Turli membranalar lipid va oqsillari tarkibi (%)

Biologik membrananing tarkibi va tuzilishi. Membranalar oqsillar, lipidlar, uglevodlar, suv, turli makromolekulalar, kofermentlar, nuklein kislotalar, antioksidantlar, noorganik ionlar va boshqalarni saqlaydi. Bir turdagi membrananing turli qismlari bir xilda bo‘lmasligi mumkin. Barcha membranalar umumiy tuzilish rejasiga ega bo‘ladi, ammo kimyoviy tarkibi bo‘yicha farq qiladi.

2-jadval.

Turli membranalar lipid va oqsillari tarkibi (%)

Membranalar

Lipidlar

Oqsillar

Miyelin (odam miyasi)

60-80

20-40

Eritrositlar

40

60

Mitoxondriyalar

35-40

60-65

Yadro

38-47

48-52

Xloroplastlar

40-50

50-60

Bakteriyalar

10-20

55-65

Membrana tuzilmasining suyuq-mozaik modeliga ko‘ra transmembran oqsillar – integral (membrana ichi), yarim integral (membranaga qisman botib turgan) va periferik (tashqi) turlarga bo‘linadi.

Periferik oqsillar membrana yuzasida bir tekis qavat xosil qilmaydi. Biologik membrana asosini ikkilamchi lipid qavat tashkil etadi.

Integral oqsillarga fermentlar (suksinatdegidrogeneza, Na+, K+- ATFaza), transport oqsillari (transferrin, transkortin, albumin), reseptor oqsillari (glikoforin, adrenoreseptorlar) kiradi, ular faqatgina ikki qavat membrananing gidrofob qismi ichida bo‘lganidagina faol bo‘ladilar. Glikoforin oqsili eritrositlarning plazmatik membranasi tarkibiga kiradi.

Bexato:

Oqsillarning uglevod (glikoproteinlar) va lipid (glikolipidlar) qismi membrananing tashqi qismida joylashadi. Glikolipidlar aminospirt – sfingozin asosida tuzilgandir. Sfingozinning gidroksil guruhiga glikozid bog‘i bilan birikkan uglevod qoldiqlari glikolipidlarning gidrofil qismi bo‘lib hisoblanadi. Uglevod qismining uzunligiga bog‘liq xolda murakkab oligosaxaridlar (gangliozidlar) va monosaxarid qoldiqlari (syerebrozidlar) farqlanadi. Uglevod qoldiqlari oqsillarni proteolizdan himoya qiladi, hujayralarni o‘zaro tanib olishda ishtirok etadi va adgeziyada qatnashadi. Membrana glikoproteinlari asparagin, serin yoki treonin bo‘yicha glikozillanadi.

Membranalarning turg‘unligi yuzada sodir bo‘layotgan holatlar va molekulalararo o‘zaro ta’sir bilan belgilanadi. Membranalarning oquvchanligi va qattiqligi ularning tarkibiga bog‘liq bo‘ladi. Masalan, membranalarning qattiqligi fosfolipidlar tarkibida to‘yingan yog‘ kislotalarining to‘yinmaganlariga nisbatini hamda xolesterin miqdorini ortishi bilan kuchayib boradi. Membranalarning dinamikligi ularning plastikligi bilan tavsiflanadi (butunligini yo‘qotmagan holda shaklini o‘zgartirish qobiliyati). Membranalar detergentlar ta’siri ostida oson parchalanishi mumkin va shuningdek o‘z-o‘zidan xosil bo‘lish qobiliyatiga ham egadir