Universal o’nli klassifikatsiya

UNIVERSAL O’NLI KLASSIFIKATSIYA.

Avvalo shuni ta’kidlab o’tish joizki, UDK jadvali o’zining qulayligi fanlar klasssifikatsiyasining to’g’ri joylashtirilganligi va izchillik tamoyiliga ega ekanganligi bilan KBK jadvalidan tubdan farq qiladi. KBK jadvalini rivojlantirishda xalqaro hujjatalr federatsiyasi yetakchilik qilib kelmoqda.Bunga Rossiya,Germaniya,Amerika,Yaponiya,Polsha kabi davlatlarda ushbu jadvalni rivojlantirishga oid ishlar olib borilgan.

UDK jadvali tarixiga nazar:

Universal o'nlik tasnifi 100 yildan ortiq vaqtdan beri mavjud. Xalqaro bibliografiyani tasniflash tizimi sifatida paydo bo'lgan UDK hozirda dunyoning ko'plab mamlakatlarida bosma nashrlarni, turli xil hujjatlarni tizimlashtirish va fayl kabinetlarini tashkil qilish uchun foydalanilmoqda. UDK paydo bo'lishi Melvil Dyuining o'nli tasnifini yaratish va rivojlantirish bilan chambarchas bog'liq. 1876 -yilda ushbu tasnif jadvallarining birinchi, juda qisqa nashri nashr etildi. Dyui tasnifi AQShda va ba'zi Evropa mamlakatlarida juda mashhur bo'lib, u yerda asosan jamoat kutubxonalarida foydalaniladi. Uning ko'rsatkichlari Kongress kutubxonasi tomonidan chiqarilgan kartalarga yopishtirilgan. 1895-yilda Bryusselda Birinchi Xalqaro Bibliografiya Konferensiyasi chaqirilgan va unda butun dunyo bo'ylab ilm-fan sohalarida mavjud bo'lgan adabiyotlar kartalari katalogining "Umumjahon bibliografik repertuarini" yaratishga qaror qilingan. Ushbu ulkan vazifani bajarish uchun Xalqaro Bibliografiya Instituti (MBI) tashkil etildi, Repertuarni yaratishni tashabbuskorlari va MBI tashkilotchilari va rahbarlari Pol Otle (1868-1944) va Anri Lafonteyn (1854-1943) edi. Ular shuningdek, Repertuarni tizimlashtirish vositasi sifatida M.Dyuining o'nli tasnifiga asoslangan UDKni yaratishda katta ahamiyatga egadirlar. Shuningdek, klassifikatsiyani yaratish bo'yicha ishlar 12 yil davom etdi. U M. Dyui tizimining sarlavhalarini keyingi batafsillashtirishda ham, elektron tuzilmani takomillashtirish yo'lida ham o'tkazildi. Yangi indekslar qo'shildi va soddalashtirildi, rubrikalar tahrirlandi, indekslarning ko'rinishi biroz o'zgartirildi, zarur metodik ko'rsatmalar va tushuntirishlar kiritildi. Yangi tasnifni M. Dyui tizimidan sifat jihatidan ajratib turadigan asosiy qo'shimcha, yangi indekslarni yaratishga imkon beradigan umumiy va maxsus determinantlar (qirralar) va grammatik vositalarning kiritilishi edi. 1905 yilda Bryusselda fransuz tilida yangi o'nlik tasnifi jadvallarining birinchi jamlangan nashri nashr etildi. Ushbu jadvallar "Umumjahon bibliografik repertuariga qo'llanma" (Manuel du repertoire bibliografique universel) deb nomlangan. 1933-yilda o'nlik tasniflash jadvallarining ikkinchi to'liq nashri fransuz tilida yakunlandi, endi u “Universal o'nlik tasnifi” deb nomlandi. Repertuar bilan aloqani uzib, tasniflash mustaqil ahamiyatga ega bo'ldi. Ikkinchi nashrdan oldin MBI jadvallarni fan va texnologiyaning rivojlanish darajasiga moslashtirish va ularni yangi tushunchalar bilan to'ldirish bo'yicha katta ish olib bordi. P. Otle va A. Lafonteyn bilan birgalikda bu ishni F. Donker-Dyuis boshqargan. 1931-yilda Xalqaro Bibliografiya Instituti Xalqaro Hujjatlar Instituti deb nomlandi va 1938-yilda Xalqaro Hujjatlar Federatsiyasi - IDF (Federatsiya Internationale de Documentation - FID) ga aylantirildi. MFD o'zining hujjatlashtirish nazariyasini, barcha turdagi va barcha bilim sohalarida ma'lumotlarni tashkil etishni aniqladi. Tasniflash muammolariga katta o'rin berilgan. MFD nazorati ostida UDKning to'liq, o'rta, qisqartirilgan va tarmoq nashrlari nashr etiladi. 1991-yildan boshlab UDKni saqlash va rivojlantirish bo'yicha amaliy ishlar uchun UDK Konsorsiumining mustaqil tuzilmasi yaratildi, uning tarkibiga MFD bilan birgalikda UDKning milliy versiyalarini bir nechta yirik noshirlari kiritilgan. 2000-yilda Butunrossiya ilmiy va texnikaviy axborot instituti konsorsiumga qo'shildi, uning vakili konsorsiumning Boshqaruv kengashi a'zosi.