``` `1Kirish

Savol va topshiriqlar
1. ATX elektr ta’minot bloki ishlash prinsipini tushuntiring.
2. Kompyuterni sovutish tizimi qanday ishlaydi.
3. Kuler qayerga o’rnatiladi.
4. Radiatorni qanday protsessorga qo‘yish.mumkin.
5. Qo‘shimcha vantilyator qo‘shishni tushuntiring..


30- Mavzu: Blok pitaniyani o’rnatish va yuqotish.
Reja
1. Blok pitaniya turlari
2. Blok pitaniyani tanlash
3. Blok pitaniya o’rnatish va yuqotish
Tayanch so’z va iboralar: Dell Dimension 8200, SVGA standart, port, Creative Labs Sound Blaster, BIOS, radiator, RDRAM.
Ulanish joyi va kabel orasidagi moslik. Kontaktlar va teshiklar sonini sanang. Ulanish joyining zarur turini, kabelning ikkita uchi uchun aniqlang.
Teshiklar yoki kontaktlarning joylashishini o‘rganib chikish 4 ustida 5 ish yoki 34 ustida 34 ish. To‘g‘ri tipdagi DIN, RG, DBni tanlash uchun ulanish joyining shakliga ahamiyat bering.
Shaxsiy kompyuterni o‘rganish va ochish jarayoni. Keling yangi zamonaviy kompyuterni ochib, uning qismlarini ta’riflab yozamiz va ta’mirlash usullarini o‘rganamiz.
Qisqacha ma’lumot. Yangi kompyuter sifatida Dell Dimension 8200 ni olamiz(6.10-rasm). Bu to‘liq funktsiyali bo‘lib, vertikal korpus va o‘rta hajmga ega shaxsiy kompyuterdir. U Intel 865 mikrosxemalarda asoslangan, hamda Pentium IV mokrosxemalari 41,8GGts. RDRAM xotirasiga ega bo‘ladi, shuningdek bu kompyuterda CD-ROM to‘plo‘vchisi, zamonaviy ovoz platasi, aloqali interfeys 8 Gbayt Mm 100 hajmdagi ATA qattiq diski mavjud. Shaxsiy kompyuterning orqa panelida kirish chiqish bortlarini katta to‘plami ham bor(30.1-rasm).



30.1-rasm.
Sovutish ventilyatordan chaproqda joylashgan panelda esa DB-15 ketma-ket porti, DB-25 parallel porti, klaviatura va sichqoncha uchun ulanish joylari va USB portlar juftligi joylashgan. qo‘shimcha USB portlar esa tizim blokining oldi panelida joylashgan(6.10-rasm).
Pentium IV asosidagi kompyuterning kiritish/chiqarish tizimi. Unda, monitor uchun SVGA standart ulanish joyi, shuningdek, televizor yoki videomagnitafoinni ulash uchun foydalaniladigan S-VHS ulanish joyi. PCI ulanish joylar guruhining tepasida tizim platasining AGP4X ulanish joylariga videoadapter joylashgan.
Elektr ta’minot blokining sovituvchi ventilyatori ulanish joydan o‘ng tarafda joylashgan. Pastda esa ikkinchi ventilyator uchun sovutuvchi ventilyatsion tirqishlar joylashgan.
Tizim blokini o‘ng panelining quyi qismida korpusni yopadigan moslamalar joylashgan.
Orqa panelining quyi qismida tizim shinasiga ulangan qurilmalarning portlari ko‘rinadi. Tizim platasidagi 4ta ulanish joylarga videoadapter joylashgan. Bu videoadapter, monitorni ulash uchun, analog portini, televizorni ulash va S-VHS portni ulash uchun foydalaniladi.
PCI-ulanish joyiga ulangan keyingi moslama bu tovushli Creative Labs Sound Blaster Live dir. Tovushli kirish va chiqishdan tashqari, djoystiklarni ulash uchun o‘yinli port ham bor. Uchinchi plata - bu Ethernet tarmoq adapteridir. Zamonaviy tizim platalari, Intel kompaniyasi tomonidan, PCGG spetsifikatsiyaga muvofiq ishlab chiqilgan.
Dekorativ panelning orqasida USB portlarning ikkinchi to‘plami va eshitish qurilmalari uchun shtekker joylashgan. USB portlar vaqtinchalik ulanishlar (masalan, raqamli apparatdan tasvirni yuklash) uchun foydalaniladi.
