• Coreldraw • pho to s h o p

detallarga 
ajratib ish chizmalarini tuiish
-
detalirovka
yoki qisqa- 
gina 
detallarga 
ajratish
deb ataladi.
Buyumning yig‘ish chizmasiga muvofiq detallarga ajratib ish chiz­
malarini kompyuterda modellash-chizish quyidagi ikki bosqichda baja- 
rish tavsiya etiladi:
1- bosqichda buyum detallarini bosh va boshqa ko‘rinishlarini 
hamda ular sonini minimum boiishini aniqlash maqsadida ulaming yaq- 
qol tasviri, ya’ni texnik rasmi qoida homaki bajaiish tavsiya etiladi.
2 - bosqichda buyum detallarining yig‘ma birlik chizmasidagi tas­
viri va yaqqol tasviridan foydalanib, ulaming ish chizmalari bajariladi.
Tavsiya etilgan tartibda detallarga ajratib chizishni “Ventil”ning 
yig‘ish chizmasini detallarga ajratishda, ulaming chizmasini texnik 
rasmlar yasash y o ii bilan bajarishni ko‘rib chiqamiz, 36- rasm. Yig‘ish 
chizmasi spetsifikatsiyasidan (37- rasm), buyumni tarkibiga kiruvchi 
detallaming nomi aniqlanadi.
1- 
Dasta. Uning olddan, ustdan va chapdan ko‘rinishlarini tahlil 
qilib, uning tana qismi ikki cheti yarim silindrlar bilan chegaralangan va 
o£rtasida silindrik teshikli prizma ekanligi aniqlanadi. U cho‘yandan 
quyilganligi tashqi sirtining g‘adir-budirligidan aniqlanadi. Uning uzun
22 Yu.Qirg‘izboyev va boshqalar. «Texnik cliizmachilik kursi», Toshkent, 0 ‘qituvchi. 1987 y.
366 bet, 293-300 bet.
23 X.Rixsibayeva va b. “Chizmachilik” (Yig‘ish chizmasini detallarga ajratish). Nizomiy
nomidagi TDPU Rizografi, 2014 y. 56 bet.
246

---

tomoni bo‘ylab ikki tomonida yaiim shar bilan chegaralangan konuslar- 
dastalar joylashganligini, hamda 10- o‘q (Shtift) uchun tesliik o ‘yilgan 
ekanligi fikran 38- rasmdagidek tasawur qilinadi. Uning vazifasi shpin- 
delni burab, ventildan o‘tayotgan suyuqlikni me’yorlaydi - regulirovka 
qiladi yoki butunlay berkitadi.
2 - Vtulka. Uning 36- rasmdagi ko‘rinishlarini tahlil qilib, vtulka 
tanasi pog‘onali silindr bo‘lib, o‘rtasida silindrik teshikli detalligi ongi- 
mizda, 38- rasmda tasvirlangan texnik rasmdagidek gavdalanadi. Uning 
vazifasi shpindel bilan korpusning rezbali birikmasi orasidan silqib 
chiqadigan suyuqlikni tashqariga chiqib ketmasligini ta’minlaydi. Bu- 
ning uchun ustama gayka yordamida и zichlagichni siqib, ventilning ich- 
ki muhitini tashqi muhitdan germetik ajratadi.
3 va 6 - ustama gaykalar. Ulaming 36- rasmdagi ko£rimshlarini ku- 
zatib, ulaming tanasi olti qirrali prizma va silindrdan iborat bo‘lib, ichi- 
da rezba o‘yilgan berk silindr kichik diametrli silindrik teshikka o‘tishi, 
hayolimizda 38- rasmda tasvirlangan texnik rasmdagidek o‘qiladi. 
Uning vazifasi 8 - nippelni 7 - shayba yordamida korpusning konussi- 
mon teshigiga zich biriktirishdan iborat.
4 - Korpus. 36 va 38- rasmlami tahlil qilib quyidagilami ongimiz- 
da fikran kechirib, uning chizmasini quyidagicha o‘qiladi:
- uning tana qismi kesimi to‘g‘ri to‘rtburchakli prizmadan iboratligi;
- prizmaning ikki yon tomonlarida va ustida rezba o‘yilgan silindr- 
lar protochka-ariqchalar bilan 38- rasmdagi texnik rasmdagidek tanaga 
birikkanligi;
- vertikal pog‘onali teshik kattalashib uchinchi pog‘onaga o‘tib, 
keyinchalik kichikroq diametrli beik teshikka o‘tganligi va ikkinchi 
pog‘onadagi silindrga 5 - shpindelni birikishi uchun rezba o‘yilganligi;
- chap yon tomon silindrlaming ichidagi konus teshik kichrayib, 
silindrik teshikka o‘tib, uchinchi pog‘onali vertikal teshikka va o‘ng to- 
mondagi shunday teshik berk vertikal teshikka chiqqanligi;
- uning asosiga 9 - plankam mahkamlash uchun ikkita shpilkani 
uyasi o‘yilganligi.
Uning vazifasi buyumning barcha tarkibiy qismlari-detallarini o‘zi- 
ga biriktirib, bir butun maqsadli vazifa bajaruvchi buyum xolatiga 
keltirishdan iborat.
5 - Shpindel. 36 va 38- rasmlarda и pog‘onali silindrlardan iborat 
bo‘lib, uchi konus bilan tugagan. Birinchi pog‘ona silindrda uni 1- dasta 
bilan 12- o‘q yordamida mahkamlashga ko‘ndalang o‘yilgan silindrik 
teshik borligini va uchinchi pog‘onadagi silindrga qopqoqdagi ichki
247

