotdaquyidan (soddadan) yuksakka (murakkabga) o’tishniamalgaoshiradiganichkiqarama-qarshiliklarniochibberishnizaruriyravishdatalabqiladi. Shaxsningaktivligiodamnianglanganvaanglanmaganmotivlarningmurakkabsistemasiorqalifaoliyatgaundovchiehtiyojlaryig’indisigabog’liqdir.Shaxspsixiktaraqqiyotiningharakatlantiruvchikuchlariodamning o’z faoliyatidavomidao’zgaribboruvchiehtiyojlaribilanularniqondirishninghaqiqiyimkoniyatlario’rtasidagiqarama-qarshiliklardayuzagachiqadi.Shundayqilib, shaxsnirivojlantirishmaqsadida bu qarama-qarshiliklarniyengishfaoliyatida, ya’nifaoliyatniamalgaoshirishningma’lumvositalarini (yo’l-yo’riqlarini, bilimlarinivashukabilarini) o’zlashtirishorqalisodirbo’ladi. Bularninghammasita’lim (o’qitish) yordamibilanamalgaoshiriladi. Bundaaktivfaoliyatorqaliehtiyojniqondirishqonuniyravishda yangi yanadayuksakroqdarajadagiehtiyojtug’diradi.
::Shaxs::Individuallik – bu

Individuallik - insonni uni boshqaodamlardanajratibturadiganbiologikvaijtimoiyxususiyatlariningkombinatsiyasituri. Agar insono'ziningtug'ilishfaktigako'rashaxsbo'lsa, demak, uninghayotijarayonidashaxsshakllanadivao'zgaradi.
::Shaxs::Shaxs ta’rifinianiqlang

:Shaxs - ongli subekt, faoliyatda boladigan, muloqot madaniyatiga ega bo`lgan, jamiyatda yashaydigan  

komil inson

::Shaxs::Individ–buIndivid - ongsiz, yangi tug`ilgan mavjudot, ruxiy kasal, odam

::Shaxs::Shaxsni o‘rab turgan tashqi muhit, undagi narsa va hodisalarni o‘zgartirishga qaratilgan faoliyat

Faoliyat-odamga xos bo'lgan ong tomonidan boshqariladigan,ehtiyojlarni qondirishda yuzaga keladigan tashqi olam va insonni bilish,shuningdek,ularni o'zgartirishga qaratilgan faoliyat.Shahsning asosiy hususiyatlaridan biri uning mehnat qilish qobiliyatidir,mehnatning istalgan turi esa faoliyat bo'lib hisoblanadi.Faoliya-bu subektning olam bilan o'zaro ta'sirlashuvining rivojlanuvchi tizimi.Bunday o'zaro tasir jarayonida psixik tasvirning yuzaga kelishi va uning ob'ektda ifodalanishi ,shuningdek su'bektning faolligining ifodalanish shakli bo'lib hisoblanadi,bu esa,har faoliyatning undovchi sabablarga ega bo'lishi va ma'lum natijalarga erishishga yonaltirilishini bildiradi.Shunday qilib,faoliyatni odamga xos bo'lgan,ongtomonidan boshqariladigan,ehtiyojlarni qondirishda yuzaga keladigan tashqi olam va insonni bilish,shuningdek,ularni o'zgartirishga qaratilgan faollik sifatida tariflash mumkin.

::Shaxs:: Oddiy ehtiyojlar asosida ongsiz tarzda hosil bo‘ladigan ustanovkalar

Ijtimoiy ustanovka shaxs xulq atvorining ichki anglanmagan yoki qisman anglangan motivlariga kiradi 

Sof psixologik ma'noda yangicha tafakkur va dunyo qarashni shakllantiruvchi va o'zgartiruvchi ijtimoiy psixologik mexanizm bu ijtimoiy ustanovkalardir.bu shaxsning atrof muhitida sodir bo'layotgan ijtimoiy hodisalarni obyektlarni ijtimoiy guruhlarni ma'lum tarzda idrok etiw qabul qilish va ular bilan munosabatlar 6rnatishga ruhiy ichki hozirlik sifatida odamdagi dunyoqarashni ham 6zgartirishga aloqador kategoriyadir .Ijtimoiy muhitning ta'siri xulq atvorda bevosita namoyon bo'ladi .U yoki bu xulq atvorning sababi uning motividir ijtimoiy psixologiya shaxs xulq atvorning motivlari sifatida ijtimoiy ustanovkalarni o‘rganadi.

::Shaxs::Motivatsiya nima?

Mativatsiya bu-juda kòp tarqalgan taqiqli tushuncha .Uni turli fanlarda topish mumkin.Kòpincha Mativatsiya nevralogiya psixalogiya ,fizyalogiya kabi fanlar tamonidan òrganiladi.Aynan ular boshqa fanlarni òrganish va amaliy qòllash uchun asosiy materlallarni yaratadilar.Shunday qilib mativatsiya tushunchasi jinoyat huquqi va sut ekspertizasi kabi fanlar bilan birgalikda òrganiladi.