Del Dimension 8200 kompyuterining tashhis indekatorlar to‘plami bor, u orqa panelning klaviatura, sichqoncha, ketma-ket va parallel portlari orasida joylashgan.
Rangli kod BIOSni yoqilish vaqtidagi, BIOSni ishlab qolishi haqida apparat ta’minot bilan bog‘liq, xotira, PCI shinasi, videoadapter va USB portlari bilan bog‘liq muammolar haqida ma’lumot beradi.
Intel tizim platasida AGR bitta ulanish joyi va PCIning to‘rttasi joylashadi.
Ushbu kompyuterning shinaga ulangan birinchi PCI platasi- bu tovushli Sound Blaster Live platasidir. U MIDI nazoratchisi bilan, portlarning to‘liq to‘plami bilan, shuningdek, kiritish/chiqarish bilan jihozlangan. Korpusning ichida plata analogli va raqamli disklarni ishlash CD-ROM diskovodiga ulangan. Uchinchi plata bu RJ45 ochiq ulanish joyli световой adapterdir. Shuningdek, kompyuterga qotirilgan USB portlari bilan ham jihozlangan. USB 2.0 adapteri tashqi eslab qolish moslamasi ishida tezlikni oshirish uchun xizmat qiladi. ATA/133 adapteri esa, 160 Gbayt hajmli Maxtor ichki qattiq diskni ishlatishga yordam beradi.
Tizim blokning ikkita USB porti bor. 6.2.26-rasmda dekorotiv panel orqasidagi oldingi panelda bekitilgan, ikkinchi juft portlar ko‘rsatilgan bu zamonaviy kompyuterning dizaynining yutug‘i - jozibador va oddiy korpusida mujassamlangan. Uning tashqi qoplamasi yuqori sifatli plastinkadan qilingan bo‘lib, radioto‘lqinlarning metaldan qilingan panellardan iboratdir. Asboblarni qollamasdan tizim blokning ichki komponentlariga kirish mumkin. 6.2.27-rasmda ko‘rsatilgandek, korpus ikkita qulfga, chemodan kabi ochilib yopiladi.
30.2-rasmda ko‘rsatilgandek, korpusni yoniga yotqizilsa, boshqa tizim komponentlarini ham ko‘rishimiz mumkin. Eng ko‘p joyni yuqori chap burchakda joylashgan metaldan qilingan elektr ta’minot bloki egallaydi. Uning ostida, aerodinamik truba effektini yaratish uchun protsessor ustida qotirilgan plastik havo yig‘uvchi joylashgan. Blok elektr ta’mirlash 220 Vt elektr tarmoqdan keluvchi o‘zgaruvchan tokni kompyuterning komponentlari uchun doimiyga aylantiradi.
Vertikal joylashgan korpusning yarmida disklar uchun uchta bo‘lim mavjud. Birinchi bo‘limda tashqaridan ulanadigan qurilmalar, ikkinchi bo‘limda diskyurituvchi, uchinchi bo‘limda esa ikkita ichki qattiq disklar uchun joylar ajratilgan(30.2-rasm).

30.2-rasm.
30.3-rasmda simlar to‘plami ko‘rsatilgan, ular shinaga, pereferik qurilmalarga kiritish/chiqarish aktiv zanjiriga elektr energiyani uzatadi. (masalan, FireWire va USB). Elektr ta’minlash bloki qo‘shimcha kabellar to‘plami, tizim plata va Pentium IV protsessorini, shuningdek RDRAM xotirani va qo‘shimcha mikrosxemalarni elektr energiyasi bilan ta’minlaydi.
Elektr ta’minlash bloki tagida, Pentium IV protsessori ustida qotirilgan katta plastik havo yig‘uvchi joylashgan. Bu konstruktsiya korpusning orqa paneliga qotirilgan ventilyator bilan tugaydi. Shunday qilib, 1,8GGts chastotasi bilan ishlaydigan mikroprotsessorni sovutish uchun aerodinamik truba hosil bo‘ladi. Yuqori darajali Integratsiyali Intel tizim platasi osonlikcha yangi adapterlar va xotira modulini qo‘yishga imkon beradi (6.13-rasm) Intel kompaniyasi tizim platalarning yirik ishlab chiqaruvchisi hisoblanadi. Uning plata va protsessorlari bazasidagi kompyuterlar ko‘plab taniqli kompaniyalar tomonidan sotiladi. Yana boshqa ishlab chiqaruvchi kompaniyalarga Abit, Asus, Gigabyte, MSI lar kiradi.