---

rezba bilan birikishi uchun rezba o‘yilganini, ya’ni uning 38- rasmda 
tasvirlangan texnik rasmidek mavhum siymosi ongimizda idrok etilib 
o‘qiladi. Uning vazifasi ventildan o'tayotgan suyuqlikni 1- dasta 
yordamida burab ochadi va me’yorlaydi yoki berkitadi.
7 - Shayba. U ikkita bo‘lib, uning 36- rasmdagi kesimini fikran 
tahlil qilib, u diametri balandligiga nisbatan katta bo‘lgan va o‘rtasida 8 - 
nippelga tushadigan silindrik teshikh silindrdan, ya’ni 38- rasmda 
tasvirlangan shaybaning texnik rasmi kabi detal ekanligi hayolan 
o'qiladi. U korpusning konussimon teshigiga 8 - nippelni 3 va 6 - ustama 
gaykalar yordamida zich biriktirish vazifasini o‘taydi.
8 - Nippel. U ikkita bo4lib, uning 36- rasmdagi kesimini fikran ku- 
zatib, tanasi pog‘onali silindr va ikkinchi pog‘onasi, diametri unga teng 
bo‘lgan yarim shar ekanligini va o‘rtasidan pog‘onali silindrik teshik 
o‘yilganligini hayolimizda anglab, 38- rasmda keltirilgan nippelning 
texnik rasmi kabi tasvir ongimizda tiklanadi, ya’ni shu tarzda uning 
chizmasi o‘qiladi. Nippelning vazifasi, uning ichki teshigiga presslab 
o‘tqazilgan mis trabaning ichki muhitini tashqi muhitdan ajratadi.
9 - Planka. Uning 3 6 - rasmdagi kesimini fikran tahlil qilib, tanasi 
prizma bo‘lib, ko‘ngdalangiga o‘rtasida 4 - korpusga 11- vint yordamida 
mahkamlash uchun ikkita silindrik teshik o‘yilib, vint kallagi uchun 
konussimon faska o‘yilganini va ventilni boshqa buyumga biriktirish 
uchun plankaning ikki chetiga ikkitadan to‘rtta silindrik teshik o‘yilgan- 
ligini ongimizda anglab etib, uning chizmasini 38- rasmda keltirilgan 
plankaning texnik rasmi kabi o‘qiymiz.
248

---

J l