Psixalogiyaning umumiy nazaryasida mativatsiya deganda dinamik tabiatdagi psixonneurofiziologik jarayon tushuniladi,bu insonning xatti -harakatlarini boshqaruvchi ma'lum bir faoliyatiga undaydi.Ya'ni mativatsiya ma'lum bir natijaga tez va ishonchli erishish uchun miyadagi jarayonlarini faollashtirishga imkon beradi.

   Mativatsiya bir nechta asosiy turlarni va pastki turlarni òz ichiga oladi.Ushbu jarayonni turli mezonlar asosida bir necha turlarga bòlish mumkin.Masalan :manbaning nima bòlishiga qarab quiydagi turlarni ajratib kòrsatish:

1Tashqi 

2Ichki 

  Oddiy sòzlar bilan aytganda Mativatsiya bu odamlarning harakat qilishga va òz maqsadlariga erishishga majbur qiladigan ma'lum bir kuch.Bu bizni tinimsiz mehnat qilishga undaydi va muvaffaqiyatga chorlaydiShuni ham aytishimiz mumkinki bu odamning xulqni kòp qirralarini shakillantiradigan muayyan harakatlarning sodir etilishi javobgar bòlgan mativatsiya.

Ilmiy nuqtiy nazardan bu hodisa aniq va qoldiq tarifga yoki izohga ega emas.Ishonch bilan ma'lumki,mativatsiya hissiyotlar bilan chbarchas boģliq ammo ulardan farq qiladi.Ushbu hisob bòyicha kòplab nazariyalar mavjud ularning ba'zilari mativatsiya jismoniy òģriqni millimalshtirish va zavqni maqsimal darajada oshirishb ehtiyojga asoslangan bòlishi mumkinligini takidlaydi.Bu oddiy va ulkan talablarni qodirishni oz ichiga olishi mumk
::Shaxs::Motiv bu-

Motiv bu - inson faoliyatida muayyan maqsadni bajarishga sabab bo'luvchi omil, ya'ni shaxsni harakatga va faoliyatga undovchi, ehtiyojning yuksak shakli sifatida paydo bo'luvchi ichki turtki hisoblanadi.

Motivlar, ehtiyojlar va maqsadlardan tashqari, inson hulq-atvori qo‘zg‘atuvchilari sifatida, shuningdek, qiziqishlar, muammolar, tilak va maqsadlar ham ko‘rib chiqiladi. Qiziqish deb, bilish xususiyatiga ega bo‘lgan, to‘g‘ridan-to‘g‘ri bir xil, ayni damda dolzarb bo‘lgan ehtiyoj bilan bog‘lanmagan,  alohida motivatsion holatga aytiladi.  Muammo ma’lum maqsadga erishishga yo‘naltirilgan harakatni bajarishda organizm engib o‘tishi zarur bo‘lgan to‘siqlarga duch kelganida paydo bo‘ladi.

::Shaxs::Faoliyat quyidagilardan tuzilgan –

5. ⭕ Faoliyat turlari 

Predmetli harakatlarning nimalarga yo’naltirilganligiga qarab 

Tashqi faoliyat 

Ichki faoliyat 

Aqliy harakatlar 

Perseptiv faoliyat 

Mnemik faoliyat 

Fikrlash faoliyati 

Imalitiv faoliyat 

Eksteriorizasiya 

Interiorizasiya 

Ongning bevosita 

ishtiroki darajasiga ko’ra 

Malaka 

Ko’nikma 

Insonlarning xosligi bo’yicha

Muloqot 

O’yin  

O’qish  

Mehnat qilish motivlashtiradi,  bilishga  undaydi  va  boshqaradi.  Shuningdek,  tashqi  jabha  o’z navbatida quyidagilarga bo’linadi:  

5-shakl 

1.psixik faoliyat buyumlar va jarayonlar xususiyatlarini o’zida namoyon 

qiladi

 2.ularning maqsadga muvofiq tarzda qayta o’zgartirilishini amalga oshiradi 

 3.psixik andozalar o’xshashligini, natijalar va harakatlarning kutilmalariga 

muvofiqligini ko’rsatadi

 4.ularni uzluksiz ravishda yo’naltirib va nazorat qilib turadi.
::Shaxs::Faoliyatni o‘zlashtirish manbai-

6.⭕Faoliyatni o‘zlashtirish manbai?

