Топшириқлар: Табиий шароит Иқтисодий ижтимоий шароитлар этник шароит Демографик шароит Аҳолининг ҳудудий жойлашуви 1

Топшириқлар:
1. Табиий шароит
2. Иқтисодий - ижтимоий шароитлар
3. этник шароит
4. Демографик шароит
5. Аҳолининг ҳудудий жойлашуви
1. Табиий - географик омиллар хизмат кўрсатишни ривожланишига бевосита таъсир кўрсатади.
Аҳолига хизмат кўрсатиш соҳалари ва уларнинг муассисаларини ҳудудий ташкил этишнинг омиллари орасида, айниқса аҳоли ва унинг жойлашуви хусусиятлари муҳим аҳамиятга эга. Чунки бир томондан аҳоли ҳам хизмат кўрсатувчи ҳам истеъмолчи бўлса, иккинчи тамондан хизмат кўрсатиш муассисалари бевосита аҳоли манзилгоҳларида жойлаштирилади.
Аҳолига хизмат кўрсатиш соҳаларини ҳудудий ташкил этиш масаласида ўтган асрнинг 30 – 40 йилларида немис олимлари В. Кристаллер (1893-1969) ва А. Лёш (1906-1945) тамонидан машҳур “марказий жойлар” назарияси яратилди. Унга кўра хизмат кўрсатишнинг ҳудудий ташкил этилиши талаб ва таклиф асосида аниқланади ҳамда хизмат кўрсатиш поғонали (иерархик) тарзда ташкил этилади. Бунда хизмат кўрсатиш марказларининг роли жуда катта. Улар тармоқ (тиббий, савдо ва ҳоказо) ҳамда комплекс хизмат кўрсатишга бўлинади.
Аҳолига хизмат кўрсатиш соҳаларини ҳудудий ташкил этилиши шаҳар ва қишлоқ жойларда турличадир. Шаҳарларда хизмат кўрсатиш муассисаси ва корхоналарини жойлашуви, аввало шаҳарнинг катта-кичиклигига, шаклига, биноларнинг зичлиги ва корхоналарнинг жойлашувига боғлиқ. Қишлоқ жойларда хизмат кўрсатишни ҳудудий ташкил этилиши аҳоли жойлашувига, транспорт тизимининг ривожланганлик даражасига ҳамда йирик хизмат кўрсатиш марказлари сифатида шаҳарларнинг яқин жойлашуви ва бошқаларга боғлиқдир.
2. Иқтисодий омиллар (минтақа, район ёки аҳоли манзилгоҳларининг иқтисодий - гографик ўрни, хўжалик ихтисослашуви, ҳудуднинг иқтисодий тараққиёт даражаси, йирик саноат корхоналарининг мавжудлиги, аҳолининг бандлик таркиби, даромадлари, хизмат кўрсатиш соҳаларини ривожганлик даражаси, моддий-техник асоси ва бошқалар).
Ижтимоий омиллар (аҳолининг социал ва касбий таркиби, маълумот кўрсаткичи, урбанизация даражаси, шаҳар ва қишлоқ турмуш тарзи, аҳолининг меҳнат шароитлари ва тавсифи, саломатлик ҳолати, санитария маданият даражаси ва бошқалар).
4. емографик шароит - хизмат доирасини ривожлантириш ва уни ҳудудий ташкил қилишга таъсир кўрсатадиган муҳим омил ҳисобланади. Аҳолининг ёш ва жинсий таркиби, оила аъзоларининг сони, меҳнаткашларнинг ишлаб чиқариш малакаси ва билими бўйича таркиби каби демографик кўрсатгичлар хизмат доирасининг ҳажми ҳамда умумий таркибини белгилайди.
Ма`лумки, Ўзбекистон аҳолисининг табиий ўсиши энг юқори бўлган ўлкалардан биридир. Бу ҳол бизда болалар ва ўсмирлар салмоғининг юқори бўлишига олиб келади. Оила аъзоларининг сони бўйича эса Ўзбекистон Ҳамдўстликда Тожикистондан кейин иккинчи ўринда туради. 1989 йилги Бутун иттифоқ аҳоли рўйҳати маълумоти бўйича Ўзбекистондаги оилалар аъзоларининг ўртача сони 5.5 кишидир (Тожикистонда 6.1). Оила аъзолари 7 киши ва ундан орткқ бўлган оилалар Ўзбекистонда 1042, Украинада 235 та, ваҳоланки Украина аҳолиси Ўзбекистон аҳолисига нисбатан 2.5 марта кўп.
Аҳоли ёш таркибидаги бундай кўрсатгич мактабгача тарбия муассасалари, умумтаълим мактабларини кўпроқ қуриш зарурлигига, уларни тегишли сондаги тарбиячи, дарсликлар ва ўқитувчилар билан таъминлашга олиб келади. Аҳоли ёш таркибидаги бундай ҳусусиятлар савдо, умумий овқатланиш, тиббиёт, маданий-маиший хизмат кўрсатишда ҳам эътиборга олинади.
5. Аҳоли жойлашуви омили (аҳоли зичлиги, шаҳар ва қишлоқ аҳолиси, аҳоли манзилгоҳлари, уларнинг турлари ва катта-кичиклиги, аҳоли манзилгоҳларининг зичлиги, улар орасидаги ўзаро масофа, хизмат кўрсатиш марказлари сифатидаги шаҳарларнинг узоқ-яқинлиги).