# 4, 2020 pedagogik mahorat*педагогическое мастерство*pedagogical skill

# 4, 2020 PEDAGOGIK MAHORAT*ПЕДАГОГИЧЕСКОЕ МАСТЕРСТВО*PEDAGOGICAL SKILL
160 
ақлининг, тафаккурининг, қалбининг оташин мадҳияси, инсон даҳосининг улуғлигига қўйилган 
мангу обида бўлиб келмоқда. Бироқ шундай бўлса-да, оламда яна бир мўъжиза борки, унинг 
буюклиги, муқаддаслиги етти мўъжизанинг жамики улуғворлиги, гўзаллигидан камлик қилмайди. Бу
мўъжиза – китоб. Китобнинг мўъжиза, мўъжиза бўлганда ҳам биринчи мўъжиза эканлигини кўпгина 
буюк одамлар қайд қилган” деб ёзади. 
Ҳозирги кунда оилавий китобхонлик маданиятига эришиш – давр талабидир. Китоб - инсон 
умр йўлларини ёритувчи сўнмас нур, инсон ҳаётига мазмун бахш этувчи саодат манбаи, ҳар қандай 
вазиятда ҳам ҳамроҳ бўлгувчи содиқ дўст. Инсоннинг руҳий-маънавий камолотини таъминлашда 
китобчалик кучли қудратга эга восита йўқдир. Шу боисдан, азал-азалдан маърифат пешволари, аҳли 
донишлар бутун инсониятни китоб ўқишга, ундан илму одоб сирларини ўрганишга чорлаб келишган. 
Тарбиянинг барча мезон ва унсурлари, аввало, оилада шакллантирилганидек, китобхонлик 
маданиятини тарбиялашда ҳам оиланинг ўрни ниҳоятда каттадир. Қуш уясида кўрганини қилади, 
деган нақлга таянсак, бу моҳият янада долзарб босқичга кўтарилади. 
Дарҳақиқат, шахс такомилида оилавий муҳит, оилавий қадриятлар асосий восита ролини 
ўтайди. Ота-онанинг маънавий даражаси, ахлоқий қарашлари бевосита фарзандга ҳам кўчиб ўтади, 
фарзандлар шахсиятида акс-садо беради. Бинобарин, китобхонлик, бадиий адабиётга муҳаббат ҳам 
инсон маънавий тафаккурини, тарбия аҳволини намоён қилувчи муҳим хусусиятлар сирасидандир. 
Китоб дунёсига ошуфта, адабий оламга ҳамнафас, бадииятдан баҳраманд қалб эгаси ўзидаги бу туйғу 
ва фазилатларни атрофидагиларга, айниқса, оиласига ҳам юқтириши, сингдириши эҳтимоли юқори. 
Китобхон ота-оналарнинг фарзанди ҳам китобга ўзгача меҳр кўрсатади, бу маънавият хазинасига 
табиий қизиқиш ва интилишга олиб келади. Шу боис китобхон авлод тарбиясида, аввало, ота-
онанинг тарбияли бўлиши, бадиий адабиётга ошно эканлиги муҳим заруриятдир. Яқин атрофдаги 
таниш оилаларимиз ҳаётига синчков назар ташласак, қайси оилада китобхонлик маданияти 
қайдаражада шаклланганлигига амин бўламиз. Кимдир дунёвий ҳодисалар уммонида сузиб юришни 
хуш кўрса, кимлардир бадиий адабиёт осмонида сайр этишга иштиёқманд. Кимдир бир ойда бир 
китоб ўқишга вақт ажратса, яна кимлардир бир ҳафтада бир китоб мутолаа қилишни лозим билади. 
Хуллас, китоб билан ҳамма ўз оламида, ўз хоҳиш ва имкониятлари чегарасида турли ҳолатда 
юзлашади. Шу ўринда, моҳиятни янада аниқлаштириш учун айнан бир оила мисолида китобхонликка 
қаратилган эътибор хусусида тўхталиб ўтамиз. 