  Psixologiya fanida harakat tushunchasi tahlil qilinganda u motor(jismoniy)harakat, sensor (hissiy ) harakat va markaziy qismga ajraladi.  Shunga muvofiq ravishda ajratilgan tarkiblar harakatni amalga oshirish jarayonida bajariladigan ishlarni ijro etish, nazorat qilish va boshqarish bilan shug‘ullanadi. Faoliyat harakatlarining ijro etish, nazorat qilish yo‘l yo‘riqlar uning usullari deyiladi .

::Shaxs::Shaxstuzilishidagibiologikomillarnianiqlang:

7.⭕Shaxs tuzilishida biologik va ijtimoiy omillar. Shaxs xislatlarining bir butunligi va o‘zaro bog‘liqligi uning psixologik tuzilishini, dinamik strukturasini hosil qiladi. Shaxsni, uning tuzilishini o‘rganishdan maqsad nima? Shaxsni, uning tuzilishini o‘rganishdan maqsad uni boshqa odamlardan ajratib turuvchi individual xususiyatlarni aniqlashdir. Bu boradagi psixologik tadqiqotlar va nazariy ishlar asosida turli «shaxs tillari»ning ajratishga, ularni o‘rganishga olib keladi. Shaxslarning tipologiyasini yaratish turli odamlardagi individual psixologik xususiyatlarni topish va ulardagi umumiy belgilar, xususiyatlar asosida ularni ma’lum toifalarga birlashtirishga to‘g‘ri keladi.

Nazariyalar orasida shaxsda ikkita qism, ikkita omilni ajratuvchi yo‘nalishlar ko‘rinarli o‘rin egallagan. Ular shaxs tuzilida ikkita omil, biologik va ijtimoiy omillarni ajratib ko‘rsatadilar.

Ma’lumki, shaxs ijtimoiy mavjudod bo‘lishi bilan birga, o‘zida tabiiy, biologik tuzilish belgilarini saqlab qoladi. Ammo ikki faktorni bir-biriga qarama-qarshi qo‘yib bo‘lmaydi, ular birlikni tashkil qiladi, birgalikda yuzaga chiqadi.

Shaxs tashqi turmush sharoitlari ta’sirida shakllanadi, ammo lekin bir sharoitda tarbiyalangan ikki bola ikkki xil bo‘ladi. Chunki ularning tabiiy qobiliyatlari turlicha bo‘ladi. Demak shaxsning shakllanishiga sotsial omillardan tashqari biologik faktorlar ham ta’sir qiladi. Bu ikki narsa bir-biri bilan chambarchas bog‘liq.

Psixologiya tarixida shaxs rivojlanishi va takomillashuvini harakatlantiradigan kuchlar va manbai masalasini hal etishning ikkita yo‘nalishi mavjud bo‘lgan. Bu yo‘nalishlar rivojlanishning biogenetik va sotsiogenetik kontseptsialarini nomini olgandir. Biogenetik kontseptsiya inson shaxsning rivojlanishi biologik, asosan rasmiy omillar bilan belgilanishga asoslanadi. Shuning uchun ham shaxsning rivojalanishi ichki sabab natijasida (o‘z-o‘zidan) sodir bo‘lish xususiyatiga egadir. Shu nuqtai nazarga binoan kishi tabiatan hissiy taasurotlarning ro‘y berishdagi ba’zi bir xususiyatlarga harakat sur‘atining xususiyatlarigagina emas, balki sababiyatlarining muayyan kompleksiga ham moyil (birovlardan jinoyat qilishga boshqalarga ma’muriyatlik faoliyatida yutuqlar qozonishga moyillik va hokazi) bo‘ladi. Kishida guyo uning psixik holati shakllargagina emas, balki uning mazmuni ham tabiat tomonidan programmalashtirilgan psixik rivojalanish bosqichlari va ularning ro‘y berish tartibi oldindan belgilab qo‘yilgan emish.

Sotsiogenetik kontseptsiya shaxsni tevarak- atrofdagi ijtimoiy mohiyatning bevosita ta’sir natijasi deb, muhitdan olingan nusxa deb hisoblanadi. Bunda ham xuddi biogenetik kontseptsiya kabi rivojlanib borayotgan kishining xususiy faolligini hisobga olinmaydi, uning tevarak atrofdagi vaziyatga moslashayotgan mavjudodga xos sust rol uynashigina mumkin deb hisoblanadi. Agar sotsiogenetik kontseptsiyaga amal qilinadigan bo‘lsa, nima uchun ba’zi vaqtlarga bir xildagi ijtimoiy muhitlarda har xil odamlar yetishib chiqishini tushuntirib bo‘lmaydi. Shaxsning rivojlanishining harakatlanuvchi kuchlari kishining faoliyatiga o‘zgarib turuvchi ehtiyojlari bilan ularni qondirishning real imkoniyatlari o‘rtasidagi ziddiyatlarga aniqlanadi.

