+ 4Sana: 201 y. Mavzu: to’G’ri chiziq. Kesma darsning maqsadi

3. Yangi mavzuni yoritish:
Transportir yordamida burchaklarni o’lchash va yasash

Burchaklarni o’lchashda yoki berilgan kattalikdagi burchakni yasashda transportirdan foydalaniladi (70-rasm).

Transportir – 180 ta teng bo’laklarga bo’lingan yarim aylanadan tashkil topgan chizmachilik qutolidir.

1. Berilgan AOB burchakni o’lchash talab qilingan bo’lsin.

Transportirning yarim aylana markazini burchakning O uchiga, r radisusini esa burchakning OB tomoniga qo’yiladi. Burchakning OA tomoni bilan ustma-ust tushgan transportirdagi 45-chiziqcha, ya’ni 45^o tomonlar orasidagi aylana yoyining, ya’ni berilgan burchakning gradusdagi kattaligini ifodalaydi (71-rasm). Demak, AOB = 45^o.

2. 170^o li burchak yasash talab qilingan bo’lsin.

Transportir diametrida yotuvchi, uchi diametr o’rtasida bo’lgan OD nur chiziladi. Transportirning yarim aylanasi bo’yicha 170^o li yoyga to’g’ri kelgan nuqta belgilanadi. Birinchi nurning O uchidan shu nuqta orqali ikkinchi OC nur o’tkaziladi. Natijada 170^o li COD burchak hosil qilanadi (72-rasm).

Biror to’g’ri chiziqning tayin nuqtasidan istalgan (yoyiq burchakdan kichik)  burchakni qo’yganimizda unga qo’shni bo’lgan 180^o -  burchak hosil bo’lishiga e’tibor bering. Zarur bo’lganda undan foydalanishni unutmang. Shu bilan birga transportir yordamida yoyiq burchakdan katta, 360^o dan kichik burchaklarni yasash mumkin. Masalan, 225^o li burchakni yasash uchun yoyiq burchakka 45^o li burchak qo’shib (73-rasm) yoki ikki yoyiq burchak yig’indisidan 135^o li burchakni ayirib (74-rasm) yasaladi:

180^o + 45^o = 225^o;

360^o - 135^o = 225^o.