Tema: Din ha’m ruwqiyliq Joba

Tema:Din ha’m ruwqiyliq
Joba

1. 
   Din ha`m ruwhiyat bir-biri menen baylanisli
   
2. 
   Islam dini misalinda
   
3. 
   Joqari ma`nawiyatli insandi qa`liplestiriw
   

Din ha`m ruwhiyat bir-biri menen baylanisli, biri-birin joliqtirdi, ha`rbir kisinin`, xaliqtin`, jaqsi jaman qilwasi, ta`biyatqa, du`n`ya islerine ta`sir etpey qoymaydi. Insan ma`ngi jasamaydi, lekin ol o`z o`mirin uzaytiw ushin, sag`lam o`mir keshiriwge urinip, o`z o`mirin soziwg`a ha`reket etedi. Sol siyaqli insan Yaratqannin` ha`mirine a`mel qilip jasasa, jag`imsiz islerden gunalardan o`zin jiyip, ta`biyat qushag`inda, o`zinin` ta`biyat ha`m ruwxiyat hayatinda Alla buyirg`anday aqilana hayat keshirip ju`rse insansaniyattin` qiyin ha`leketke duwshar boliwi soziliw mu`mkin.

Bul orinda din ja`rdemge kelip, bunda ma`nawiyat pa`kleniw, ruwxiy tazalaniw arqali jetiw mu`mkin dep insang`a jol ko`rsetedi. O`mirdi biliw, insan o`zine berilgen qisqa o`miri dawaminda, qanday jasawi kerekligi, baxit-saadatqa erisiwi ushin za`ru`r bolg`an bilimlerdi islam dininin ko`rsetiwinen aladi.
Din a`zelden-aq ruwxiyliqtin` quram bo`legi sipatinda adamzattin` joqari ideyallari xaq ha`m haqiyqat, insap ha`m a`dalat tuwrali arziw-a`rmanlarin o`zinde jiynag`an, olardi turaqli qag`iydalar formasinda bekkemlep kiyatirg`an ideya ha`m ko`z-qaraslardan aniq bir sistema bolip esaplanadi.
Ayriqsha, ko`p a`sirler dawaminda xalqimiz qa`lbinen shuqur jay alip, o`mir ma`nisin an`law milliy ma`deniyatimiz ha`m turmis ta`rzimizdi, qa`diriyatlarimiz, u`rp-a`det ha`m da`stu`rlerimizdi zawalsiz saqlawda muxaddes dinimiz qu`diretli faktor bolip kiyatirg`anin tikkeley ko`rsetiw kerek dep ayta kele, Hu`rmetli Prezidentimiz I.A.Karimov «Nege degende insaniyatliq, mehir-aqibet, hadalliq, aqiretti oylap jasaw, jaqsiliq, miyrim-sha`pa`a`t siyaqli xalqimizg`a miyasar bolg`an paziyletler tiykarinan sol za`minde urqan atadi ha`m rawajlandi<sup>1</sup>»
Bu`gingi ku`nde islam dinine baylanisli pu`tkil du`n`yada qizig`iw ha`m umtiliw ku`sheyip, og`an qayirli ha`m ta`reptarlarinin` ko`beytip baratirg`anlig`i belgili. Bunin` haqiyqiy sebebi muqaddes dinimizdin` haqqaniylig`i ha`m pa`kligi, insanpa`rwarlig`i ha`m bawriken`ligi, adamzatti ba`rha qayirliliqa shaqiriwi, o`mir sinawlarinda o`zin an`lag`an qa`diriyat ha`m da`stu`rlerdi babalardan a`wladlarg`a jetkiziwdegi ten`siz orni ha`m a`hmiyeti menen baylanisli.