Ehtiyojlarni rivojlantirish, tanlash va tarbiyalash ularni hozirgi jamiyat kishisiga xos bo‘lgan ma’naviy yuksaklik darajasiga olib chiqish kishi shaxsini shakllantirishning asosiy vazifalaridan biri hisoblanadi. Shaxsning shakllanishi jamiyatda ro‘y beradi. Individning shaxs bo‘lishi yangi jamiyatni qurishning faol ishtirokchisi bo‘lish kabi ehtiyoji aynan jamoda to‘laqonli qondiriladi.

Shaxsning shakllanishida unga maqsadga yo‘naltirilgan tarzda ta’sir o‘tkazish tarbiya yetakchi rol o‘ynaydi. Tarbiya shaxsni rivojlantirishning jamiyat tomonidan qo‘yilan maqsadlarda muvofiq tarzda yo‘naltirib boradi va uyushtiradi.

::Shaxs::E’tiqodning ta’rifini belgilang

8.⭕Эътиқод ва қизиқишлар ҳар биримиздаги дунёқарашни шакллантиради.  

Дунёқараш - тартибга солинган, яхлит онгли тизимга айлантирилган билим,  

тасаввурлар ва ғоялар мажмуи бўлиб, у шахсни маълум бир қолипда, ўз шахсий  

қиёфасига эга тарзда жамиятда муносиб ўрин эгаллашга чорлайди.  

Мустақиллик даврида шаклланаётган янгича дунёқараш ёшларда Ватанга  

садоқатни, миллий қадриятлар, анъаналарни эъзозлашни, ўз яқинларига  

меҳрибон ва танлаган йўлига - касби, маслаги ва эътиқодига содиқликни  

назарда тутади. Янгича фикрлаш ва янгича тафаккур айнан мустақиллик
::Shaxs::Vaziyatlar taʼsirida ijtimoiy obyektlarga nisbatan shakllanadigan ustanovkalar:

Vaziyatlar tasirida ijtimoiy obyektga nisbatan shakillangan ustanovkalar: ijtimoiy ustanovka shaxsning turli obyektlariga nisbatan munosabat bildirishi ularni baxolash hamda malum tarzda idrok qilishga  tayorgarlik holatidir. Ijtimoiy ustanovka shaxs xulq atvorining ichki anglanmagan yoki wisman anglangan motivatsiyasiga kiradi.

::Shaxs::Shaxsningumumiyyo‘nalishinibelgilaydiganustanovkalar:

Узбек ҳалки учун  

дастурхон атрофига ўтирган захоти юзга фотиҳа тортиш, мезбонларнинг  

меҳмонларга «Хуш келибсизлар» дейишлари норма ҳисобланади ва ҳар бир  оилада шундай ҳаракатларга нисбатан ижобий установка шаклланади. Бунда  

бола учун референт ролини ота-онаси, катталар, маҳалладаги ҳурматли  инсонлар ўйнайди.

::Shaxs::Muloqot – bu

Muloqot bu ikki yoki undan ortiq kishilarning afektiv baholovchi xarakterda va va bilish bo'yicha ma'lumot almashishdan iborat bolgan ozaro ta'sir etishdir.Muloqotning tizimida ozaro bir biriga bog'liq jihatlari bilan ajratiladi.Kommunikativ interaktiv va pertseptiv.1Muloqotning kommunikativ jihati bu muloqotdagi individlarni ozaro ma'lumot almashinishidir.2Muloqotning interaktiv jihati bu individlar muloqotda nafaqat bilim va g'oyalar balki harakatlar bo'yicha ham o'zaro ta'sirini tashkil etishdan iborat.3Muloqotning pertseptiv jihati muloqot jarayonidagi o'zaro bir-birini idrok qilish orqali tushunishdir.Demak muloqot birgalikdagi harakat ehtiyojlaridan kelib chiqadigan,aloqa almashish,bir-biriga ta'sir etish,boshqalarni tushunish,odamlar o'rtasida kontakt o'rnatish va rivonlantirish jarayonidir.To'g'ri muloqotga kirishish ijtimoiylashuv jarayonida barcha sifatlardan oldinroq shakllanadigan qobiliyatlardan u tabiiy va hayotiy narsa hisoblanadi.

::Shaxs::“Faollik” so‘zining maʼnosi nima?

FAOLLIK"- tirik materyalning umumiy xusisiyati tevarak muhit bilan òzaro tasirda bòlishida nomoyon bòladi.Mexnat yoki biror bir xarakatda jarayonda,jadallik,jonbozlik kòrsatish ishchanlik tasirchanlik.