Xotira modullarning 4ta ulanish joyi mikroprotsessorining ventilyatori yonida tutashadi. Bu tizim platasida RDRAM (ularni RIMM ham deb nomlanadi) modullari ishlatiladi. Shu tipdagi modullar juft-juft bo‘lib joylashishi lozim, lekin ishlatilmaganlarini qopqoq yordamida yopish kerak. Havoqaytaruvchidan o‘ngda 5ta kengaytgichli ulanish joylari joylashgan. Shu tipdagi korpusda platalar plastik fiksirlovchi richag yordamida mahkamlanadi(30.3-rasm).

30.3-rasm.
Rasmda havo qaytaruvchining tasviri ko‘rsatilgan. U tizim blokining orqa panelida joylashgan katta ventilyatorni ishlatishga imkon beradi. Natijada, protsessorni sovutishini ancha yaxshilaydigan aerodinamik truba tashkil bo‘ladi. 30.4-rasmda radiatori ochilgan Pentium IV mokroprotsessori ko‘rsatilgan. Bu protsessor 42 millionta tranzistorlardan tashkil topgan.

30.4-rasm.
Kichik mikrosxemada butun kompyuter tizimining “miyasi” joylashgan. Pentium 4 1,8 GGts protsessori ZIF uyasida joylashtiriladi.
RDRAM xotirali RIMM moduli shaklan SDRAM xotirali DIMM modulni eslatadi, RIMM modulni yaxshiroq sovutish uchun radiatorlar yopiladi. RDRM xotiraning o‘tkazish xususiyati SDRAM standart xotirasidan 10 martda ko‘pdir. Tizimdagi RDRAM bazasidagi xotira foydalanilmayotgan ulash joylari qopqoq bilan yopilishi.
128 Mbayt hajmli RIMM xotira modullari tizim platadagi maxsus ulanish joylarga o‘rnatiladi. Bu ulanish joylar, modullarni to‘g‘ri o‘rnatish uchun zarur bo‘lgan kalitlarni o‘z ichiga oladi(6.14-rasm).

30.5-rasm. 30.6-rasm.

RDRAM xotirani ishlatishda, qopqoqlar elektrosxemani eng oxirida bo‘ladi. Ular xotira mikrosxemalarni o‘z ichiga olmaydi. RDRAM xotira asosida ko‘pincha tizimlarda, protsessorga yaqinroq turgan ulanish joylar juftligi birinchi navbatda to‘ldirilishi kerak(6.15-rasm).

30.7-rasmda ko‘rsatilgan AGR ulash joyini 172 kontaktdan iborat. Ayrim kompyuterlarda AGR videonimtizimi mikrosxemalar. o‘zining parametrlari bo‘yicha u ulanish joyiga qo‘yiladigan alohida adapterlari bir xil, ammo uni almashtirish va modernizatsiya qilib bo‘lmaydi. 30.8-rasmda ko‘rsatilgan AGR videoadapteri, Nvideo Geforce grafik yadrosiga asoslangan.

30.7-rasm.

Dell Dimension kompyuteridagi AGR ulanish joyi. Kompyuterdagi AGP ulanish joyi plastik qisqich bilan jihozlangan(30.8-rasm).

Bu AGR video adapter 128 Mbayt hajmga ega bo‘lgan xotira bilan jihozlangan, Xotiraning mikrosxemalari NVidia grafik protsessoridan yuqori va o‘ngda joylashgan. Shuningdek, boshqa videosxemalarni (masalan, TV-tuner, yoki apparatli DVD-dekoder) ulash uchun qo‘shimcha ulanish joylar mavjud
Bu tizimda Sound Blaster Live! tovushli platasi ishlatiladi.



30.8-rasm.
Sound Blaster Live! Platasida, har xil tovushli qurilmalar uchun 13 ta ulanish joyi joylashgan. Ularning 6tasi – tizim blokining tashqarisidan ulanadi. Qolganlari esa, ichki qurilmalarni ulash uchun mo‘ljallangan(6.17-rasm).
Zamonaviy tizimda o‘rnatilgan Intel tizim platasini kompakt tizimlarda ham ishlatish mumkin. Plataning o‘zida esa ikkitagina PCI ulanish joylari bor.