Temir va uning birikmalari

TEMIR VA UNING BIRIKMALARI

Tursinova Dilbar

REJA:

• Temirning paydo bo’lishi.
• Temirning birikmalari .
• Temirning olinishi .

Temir (lot. Ferrum), Fe — Mendeleyev davriy sistemasining VIII guruxiga mansub kimyoviy element. Tartib raqami 26 ; atom massasi 55,847. Temir 4 ta barqaror izotop: 54Fe(5,84%), 56Fe(91,68%), 57Fe(2,17%) va 58Fe(0,31%) dan iborat. Temir qadimdan ishlatib kelingan. Inson dastlab metiorit temirini bilgan. Temirning qadimdan xalqlar tilida atalishi bunga dalildir: qadimdan. misrliklar tilida "benipet" — "osmon temiri" maʼnosini bildiradi; qadimdan . yunoncha sideros, lotincha sidus — yulduz, osmon jismi bilan bogʻlaydilar. Milliodan avval 14-asrlardagi xettlar yozuvida Temir haqida osmondan tushgan metall deb eslanadi. Roman tillarida Temirning rumocha atalish negizi saqlanib qolgan (mas., frans. fer, ital. ferro).Millodan avval 2000 yillarda Osiyoning g’arbiy qismida Temirni rudalardan olish usuli topilgan; shundan keyin Temir Misr, Yunonistonda ham ishlatiladigan boʻldi; jez davrini temir davri egallay boshladi.

• Temir (lot. Ferrum), Fe — Mendeleyev davriy sistemasining VIII guruxiga mansub kimyoviy element. Tartib raqami 26 ; atom massasi 55,847. Temir 4 ta barqaror izotop: 54Fe(5,84%), 56Fe(91,68%), 57Fe(2,17%) va 58Fe(0,31%) dan iborat. Temir qadimdan ishlatib kelingan. Inson dastlab metiorit temirini bilgan. Temirning qadimdan xalqlar tilida atalishi bunga dalildir: qadimdan. misrliklar tilida "benipet" — "osmon temiri" maʼnosini bildiradi; qadimdan . yunoncha sideros, lotincha sidus — yulduz, osmon jismi bilan bogʻlaydilar. Milliodan avval 14-asrlardagi xettlar yozuvida Temir haqida osmondan tushgan metall deb eslanadi. Roman tillarida Temirning rumocha atalish negizi saqlanib qolgan (mas., frans. fer, ital. ferro).Millodan avval 2000 yillarda Osiyoning g’arbiy qismida Temirni rudalardan olish usuli topilgan; shundan keyin Temir Misr, Yunonistonda ham ishlatiladigan boʻldi; jez davrini temir davri egallay boshladi.

• Temir bor. Temirning 300 dan ortiq minerallari maʼlum boʻlib, ular Temir rudalarining asosini tashkil etadi Tabiiy silikatlar tarkibida ham Temir bor. Bundan tashqari, tabiatda pirit FeS2 ham uchraydi. Planetalararo fazodan Yerga tushadigan meteoritlar tarkibida 8095% Fe va 520% Ni boʻladi.Sof Temir oq tusli yaltiroq metall. Zichligi 7,874 g/sm³, suyuqlanish temperaturasi 1535°, qaynash temperaturasi 2750°. 4 shakl oʻzgarishga ega (a, r, u va 5T.). Bulardan a Temir hajmiy markazlashgan kub shaklida kristallanadi, zichligi 7,87 g/sm³, 769° ga qadar barqaror, ferromagnit xossaga ega. Bu temperaturada . oʻzining ferromagnitligini yoʻqotib, paramagnit xossa namoyon qiladi va aylanadi, lekin bu vaqtda uning kristallik tuzilishida deyarli oʻzgarish boʻlmaydi.