::MOTIV::Stresslarikkiturgabo’linadi.QandayturlargaDestruktiv- men turdagi (yakkashaxso'zibilankechadiganjarayon)

Konstruktiv- biz turdagi (ko'pchilikorasida)
::MOTIV::Irodaviyongningto‘rtbosqichiniko‘rsatibo‘tganolimS. L. Rubenshteyn

::MOTIV::SportchilarningirodaviysifatlariklassifikatsiyasikimtomonidanishlabchiqilganBolgarpsixologi F. Genov

::MOTIV::Shaxsxulq-atvorivafaolliginitushuntiribberuvchipsixologiksabablarmajmui..... motiv; motivatsiya
::MOTIV:: Affekt bu- kuchliqo'zg'alishbilanpaydobo'ladiganvatezdao'tibketadiganhissiyotdir.
::MOTIV::Insonningruhiyjarayonlarigamuayyanvaqtdavomidatusberibturuvchiemotsionalholatkayfiyat deb ataladi
::MOTIV::Psixologiyaga stress tushunchasiniolibkirganolimKanadalikfiziolog G. Sele (1936)
::MOTIV::His tuyg‘uni yuzagakeltiruvchisabab... emotsiya
::MOTIV::Irodaningqaysisifatidamaqsadgaintiluvchanlikniizohlashda ....... foydalaniladidiqqatningbarqarorligi
::MOTIV::Empatiyabildirishdeganda ...... Empatiya bu- boshqaodamlarningpsixikholatlarinitushunishvaulargahamdardlikqilishqobiliyatidir. Yunon.- empatheia- birgalikdadardlashmoq
::MOTIV::Boladaemotsionalrivojlanishdavriningeng to‘g‘risinitanlang

Emotsionalrivojlanishdavri- 6 oylikdan 1 yoshgacha

::MOTIV::Hissiyot deb nimagaaytiladi? Hissiyot- odamningatrofmuhitvoqeahodisalariganisbatanbo'ladiganmunosabatidapaydobo'ladigantuyg'u.
::MOTIV:: Ambivalenlik- Lotinchada har tomonlamakuchgaegamaʼnosinianglatibkishiningbirobyektningo‘ziganisbatanbirvaqtningo‘zidapaydobo‘ladiganbir-birigaqarama –qarshiemotsionalirodaviyholatidir
::MOTIV::Hissiy ton nima?

Hissiy ton (yunonchatonoszo‘riqish, urg'uberishma’nosinibildiradi)

::MOTIV::Emotsiyaso‘zininglug‘aviymaʼnosi? Lotinchaaffectus- ruhiyhayajon, shijoat, ehtirosma'nosinianglatadi.
::MOTIV::Emotsionalholatlarganimalarkiradi?

a) kayfiyat, ruhlanish, ehtiroslar, affektlar, stresslar.

b) qiziqish, kechinma, barqarorlik, insonparvarlik.

c) muhabbat, shubha, ajablanish, hazil, jadallik.

d) nafrat, hayajon, uyalish, do'stlik, ehtiyojlar.
::MOTIV::Psixikholatlargaqaysilarkiradixushchaqchaqlik, ruhlanish, siqilish, ziyraklik, qat'iylik, tirishqoqlik...

::BILISH::Qaysiqatordadiqqattushunchasiga to‘g‘rita`rifberilgan? Diqqat deb ongimiznibirnuqtagato'plab, ma'lumnarsavahodisalargafaolyo'naltirishgaaytiladi.

::MOTIV::Motivatsiyaningirsiy (tabiatdanberiladigan) xususiyatgaegadeganholatniasoslashgauringanolim

Vilyam Makdugal
::MOTIV::Z.Freydmotivatsiyamanbaisifatida “U” tushunchasigaqandayyondashgan

«u»  

tushunchasining mazmuni tug‘ma va o‘zgarmasdir.

::MOTIV::Ongsizliktaʼlimotiningasoschisikim

Fred
::MOTIV::Biologikehtiyojlarasosidainsonmotivlariyotadideganqarashnidastlabqayerdagipsixologlarorasidaqo‘llanilgan

AQSh psixologlari orasida

::MOTIV::Faoliyatasosinitashkilqiluvchi, xatti-harakatgaundovchikuch
Motiv

::MOTIV::Hissiyotdandarakberuvchi “Impressiv” so‘zininglug‘aviymaʼnosi

Taassurot
::MOTIV::Dinamikstereotiplarorqalikechadiganhissiyotlarimizni (salbiyvaijobiy) tamonlarinikimo’rgangan

I.Pavlov
::MOTIV::Zo‘riqishso‘ziningmaʼnosito‘g‘riko‘rsatilganqatorni toping

stress (inglizcha stress zo‘riqish deganidir)

::BILISH::Dominantatushunchasinifangakiritganolimqaysiqatordako‘rsatilgan?A.A.Uxtomskiy

::BILISH::Oliynervfaoliyatidagiqo‘zg‘alishi vatormozlanishjarayonlari o‘rtasidagi o‘zaromunosabat………….. deb ataladi.

