``` `1Kirish

Krosvord savollari

1. 
   Eshitish qurilmalarini ulash uchun stereo kirish nima deb nomlanadi?
   
2. 
   Kompyuterga tovushli axborotni yozish va eshitishga mo’ljallangan qurilma nima?
   
3. 
   Tovush balandligi yana nima deb nomlanadi?
   
4. 
   Akustik tizimlardan biri
   
5. 
   Ovozni kuchaytirib berish qurilmasi
   
6. 
   G’altakli va tasmali mikrafonlar ishlash tamoiliga ko’ra qanday turga kiradi.
   
7. 
   Kolonka turlaridan biri
   

1								K
						2		O
			3					L
	4							O
			5					N
	6							K
						7		A

24- Mavzu: Qurilmalarni o’rnatish va sozlash.
Reja

^{Multimediali programmalar}

<sup>Intel firmasining keyingi avlod protsessori sifatida 1997 yil yanvar oyidan boshlab chiqarilayotgan MMX (Matrix Multiplication Extension) Pentium protsessorini aytish mumkin. Dastavval bu protsessor matritsalarni ko’paytirish uchun kengaytma nomi bilan atalgan bo’lsa, keyinchalik MultiMedia Yextension-multimedia uchun kengaytma deb atala boshladi. Bu yangi protsessorni ishlab chiqishdan maqsad, keyingi yillarda ommaviy qo’llanilib borilayotgan kompyuterning multimedia (ovozi, grafik, tasvir) imkoniyatlarini har tomonlama barkamollik darajasiga ko’tarish multimedia amaliyotlarni tez bajarishni ta’minlashdan iborat. Bu amallar qatoriga, jumladan multimedia berilganlarini, ikki va uch o’lchovli grafikalarni tez bajarish kiradi. Shu bilan birga bu protsessor ko’paytirish va qo’shish amallarini ko’p­roq ishlatadigan amaliy programmalarda amallarni tezroq bajarishga qaratilgan. Shuning uchun ham uni ko’proq matematik soprotsessorni talab qilmaydigan, butun sonlar bilan ishlash bilan bog’liq masalalarni yechishda qo’llash maqsadga muvofiq bo’lsada, tajribalar uning hartomonlama ustunligini ko’rsatadi.
Hozirda rivojlanayotgan parallel algoritmlar va hisoblashlar uchun ham u qo’l keladi. Shu bilan birga bu protsessor suzuvchi vergul rejimidagi sonlar bilan ishlashni «yoqtir­maydi». Bunday sonlar bilan ishlash uchun maxsus programma interfeysi mavjud. U Maykrosoft firmasining Direct 3D (3 o’lchovli interfeysi)dir. Shuning uchun ham uning hozirda ko’p tarqalayotganligiga ajablanmasa ham bo’ladi.
Xozirda multimedia degan suz kundalik faoliyatimizda juda kup ishlatilmokda. Ta’limda multimedia texnologiyasini tadbik etish uchun dastlab, "Multimedia nima uzi?" degan savolga javob beraylik. Multimedia tushunchasi xayetimizga 90-yillarning boshlarida kirib keldi. Kupgina mutaxassislar bu atamani turli xil izoxlamokdalar. Ularning fikrlarini umumlashtirib multimediaga shunday ta’rif berish mumki: multimedia - bu informatikaning dasturiy va texnikaviy vositalari asosida axborotning an’anaviy va original turlari asosida ukuv materiallarini ukuvchilarga yetkazib berishning mujassamlashgan xoldagi kurinishidir. Multimedia xozirda juda tez gurkirab rivojlanayetgan zamonaviy axborot texnologiyasi bulib, u kuyidagilarni uz ichiga oladi:
- an’anaviy axborot turlari, ya’ni matn, jadval, turli xil bezaklar va original axborot turlari, ya’ni nutk, musika, videofilmlardan parchalar, telekadrlar, animatsiya (ob’ektlarning fazodagi xarakti) kurinishidagi axborot turlarini bir dasturiy maxsulotda mujassamlashtirilganligi;
- video va audio axborotlarni kompyuterda kayta ishlash va aks ettirish uchun markaziy protsessor tez xarakatchanligi, ma’lumotlarni uzatish shinasining utkazish kobiliyati, operativ va video-xotira, katta sigimli tashki xotira, xajm va kompyuter kirish-chikish kanallari buyicha almashuvi tezligini taxminan ikki baravar oshirilishi talab etiladi;
- "inson-kompyuter" interaktiv mulokotining yangi darajasini ta’minlanishi. Bunda mulokot jarayonida foydalanuvchi ancha keng va xar tomonlama axborotlarni oladiki, mazkur xolat ta’lim, ishlash yoki dam olish sharoitlarini yaxshilashga imkon beradi.
Ta’lim jarayenida multimedia vositalari yordamida darslarning samaradorligini oshirish asosida ukuvchilarga ta’lim berish va kadrlarni kayta tayyorlashni yulga kuyish xozirgi kunning dolzarb masalalaridandir. Rivojlangan xorijiy davlatlarda ukitishning bu usulini ta’lim soxasining yunalishlari buyicha tadbik kilinmokda. Xozirda sotilayetgan xar bir kompyuterni multimedia vositalarisiz tasavvur etish kiyin. Chunki, xar bir oila multimedia vositalarisiz xordik chikarmaydigan bulib koldi. Statistika ma’lumotla riga tayanadigan bulsak, 1981 yilda multimedia vositalarini yalpi oboroti 4 mld. AKSh dollarini tashkil etgan bulsa, 1994 yilga kelib esa bu kursatkich 4 barobarga kupaydi.