Sonin` ushin ja`ha`n xaliqlari islam dini menen jaqinnan tanisip, onin` tu`p ma`nisine jetipsip Alla taala a`tirapinda bolip, du`n`yanin` 172 ma`mleketinin` 1,3 milliard xalqi birlesip, du`n`yadag`i birden-bir dinge aylanbaqta. Ha`zir yaponlar, ingilizler, nemisler, Frantsuzlar ha`m basqa bir talay xaliqtin` wa`killeri de islamda Alla talani xaq dini ekenligine iman keltirip musilman bolmaqtalar. Misali, 1990 jili ko`rnekli artist Maykl Djekson islamg`a kirip, Chikagodag`i meshit qurilisina 20 million dollar sadaqa qildi. Du`n`ya chempioni atag`in bir neshe ma`rte iyelegen Tayson degen boksshi, musilman dinine kirip, atin Muxammed Ali dep o`zgertkenin du`n`ya biledi.
Islam dini xalqimizdin` ruwxiyatin qa`liplestiriwde ha`r qiyli insannin` Alla tala marqamat qilg`an bul o`mirde tuwri jol tan`lairdin` mazmunin an`lawg`a, en` da`slep ruwxiy pa`kleniw, jaqsiliq ha`m ezgulikke umtilip jasawda onin` tiykarin basqa hesh qanday ku`sh penen qiyaslap bolmaydi. (I.Karimov).
Dinler, a`sirese Islam dini ta`rbiya qurali, a`dep-ikramliliqtin` tiykari, manawiyat mektebi. Ol belgili qa`diriyatlar tiykarinda xaliq ha`m du`n`ya danalig`inan da`rek alip payda bolg`an. Sonliqtan oni sonday-aq basqa dinlerdi de hesh qashan biykar etip bolmaydi. Hesh bir filosofiya, ideya yaki ideologiya, adamlardin` kewlindegi qudaydin` ornina og`an ten` keletug`in haqiyqatti bere almaydi. Ha`tte en` a`dalatli nizamlar da insan kewlindegi qudayg`a bolg`an talapti qanaatlandira almaydi.
Din adamzatti hesh qashan jaman jolg`a baslamaydi, deydi Prezidentimiz I.A.Karimov. Dindi niqap etip, konfliktler shig`ariwg`a uriniw astinda bolsa barliq waqit belgili bir jaman niyet yamasa nadanliq jatadi. Sol sebepli I.Karimov haqiyqiy iyman-ittixatti siyasiy oyinlardin` parq qiliw za`ru`rligin ko`rsetedi.
Men ha`m usi xaliqtin` bir perzentimen. Usi millettin` bir uliman, Alhamdulilla bir musilman perzenti sipatinda xaliqima qas islimliq tu`sinik ha`m tuygilar menin`de qa`lbinde, ju`regimde bir qatar ha`m men bul etixatimnan qaytpayman.
«Bul ittixat jurtimizdag`i millionlap watanlaslarin qatari menin` ha`mdu`n`yag`a ko`zqarasima tiykar bolip pu`tin barlig`im, ma`nawiyat a`lemim mazmunin ta`shkil etedi»<sup>1</sup>
Ittixat ma`selesi a`lbette manawiyatqa baylanisli. Ittixat manawiyattin` omirtqa su`yegi. Demek ittixadtsiz manawiyat haqqinda so`ylew qiyin boladi. Ittixat bul o`z pikir ha`m ko`z qaraslarina iye bolg`an ha`m oni orinlawdi a`detke aylandirg`an adamlarg`a malham qatnas qilatug`in kisilerdin` paziyleti.
Diniy ta`repten Alla taalanin` haqlig`i, Muxammed allayhisallamnin` jerdegi wa`killegine shin ju`rekten iqrar boliw ittixatqa baylanisli. Ittixat ha`reket, tan`lag`an jolinda is ko`rsetiw. Ulli babamiz Az - Zamaxshariy aytqanday «Ha`reket ha`lsiz bolg`an jerde, ku`shli bilim paydasizdur. A`a`reketsiz bilim jipsiz kaman og`idur».
Iyman bolsa ol isenim. Ol diniy ko`z-qarastan barliq pikirlerge isenip, til menen iqrar etilip, dil menen orinlaniwina iyman delinedi. Ol parizdin` birinshisi ha`m Quran ha`m A`a`disler arqali Alla ta`repinen tu`sirilgen barsha-barsha tapsirmalardin` payg`ambarimiz arqali bendelerge jetkizgenine iseniw.
