~ ~ O’zbekiston respublikasi xalq ta’limi vazirligi

Aholining 
turmush 
tarzi 
Daydi hayot 
Jilg’a va daryo 
bo’ylari 
Tasviriy
 
san’at 
Mikrolit 
qurollar 
baliqchilik 
O’q yoyning kashf 
etilishi 
 
ovchlik 

---

~  ~ 
 
 
 
 
 
 
► 
SOPOL BUYUMLARNING PAYDO BO’LISHI 
► 
MURAKKAB MEHNAT QUROLLARI 
► 
MAKROLIT QUROLLAR 
► 
BOLTALAR ASRI 
► 
SILLIQLASH 
► 
PARDOZLASH 
► 
QIRTISHLASH 
► 
BURG’ULASH 
► 
O’TROQ HAYITGA O’TILISHI 
► 
ISHLAB CHIQARISHGA O’TILISHI 
► 
JUFT OILALARNING VUJUDGA KELISHI 
► 
MATRIARXATNING YUZAGA KELISHI 
► 
TOQIMACHILIK 
► 
OVCHILIK, BALIQCHILIK, TERMACHILIK 
► 
ZIROATCHILIKNI VUJUDGA KELISHI 
► 
CHAQMOQLI 
► 
JOYTUN 
► 
KALTAMINOR MADANIYATI 
► 
JONBOS-4 
► 
DARVOZAI QIR 
► 
MAHANDARYO 
► 
SAZAG’ON 
► 
ZARAFSHON AMUDARYOGA QUYILGAN 
 
 

---

~  ~ 
 
O’RTA OSIYO HUDUDIDA IBTIDOIY JAMOA TUZUMI 
(tosh davri manzilgohlari va dastlabki ibtidoiy xo’jalik) 
 
 
Reja: 
1. Jahon taraqqiyoti tarixida O’rta Osiyo sivilizatsiyasining o’rni. 
2. O’rta Osiyo hududida ibtidoiy jamoa tuzumi. 
3. Antropogenez jarayonlari. 
4. Ibtidoiy tasviriy san’at. 
 
 
Tayanch tushunchalar: 
Sivilizatsiya, Ibtidoiy jamoa tuzumi, antropogonez, Selung’ur, tosh davri, ibtidoiy 
xo’jalik, ibtidoiy tasviriy san’at, mezolit, neolit, ishlab chiqaruvchi xo’jalik, 
eneolit. 
 
 
Nazorat uchun savolar: 
1.O’zbekiston hududidagi dastlabki manzilgohlarni aniqlang? 
2.Dastlabki odamzotning turmush tarzi va xo’jaligi haqida ma’lumot bering. 
3.Antropogenez jarayoni nima va uning bosqichlarini aniqlang. 
4.Mezolit davri manzilgohlari va yangiliklari aniqlang. 
5.Neolit davri yangiliklari va manzilgohlarini aniqlang. 
6.Ishlab chiqaruvchi xo’jalik nima va qachon paydo bo’lgan? 
7.Eneolit davri xo’jaligi va yangiliklari. 
 
 
 
Adabiyotlar: 
1. Arxeologlar hikoya qiladi. To’plam. Toshkent, 1974. 
2. Arsixovskiy A. Arxeologiya asoslari. Toshkent, 1970. 
3. Askarov A, Alьbaum L.Poseleniye Kuchuktepa. Tashkent, 1970. 
4. Borisovskiy A.I. Drevneysheye proshloye chelovechestva. Moskva. Nauka, 
1980. 
5. Kabirov J, Sagdullayev A.O’rta Osiyo arxeologiyasi. Toshkent, 1990. 
6. Muhammadjonov A. Qadimgi Buxoro. Toshkent, 1991. 
7. Okladnikov A.P. Paleolit i mezolit Sredney Azii. Vkn. Srednyaya Aziya v 
epoxu kamnya i bronzi. M. - L., 1966. 
8. Tolstov S.P. Qadimgi Xorazm madaniyatini izlab. Toshkent, 1964. 
9. Taylor E.B. Pervobыtnaya kul’tura. Per. s angl. D. A. Koropchevskogo.M., 
1989. 
10. Cheboksarov N.N., Cheboksarova I.A. Narodы, rasы, kulьturiы. M.: Nauka, 
1985. 
11.O’zbekiston tarixi. Sagdullayev A., Eshov B. tahriri ostida. 
Toshkent.Universitet, 1997, 2-nashri, 1999. 
 