Kasbiy ta’limda multimedia vositalari, ularning afzalliklari
Ta’lim soxasiga 70-yillarda ilk bor kompyuterlarni tatbik etilishi ancha samarasiz buldi. Bu samarasizlik usha paytlarda texnikaviy va dasturiy vositalarni ishlab chikarish sifatini nixoyatda pastligi bilan izoxlanar edi xamda dasturiy vositalar unchalik xam moslanuvchan emas edi. Xozirda amaliyet shuni kursatmokdaki, multimedia vositalari yerdamida ukuvchilarni ukitish ikki barobar samarali bulmokda. Mazkur vosita yerdamida ukitishda an’anaviy ta’lim usullariga nisbatan urtacha 30 foizgacha vaktni tejash mumkin xamda olingan bilimlar ukuvchilar xotirasida uzok muddat saklanib koladi. Ma’lumki, eshitgan materialning turtdan bir kismi xotirada koladigan bulsa, ukuvchilarga berilayetgan materiallarni video (kurish) orkali amalga oshirsak, axborotni xotirada saklanib kolishi va tasavvur kilish imkoniyati 25-30 foizgacha oshadi. Shuningdek, mazkur ukuv materiallari audio, video va grafika kurinishida mujassamlashtirigan xolatda ukuvchilarga berilsa, materialarni xotirada saklab kolish 75 foizga oshishi kuzatilmokda.
Ta’lim soxasida multimedia vositalari yerdamida ukuvchilarga bilim berish kuyidagi afzalliklarga ega:
1. Ta’lim jarayonida berilayetgan materiallarni chukurrok va mukammalrok uzlashtirish imkoniyatining mavjudligi.
2. Ta’lim olishning yangi soxalari bilan yakindan aloka kilish ishtiyekini yanada oshishi.
3. Dars jarayenida bilim olish vaktining kiskarishi natijasida vaktni tejash imkoniyatiga erishuvi.
4. Olingan bilimlar kishi xotirasida uzok muddat saklanib, kerak bulganda amaliyotda kullash imkoniyatiga erishuvi.
Lekin, mazkur vositani ta’lim jarayeniga kullashning ayrim muammolari xam mavjud bulib, u kuyidagilardan iborat:
1. Ta’lim uchun zarur bulgan ukuv materiallarini xamda boshka zaruriy kursatmalarni kullanma shaklida kompyuter dasturlari kurinishida ishlab chikish.
2. Ishlab chikilgan kompyuter dasturlari uchun multimedia elementlarini kullash.
Ukuv materiallarini yaratish buyicha xozirda Respublikamizda ma’lum bir ishlar kilinmokda. Bunga yetakchi mutaxassislar jalb kilingan ukuv materiallari ta’lim yunalishlari buyicha yaratilmokda. Lekin, yaratilgan ukuv materallaridan ta’lim tizimida yanada samarali foydalanish esa kompakt disklarni kullashni talab etadi. Xozirgi kunda bunday kurinishdagi kompakt disklarni respublikamizda ishlab chikarish imkoniyati yuk. Bular ma’lum bir mikdordagi mablagni oldindan jalb etishni talab kiladi.
Kasbiy ta’limda multimedia texnologiyasining xolati va istikbollari
Multimedia texnologiyasi kelgusida kompyuter texnikasini takomillashtirishning asosiy yunalishlaridan biri bulib kolishi kutilmokda. Xozirda kompyuter texnikasi va dasturiy ta’minotni ishlab chikaruvchi kupgina yetakchi firmalar mazkur axborot texnologiyasini xayetga kuyidagi uch yunalish buyicha tadbik etmokdalar:
1. AT 80x86 shaxsiy kompyuterlarida DOSG’Windows muxitida multimediani professional va tijorat maksadlarida kullash.
2. Macintosh ShKlari uchun uyinli va ta’lim beruvchi ilovalar yaratish.
3. Ishchi bekatlaridagi UNIX muxitida professional va tijorat ishlanmalarni ishlash.
Multimedia texnologiyasini texnik ta’minoti va ularga qo’yiladigan talablar
Multimedia texnologiyasini ta’limda kullash uchun kuyidagilarga asosiy e’tiborni karatish lozim:
1. Kamida 80386 mikroprotsessorli shaxsiy kompyuter.
2. Mikroprotseesorning taktli chastotasi kamida 33 mGs bulishi lozim.
3. Operativ xotira kamida 2 Mbayt bulishi lozim.
4. Vinchesterning xajmi kamida 300 Mbayt bulishi lozim.
5. 1.44 Mbaytli disketa.
6. Ikki tugmali "Sichkon" tipidagi manipulyator.
7. 101 klavishli klaviatura va DIN standarti buyicha ulash uchun bulinma.
8. 640x480 piksel (256 rang bulganda) yeki 800x600 piksel (16 rang bulganda) grafik rejimini ta’minlay oluvchi VGA tipidagidispley va adapter.
9. Kompakt disklar uchun CD-ROM diskovodi.
10. Kamida parallel ikkita yunalishli bitta interfeys.
11. Shaxsiy kompyuterga ulash mumkin bulgan bosh telefonlar yeki ovoz kuchaytirgich.
12. Kirish va chikish MIDI porti.
13. MPC (Multimedia Personal Computer) bilan mos keluvchi audioadapter.</sup>