Iymanli itixatli boliw na`tiyjesinde keleshek ushin u`lken maqsetler tuwiladi. Yag`niy keleshekti qa`lbinin` ko`zi menen ko`rip, aqil menen idrak etedi. Bul insannin` ruwxiy, ma`nawiy barkamalligina umtiliwinin` na`tiyjesi. Du`n`yaviy mazmung`a Imannin` na`tiyjesi ha`m insandi ulig`laydi oni olijanab shaxs sipatinda ko`resetedi.
Du`n`yaliq ittiqat barkamalliqti joliqtiradi, bayitadi. Du`n`yaviy pa`ziyletler menen insan o`zin marifatli qiladi. Du`n`yaviy ittiqat Respublikamizdin` mustaqillik sharayatinda kelip shig`arg`an ha`r tu`rli sotsialliq manaviy, ekonomikaliq tarawlardi u`yreniwdi za`ru`r qiladi. Insannin` manaviy kamalatqa jetiwinin` sha`rti, faktori bul diniy ha`m du`n`yaliq ittiqat qirlaridur. Qashan biz joqari diniy ha`m du`n`yaliq ittiqatlarg`a iye bolg`an shaxslar menen ja`miyet qursaq sonda ol ja`miyet ha`r tamanlama jetik ha`m ilgerige ketken ja`miyet boladi.
O`zbekstan mustaqilligin ja`nede bekkemlew ushin, ittiqatli manaviy barkamal, kamil insanlardi ta`rbiyalaw za`ru`r. Sebebi, haqiqiy etiqatli kisiler o`zi jasaytug`in u`y, ko`she, ma`ha`lle, rayon ma`mleketke mehir ko`zi qarap onin` keleshegi ushin qayg`iratug`in olijanab insanlardir. Bul haqqinda I.Gete «Haqiqiy (jiddiy) teren`, erik, en` a`wweli, maqsetke erisiwge iseniw tasawri menen uyg`inlaqta ko`rinedi».
Joqari ma`nawiyatli insandi qa`liplestiriw, bul ittiqatli-irodali insandi jitilstiriw menen baylanisli. Manaviy kamalatqa jetiwden tiykari Iman ittiqat eken demek olardi qa`liplestiriw ziyalilar erki ha`m qatti islewi menen baylanisli. Sebebi bul bag`dar o`z o`zinen bolmaydi. Ol u`lken isendire biliw miynetin talap etedi.
Qurani Ka`rim-insan o`mirinin` ha`mme ta`replerin o`z ishine alg`an nizam-qag`iyda, ta`rtip ha`m intizam o`lshemlerin ko`rsetetug`in kitap.
Qurani Ka`rimde musilmanlardan talap qilatug`in en` tiykarg`i isler: Allag`a shu`kir qiliw, jalg`an so`ylemew, jalqaw bolmaw, menmenlikke ishqipazliqqa, qumarparazliqqa, giyabentlikke ha`m na`psi ha`wesine berilmew, g`iybat, o`sek, ashko`zlikten awlaq boliw. Sonin` menen qatar Allag`a shu`kir qiliw, o`zine ta`wekel qiliw, iygi niyet ha`m jaqsi isler qiliw, miynet arqali ku`n ko`riw, heshkimdi kemsitpew, qatin-qalash, jas balalar, mayip ha`m biysharalardi siylaw olarg`a ja`rdem beriw.
Islam talap etetug`in insannin` a`jayip manawiy sipatlarinin` biri tuwriliq. Onin` tiykarg`i belgisi tuwri so`ylew. Tuwri so`z xaliq isenimin arttiradi, abiroydi ba`lentleydi. Bunday manawiyatqa iye adam ruwxiy jetik bolip heshqanday nerv ha`m ju`rek qan tamir keselliklerine duwshar bolmaydi.
Tuwriliqtin` ha`kisi - jalg`anshiliq. Ol barliq narazishiliqlardin` basi. Jalg`an ha`m lepirtpe ga`pler adamlar arasinda ienimsizlik urig`in sebedi iymandi azdiradi.