2-tip mutafakkirlar tipi

::BILISH::Diqqatningnervfiziologikasosiqaysiolimlartomonidan o‘rganilgan? { A.A.Uxtomskiy tomonidan ilgari surilgan dominantlik tamoyili ham diqqatning fiziologik asoslarini  

aniqlash uchun katta ahamiyatga ega.  I.P.Pavlov tomonidan kashf etilgan nerv jarayonlarining induktsiya qonuni diqqatning fiziologik  

asoslarini tushunib olish uchun ahamiyatga egadir 

21::BILISH::I.P.Pavlovning takidlashicha diqqatning nerv fiziologik asosini nima tashkil qiladi?

::BILISH::I.P.Pavlovningta`kidlashichadiqqatningnervfiziologikasosini nima tashkilqiladi?

🔴Diqqat malum nerv markazlarining qozgalishi va miyadagi boshqa nerv markazlarining  

tormozlanishi bilan bogliqdir, bu esa obekt uchun ahamiyatli bolgan qozgatuvchilarni ajratishni, yani  

psixik faoliyatning yonaltirilishini taminlaydi. Har qanday yangidan yuzaga kelgan qozgatuvchi, agar  

u etarli darajada intensiv kuchlanishga ega bolsa tegishli qozgalish jarayonini yuzaga keltiradi, bu  

refleks I.P.Pavlov aytganidek “bu nima” degan refleks bilan ifodalanadi. Bu sodda turdagi diqqatning  

fiziologik asosidir 
::BILISH::To‘satdanta`sirqilganbirorsababtufaylibizninghohishimizdantashqarihosilbo‘ladigan diqqatga …………aytiladi.

Ixtiyorsiz diqqat

::BILISH::_________deboldindanbelgilanganqat'iybirmaqsadasosidavaongliravishdadiqqatimiznima`lumnarsahamdahodisalargaqaratilishigaaytiladi.

Ixtiyoriydiqqat

::BILISH::Ixtiyoriydiqqatningnervfiziologikasosini nima tashkilqiladi?

Ixtiyoriy diqqat - diqqat turi bolib, reja, maqsad, iroda kuchi boladi. 

Optimal qozgalish ochogi - diqqatning fiziologik asosi 
::BILISH::_______-debodam o‘z diqqatinibirornarsayokihodisagauzoqmuddatdavomidamuttasilqaratibturaolishigaaytiladi.

diqqatning kuchi va barqarorligi

::BILISH::Diqqatningkuchlivabarqarorbo‘lishi ko‘proq nimalarga bog‘liq?

Diqqat malum nerv markazlarining qozgalishi va miyadagi boshqa nerv markazlarining  

tormozlanishi bilan bogliqdir
::BILISH::_________aynibirvaqtdaodamningidrokiga sig‘ishimumkinbo‘lgan narsalarmiqdoribilanbelgilanadi.

Diqqatkulami

::BILISH::Diqqatningko‘lami qaysiasbobyordamida o‘lchanadi?

Taxistakor

::BILISH::________bizaynibirvaqtdadiqqatmizningikkiuchnarsagaqaratilishigaaytiladi.
::BILISH::Agar diqqatimizaynibirvaqtdabirnechanarsagaqaratilganbo‘lsa bu_________

::BILISH::Sezgi bu ...

::BILISH::Insonningbarchasezgilariqaysisifatlargaqarabklassifikatsiyaqilinadi?
::BILISH::Ekstroretseptivsezgilargaqandaysezgilarkiradi?

...deb oldindan belgilangan qat'iy bir maqsad asosida va ongli ravishda diqqatimizni ma'lum narsa hamda hodisalarga qaratilishiga aytiladi.

Ixtiyoriy diqqat

::BILISH::Interotseptivsezilar bu -_________

Interotseptiv sezgilarga organik sezgilar kiradi

::BILISH::Sensibilizatsiya bu-_________

Sensibilizatsiya bu-             💫💫Sensibilizatsiya - sezgirlikning ortib borishi    
::BILISH::Adaptatsiyaturlari:

a) negativ adaptatsiya; b) pozitiv adaptatsiya

::BILISH::Qorniochlikni, chanqashnisezishqaysisezgiturigaoid?

TUYISH SEZGISI

::BILISH::Psixologikma'lumotlargako‘ra gavdaningfazodagiholati, qaysisezgilarorqaliseziladi?

Statik sezgilar

gavdamizning fazodagi holatini bilish va muvozanat saqlash sezgilari deyiladi.
::BILISH::Idrok bu …….

Sezgia’zolarigabevositata’siretibturgannarsavahodisalarningkishiongidabutunligichaaksettirilishiidrokdeyiladi.

::BILISH::Sezgi a’zolarimizgabevositata'siretibturib, ongimizdabirbutunholdaaksetishiga ......... deyiladi.

