“ byudjet hisobi va g’aznachilik” fakulteti “elektron tijorat va raqamli iqtisod” kafedrasi

Mijozlar bilan o‘zaro munosabatlarni boshqarish istiqbollari
. 
Hozirda  ba‘zi  kompaniyalar  o’z  mijozlariga,  shu  qatorda  raqobatchi  firmalarga 
ham  istalgan  boshqa  taqdim  etish  imkoniyatini  beruvchi  barcha  hamda  universal 
formatdagi  axborotlarni  qaytarish  bo’yicha  aksiyalar  olib  bormoqdalar.  SHu 
o’rinda,  bozor  kapitalizatsiyasining  ulushi  4,3  mlrd.  dollarni  tashkil  etuvchi  turli  xil 
asbob uskunalarning ta‘mirlanishi va ekspluatatsiyasi uchun ehtiyot qismlar distribyutori - 
W.W.Grainger elektron do’kon ochganidan so’ng (grainger.com) bitta buyurtmachiga 
to’g’ri  keladigan  sotuv  hisobi  ikki  baravarga  (125  dan  250  dollarga)  oshdi.  Mijozlar 
tomonidan berilgan axborotlar asosida W.W.Grainger saytda maxsus qidiruv vositalarini 
ishlab chiqmoqda. Masalan, soha terminologiyasining u  yoki bu spetsifikasini ishlatish 
yordamida.  Natijada  mijozlarga  tovarlarni  topish  osonroq  bo’lib,  ular  o’z  xaridlarini 
oshiradilar.  Ammo  bunday  ma‘lumotlar  mijozlarga  qaysi  vaqtgacha  tarqatiladi? 
Iste‘molchilar  ularning  shaxsiy  axborotlari,  sayt  bo’yicha  ko’chish  rejimi  va  xaridor 
talablari  qimmatli  aktivlar  ekanini  tushuna  boshlaydilar.  Mijoz  o’ziga  savol  bera 
boshlaydi:  nimaga  u  elektron  tijorat  vositalari  va  o’zining  prioritetlari  yordamida 
qilgan  xaridlari  tavsifi  yozilgan  faylini  olib  balandroq  narx  o’rnatganga  sotmasligi 
kerak? 
Hozircha  chakana  savdo  Internet  kompaniyalari  xaridorlarga  o’z  ma‘lumotlarini 
olishga imkon bermaydilar. Odatda qilingan xaridlar ro’yxatini so’rash mumkin, lekin u 
juda  katta  hajmda  berilgan  bo’ladi  va  shuning  uchun  keraksiz  shaklda  bo’ladi.  Mos 
ravishda,  mijoz  individualizatsiyani  istaganda  har  gal  o’zining  xohish  -  istaklarini 
ko’rsatgan holda u yoki bu kommersantni "o’zgartirishi"ga majbur bo’ladi. Ba‘zi saytlar 
ushbu ko’rsatmalarni talay boshladilar, ammo mijozlar zarur paytda turli xil saytlarga 
bir  marta  kiritilgan  ma‘lumotlarni  yuborish  o’rniga  berilganlarni  sayt  bilan  o’zaro 
harakatlar  jarayonida  yana  kiritish  va  namoyish  etishlari  lozim.  Bundan  tashqari, 
mijozlar  o’zlarining  yuqori  kredit  reytingiga  ega  ekanliklarini  doimo  isbot  etishlari 
kerak.  Masalan,  elektron  kim  oshdi  savdo  ishtirokchilari  xaridor  yoki  sotuvchi 
bo’lishni  xohlovchi  mijozni  baholash  uchun  ko’pgina  savollar  beradilar,  ammo  ushbu 
kim oshdi savdosi saytida o’z to’lov qobiliyatini isbot etgani bilan boshqa elektron kim 
oshdi savdolariga bu ma‘lumotni yuborish mumkin emas. 
 
Nazorat savollari. 
1.
 
Elektron tijoratda korxona va uning birinchi qadamlari. 
2.
 
Elektron tijorat samaradorligining asosiy ko’rsatkichlari 
3.
 
Korxona saytini ishlab chiqishdan maqsadi va uning muvaffaqiyati omillari. 
4.
 
Saytni ishlab chiqish bosqichlari, yuzaga keluvchi muammolar. 
5.
 
Sayt kuzatuvi, tahlili va mijozlarni jalb qilish tadbirlari. 
6.
 
Mijozlar bilan o’zaro aloqa muammolari va echishdagi shartlar. 
7.
 
Mijozlar bilan o’zaro munosabatlarning boshqaruv tizimi tasnifi.  

---

93 
 
Mustaqil o’rganish uchun savollar. 
1.
 
Sayt yaratish. NTML texnologiyasi. 
2.
 
Saytpromouting nima? 
3.
 
Spamdeksing usulini qo’llash. 
4.
 
Internet marketing va uni olib borish.