Шундай оила борки, улар хонадонида китоб ўқиш кундалик машғулот, жиддий фаолият 
сифатида қадр топган. Беш фарзанд ўстираётган бу хонадон соҳиб ва соҳибалари ҳам ўзлари, ҳам 
фарзандларининг китобхон бўлиши учун интилишади. Ўзи туғилиб ўсган оилавий муҳитида ўз 
вақтида китобга муҳаббат, адабиётга эътибор билан улғайган, китобхонликни оилавий муҳим 
қадриятга айлантирган бу инсонлар бугун фарзандларининг ҳам китоб аталмиш буюк ва бебаҳо 
хазинадан баҳраманд бўлиб, маънавий баркамолликка эришишини истайди. Бунинг учун, ҳам ота, 
ҳам она ўз вақти ва имкониятига қараб, сермазмун, бадиий-эстетик аҳамияти юқори бўлган турли 
адабий жанрдаги, жаҳон ва ўзбек адабиёти дурдоналарини, диний-маърифий сарчашмаларни танлаб 
харид қилишади. Бу асарларни фарзандларининг ёш ва қизиқишлари, ақлий салоҳияти, ўзлаштириш 
қобилиятини эътиборга олган ҳолда тақсимлаб беришади. Энг муҳими, китоб тақдим қилинганда, 
ҳажмини ҳам эътиборга олган ҳолда, мутолаа учун муайян вақтлар ажратишади. 
Оила бошлиғи, яъни ота, бу борада янада талабчан. У ҳар куни ўқилиши лозим бўлган саҳифа 
миқдорини белгилаб беради, шеърий асарларга алоҳида қизиқиш билдириб, ҳар бир фарзандига 
шеърлар ёдлаб боришни тайинлаб туради. Деярли ҳар кеч ишдан қайтгач, овқатлангандан сўнг, 
фарзандларини бирин-кетин чақириб, бир педагог каби топширилган вазифа ижросини қабул қилиб 
олади. Яъники, фарзандлар ўзлари ёд олган шеърларни айтиб беришади; ўқиётган асарларидан 
белгиланган саҳифалар ва унинг мазмунини гапиришади; қаҳрамонлар фаолияти, характер-
хусусиятига муносабат билдиришади. Китобни якунлаганлар эса асардан олган таассуротларини ҳам 
ўртоқлашади. Бу жараёнда фарзандларнинг ўзлаштириш кўрсаткичи, топшириққа масъулият билан 
ёндашиш даражаси, китобхонлик маданияти ҳам ойдинлашиб, ўзига хос ёндашувларга туртки 
бўлади. Яна бир муҳим жиҳати, фарзандлар ўзига тегишли асарни ўқиб бўлгач, китоблар 
алмаштирилади, бири-иккинчисининг китобини ҳам ўқиб-ўзлаштириб бораверади. Шунингдек, оила 
даврасида ҳам китоб ўқиб бериш йўлга қўйилган. Онанинг уй юмушлари кўп бўлгани боисидан, 
кўпинча дам олиш кунлари ота фарзандларини атрофига тўплаб, тарбиявий аҳамияти юқори (“Тарихи 
Муҳаммадия”, “Ижтимоий одоблар”, “Хамса” каби) асарларни мутолаа қилиб, мазмунини 
тушунтириб беради. Натижада, фарзандларнинг умумий тарбиясида ҳам ижобий моҳият акс этади. 
Бугун жамиятимизда китобхонликни ривожлантириш, мутолаа маданиятини такомиллаштириш 
борасида ҳар доимги даврдан бир неча баробар кўп миқдорда самарали ишлар амалга оширилмоқда, 
ташвиқот-тарғиботлар олиб борилмоқда. Бироқ, шундай бўлса ҳам, оилавий муҳитда китобхонлик 
маданияти такомили қониқарли даражада эмас. Юқорида кўриб ўтганимиз каби китобсевар оилалар 
билан бир қаторда, уларнинг акси бўлган оилавий муҳитни ҳам учратишимиз ачинарли. Кўпгина 
https://buxdu.uz

---