Sezgia’zolarigabevositata’siretibturgannarsavahodisalarningkishiongidabutunligichaaksettirilishiidrokdeyiladi.

::BILISH::Gallyutsinatsiya – bu ...Voqelikdaginarsavahodisalarning tana a’zolariniqabulqilishanalizatorlargabevositata’siretmasdaninsonongidaturliobrazlarning (ovozlarningeshitilishi, sharpalarningsezilishi) xayolan, fikranpaydobo‘lishidaniboratidrokningpsixopatalogik (ruhiyxastalik) hodisasigagallyusinatsiyadeyiladi.

::BILISH::Narsalarningsharoiti o‘zgarsadaobrazining o‘zgarmasligi bu…….

::BILISH::Idrokkonstantaligi bu........Narsa-hodisalarniidrokqilishsharoitio'zgarsayu, ulardanhosilbo'lganobrazlarning o'z holichasaqlanibqolishiidrokningkonstantligideyiladi.
::BILISH::Illyuziya bu.........Illyuziyashulahzadashaxsningsezgia’zolarigata’siretibturganbirornarsaniyanglish, noto‘g‘riidrokqilishjarayoni.

::BILISH::Appertseptsiya – bu ........APPERSEPSIYA (lot. ad – ga, perceptio — idrok, qabulqilish) — psixologiyadagitushuncha. Idrokjarayoniningshaxsningavvalgibilimvatajribalari, qiziqishi, ehtiyojivaodatlari, yoshi, jinsi, maʼlumoti, kasbi, umumanpsixikhayotningbarchamazmunibilanbogʻlanishianglashiladi. Appersepsiyahodisasitufaylikishilaridrokiningmazmunibir-biridanfarqqiladi, yaʼnikishilaraynanbir xil narsani oʻz bilimdarajasi, turmushtajribasi, dunyoqarashihamdaijtimoiykelibchiqishigaqarabturlichaidrokqiladilar

::BILISH::Obyektvafon bu.......

Obektvafon - shaxsuchunaynipaytdaahamiyatlinarsa, muhimbolmagannarsalar.

::BILISH::Shaxsuchunaynipaytdaahamiyatli narsa bu ........

Shaxs uchun ayni paytda ahamiyatli narsa bu ........

 shaxs uchun malum ahamiyatga  

ega boladigan guruh, shaxs uchun namuna bo`ladigan guruh.

::BILISH::Konvergentsiya bu – .........

Konvergentsiya -bu Konvergentsiya biror narsaga qaraganda ikkala koz soqqasining qanshar tomon bab - baravar  

burilishidir. Konvergentsiya masofani, chuqurlikni aniq, toliq idrok qilishga imkon beradi.

::BILISH::Idrokning o‘zigaxosxususiyatilariqaysiqatordako‘rsatilgan?

Idrokning o‘ziga xos xususiyatilari qaysi qatorda ko‘rsatilgan? Idrokni tasnif  

qilishda materiyaning yashash shakllari - fazo, vaqt, harakat asos qilib olinadi, unga ko`ra idrok quyidagi  

turlarga ajratiladi: 

1. Fazoni idrok qilish. 

2. Vaqtni idrok qilish. 

3. Harakatni idrok qilish

Tanlanganlik   (biz payqagan narsaga qarang)
Subyektivlik   (ob'ektlar sezib bo'lmaydigan narsalar to'plami sifatida qabul qilinmaydi, lekin aniq ob'ektlarning tasviridir)
Butunlilik   (butun son qismlar yig'indisidan katta)
tarkibiy   (miya stimulyatsiyani o'z-o'zidan tashkil qiladi)
yaqinlik   (bir-biriga yaqin joylashgan elementlar birgalikda tan olinadi)
o'xshashlik   (bitta tuzilishga kiritilgan bir xil elementlar birgalikda idrok qilinadi)
yo'nalishi   (uzluksiz silliq yo'nalish hosil qiluvchi elementlar birgalikda tan olinadi)
bo'shliqni to'ldirish printsipi
Doimiylik   (haqiqiy fiziologik o'zgarish bilan idrok parametrlarining o'zgarmasligi)
Toifaviy   (fikr jarayonini aks ettirish)
Appareptivlik   (oldingi tajribaga asoslangan idrok)
::BILISH::Qaysiqatordaxotiratushunchasiga to‘g‘rita'rifberilgan?

Qaysi qatorda xotira tushunchasiga to‘g‘ri ta'rif berilgan?