Jahon  taraqqiyoti  tarixida  O’rta  Osiyo  sivilizatsiyasining  o’rni.  O’zbekiston  hududlari  eng 
qadimgi  davrlardan  boshlab  jahon  sivilizatsiyasining  o’choqlaridan  biri  ekanligiga  ilmiy  jihatdan 
hech  qanday  shubha  yo’q.  O’zbekiston  va  O’rta  Osiyo  hududlarida  olib  borilayotgan  keng 
miqyosdagi tadqiqot ishlarining natijalari ham Vatanimizning jahon sivilizatsiyasida tutgan o’rnini 
tasdiqlaydi. 

---

~  ~ 
 
Dunyoning turli  burchaklarida yashaydigan  xalqlarning turli davrlarda,  ijgimoiy-iqtisodiy va 
madaniy  jarayonlarda  erishgan  yutuqlari  hamda  taraqqiyot  bosqichiga  ko’tarilishini  sivilizatsiya 
tushunchasi o’zida aks ettiradi. Bu taraqqiyot bosqichi insoniyatning paydo bo’lishi va rivojlanishi, 
jamiyatning  rivojlanish  darajasi,  moddiy  va  ma’naviy  madaniyatning  yuksalishi,  qabilalar  va 
xalqlar o’rtasidagi o’zaro munosabatlar bilan izoxlanadi. 
O’rta  Osiyo  sivilizatsiyasi turli  hududlarda  turli  davrlarda  paydo  bo’ldi  va  rivojlandi.  Misol 
uchun,  janubiy  hududlarda  yashagan  qadimgi  qabilalar  mil.avv.  VI  ming  yillikdayoq 
dehqonchilikka o’tib, unumdor xo’jalikni rivojlantirgan bo’lsalar, bu davrda shimoliy hududlardagi 
qabilalar  asosan  ovchilik,  baliqchilik  va  chorvachilikning  ilk  shakllari  bilan  shug’ullanganlar.  Bu 
notekislik jarayonini tabiiy geografik sharoitlar va o’zaro munosabatlar bilan izoxlash mumkin. Bu 
o’rinda Urta Osiyoning cho’l  va dasht hududlari hamda tog’oldi va daryo vohalari hududlarining 
rivojlanish  darajasidagi  madaniy  notekislikni      taqqoslab      ko’rish      (Kopetdog’,        Hisor,    
Zarafshon  tog’oldi  hududlari  hamda  Kizilqum,  Koraqum,  Kashqadaryo  va  Zarafshon  vohasining 
dasht hududlari) muhimdir. 
Undan  tashqari,  O’rta  Osiyoda  turli-tuman  madaniyat  yaratgan  qadimgi  aholining  neolit 
davridayoq,  yaьni  mil.avv.  VI-IV  ming  yilliklardagi  o’zaro  munosabatlari  va  bu  aholining 
Sharqdagi,  dastavval  Old  Osiyodaga  boshka  qadimgi  sivilizatsiya  o’choqlari  bilan  uzviy  aloqada 
bo’lishi ham mahalliy sivilizatsiyaning rivojlanishiga katta ta’sir ko’rsatgan. O’zbekiston hududida 
eng qadimgi odamlar tosh davrining ilk davrlaridayoq joylasha boshlangan. Ilk paleolit davriga oid 
makonlar  Farg’ona  vodiysidagi  Selungur  va  Toshkent  viloyatida  joylashgan  Ko’lbuloq 
makonlaridan topib o’rganilgan. Ularning makonlari asosan buloq va daryo bo’ylarida joylashgan, 
asosan ovchilik va termachilik bilan shug’ullanganlar.  
O’zbekiston  hududida  qadimgi  odamlarning  dastlabki  vakillaridan  biri neandertalь odamlari 
hisoblangan.  Bu  odam  qoldiqlari  Boysun  tog’idagi  Teshiktosh  g’oridan topilgan  bo’lib,  miloddan 
avvalgi  100  –  40  ming  yilliklarda  Osiyo  va  Yevropada  keng  tarqalgan  edi.  Bu  davrda  odamlar 
qo’lidagi qurollar turlari ko’paydi va nayzasimon, qirg’ichsimon, pichoqsimon va boshqa qurollar 
paydo  bo’ldi.  Bu  davrda  iqlim  ancha  sovuq  bo’lib,  odamlar    g’orlarda  yashaganlar  va  olovdan 
foydalanganlar.