 XOTIRA HAQIDA TUSHUNCHA 

 Xotira biz ilgari idrok qilgan, boshdan kechirgan va bajargan ishlarimizni yodda saqlash, keyinchalik  

ularni eslash yoki xotirlash jarayonidir. Biz har kuni yangi narsalarni bilamiz, kun sayin bizning  

bilimlarimiz boyib boradi. Xotira faoliyatida shaxsning goyaviy yonalishi katta orin egallaydi. Bu  

yonalish uning faoliyati, hayot sharoiti tasirida shakllanadi, kishi ozining ish faoliyati uchun muhim  

bolgan voqea va hodisalarni yaxshi eslab qoladi. Aksincha, kishi uchun kam ahamiyatga ega bolgan  

narsalar yomon esda qoldiriladi va tezda unutib yuboriladi. Shaxsning yonalishi uning qiziqishida  

ifodalanadi, kishining qiziqishi xotiraga aniq va kuchli tasir korsatadi, yani yaxshi esda olib qolishini  

taminlaydi. Biz kopincha u yoki bu narsa - hodisalarni yomon esda qoldiramiz. Bu xotirani yomonligini  

emas, balki ularga qiziqish yoqligini korsatadi. Masalan, oquvchilar hamma fanlarni bir xil eslab va  

ozlashtirib olmaydilar. Bu ularning har xil xotiraga ega ekanliklarini emas, balki uqilayotgan fanga  

qiziqishining har - xilligi bilan tushuntiriladi. esda olib qolishga kishining emotsional munosabati ham  

katta tasir korsatadi. Kishi uchun yakqol hayajonli reaktsiya vujudga keltiruvchi narsalar ongda chukur  

iz qoldirib, puxta va uzoq yodda saqlanadi. Biz bir narsadan tasirlansak, osha uzoq vaqt esda saqlanadi.  

Samarali xotira kishining iroda sifatlariga ham bogliqdir. Kuchsiz, irodasiz, ishyoqmas kishilar har doim  

yuzaki, yomon xotirlaydilar. Aksincha, irodali, materialni ozlashtirishga astoydil kirishadigan kishilar  

puxta va chuqur esda qoldiradilar. Samarali xotira kishining umumiy madaniyatiga uning aqliy  

saviyasiga, bilimiga, oquviga, fikrlash qobiliyatiga, konikma va odatlarga ham bogliqdir. SHunday  

qilib, xotiraning tabiati va uning samaraliligi shaxsning xususiyatlari bilan bogliqdir. Shaxs oz oldiga  

qoyilgan maqsad va vazifalari asosida ozining xotirlash jarayonini ongli ravishda tartibga soladi va  

boshqaradi. 

Xotira sohasida quyidagi asosiy jarayonlar: esda olib qolish: esda saqlash; esga tushirish va unutish birbiridan farq qilinadi. Bu jarayonlar faoliyatda tarkib topadi va belgilanadi. Malum materialni esda olib  

qolish hayot faoliyati davomida individual, yani shaxsiy tajribani toplash bilan bogliqdir, toplagan  

tajribadan keyingi faoliyatda foydalanish qaytaesga tushirishni talab qiladi. Ma`lum materialni faoliyatda  

qatnashmay qolishi yoki tushib qolishi yoddan chiqarishga olib kelad
::BILISH::Qaysiqatordaxotirajarayonlariko‘rsatilgan?
Qaysi qatorda xotira jarayonlari ko‘rsatilgan? 

 Xotira faoliyati esda qoldirishdan boshlanadi. esda qoldirish idrok qilingan narsa va hodisalarning  

obrazlarini miya postida iz hosil qilishdir. Uning fiziologik asosi miya postida muvaqqat nerv  

boglanishining vujudga kelishidir. esda qoldirish ozining faolligi jihatidan ikkiga bolinadi. 

a) esda qoldirish va uning turlari. b) ixtiyoriy esda qoldirish; v) ixtiyorsiz esda qoldirishda; 

 Ixtiyorsiz esda qoldirish oldindan maqsad qoyilmaydi, mavzu tanlanmaydi va iroda kuchi  

sarflanmaydi. Ozining gozalligi, hissiy tasirchanligi, hajmi, harakatchanligi, tezligi, shakli va boshqa  

xossalari bilan farq qiladigan narsa va hodisalar ixtiyorsiz esda qoladi. M: tasodifiy hodisalar, karnay - 

surnay ovozi ixtiyorsiz esda qoladi. Ixtiyoriy esda qoldirishda esa oldindan maqsad qoyib, mavzu  

belgilanadi. Masalan: dars materiallarini esda olib qolish, imtixonga tayyorlanish. Ixtiyoriy esda  

qoldirishda quyidagi turli usullardan foydalaniladi: 

1. maqsad qoyish, masalan: institutga kirish oldidagi maqsad. 

2. oquv materiallarini tushunib esda qoldirish. 

3. esda qoldirishning ratsional usullaridan foydalanish, masalan: esga tushirish yo`li bilan esda qoldirish

}
::BILISH::Qaysiqatordaassotsiatsiyatushunchasiga to‘g‘rita'rifberilgan?