Mu`na`fiktin` belgisi u`shew: jalg`an so`ylew, wa`desinin` u`stinen shiqpasliq, amanatqa qiyanet qiliw» (Qurani Ka`rim Nahl su`resi 116-117 ayatlar).
Wapa-kisiler qa`lbindegi quyash nuri. Wapasizliq jalg`anshiliqtin` bir tu`ri bolip, ol a`detke giripdar bolg`an kisi irodasiz, onnan jaqsiliq shiqpaytug`in ha`m og`an isenip bolmaytug`in shaxs.
Turiliqtin` en` tiykarg`i joldasi miynet su`yerlik. Miynetkesh adam jalg`an so`lewdi bilmeydi, wa`desine wapadar boladi.
Miynet fizikaliq ha`m aqiliy miynet. Alimlardin` izertlewlerinshe, aqiliy miynet qilip atirg`an kisidegi energiya sarip qiliw en` awir fizikaliq miynet qilip atirg`an adamlardan ko`re on ese tez keter eken. Ha`diste «Bir saat ilim menen shug`illang`an kisi bir ay oraza tutqannan abzalliraq» delingen.
Miynetti jaqsi ko`rmegen adam jalqaw boladi. Barliq pa`sliktin` atasi ha`m anasida jalqawliq. Onin` en` jamani urliqti keltiredi. A`asilinda paydali miynet qilmastan ku`n ko`rgen adamg`a uri delinedi. Du`kanda islep turip ta`reziden jirip qaliw, bireudi isletip haqisin bermew uri delinedi.
Islamda urliq u`lken awir gu`na. Onda «Uri erkek ha`m uri hayaldan-qilmislarina jarasa jaza ha`m Allanin` azabi sipatinda qollarin kesin`ler, Alla qu`diret ha`m hikmet iyesidur» dep tastiyiqlang`an.
Islamda haqiyqiy bayliq-mal du`n`yanin` ko`pliginde emes,balki na`psinin` toqlig`inda. Du`n`yanin` jaqsilig`i qanaatta, jamanlig`i da`mede. Da`mesizlik barhayatliq.
Ata - ananin` perzentlerine baylanisli ulli ha`m muqaddes ekenligi payg`ambarimizdin` bir qansha ha`dislerinde o`zinin` ko`rinisin tapqan. Olarda Allanin` rizalig`i ata-ana rizalig`inda, Allanin` g`a`zebi olardin` g`a`zebinde delingen. Atag`a itaat qiliw-Allag`a itaat qiliw. Og`an gu`nakar boliw - Allag`a gu`nakar boliw.
Ku`nlerdin` birinde payg`ambarimizdin` aldina bir kisi kelip, «Atam menin` malimdi birewge berip jiberdi ne qiliwim kerek» dedi. Quday payg`ambari: «:O`zin` de, malin` da atan`diki» dedi.
Ha`rkim ekkenin aladi, arpa eksen` arpa, biday eksen` biday, arpa egip biday ku`tpe. Sonliqtan shayiq Saadiy Shiraziy
«Ha`r ne qilsan` ata-anan`a jaqsiliq
Qaytar balan`nan jaqsiliqqa jaqsiliq» degen.
Islam dininde haram qiling`an na`rselerdin` biri qarizdin` to`lenbey qaliwi. Muhammed payg`ambarimiz bilay degen: «Kimde bir adamnin` haqi bolsa, almasinan burin a`wwel adamlar menen arasin aship alsin. Sebebi qiyamet ku`ni kisinin` baylig`i oni payda bermeydi. Oni o`temey o`tken adam sol qarizdi o`temegenshe qa`birinde tinish jata almaydi».
Qariz misali Alla taalanin` ja`rdegi bayrag`i. Qashan bir bendesine jamanliqti oylasa, onin` moynina sol qariz bayrag`in ildirip qoyadi.
Sonliqtan xaliq heshqashan qariz berme. Sebebi qariz alg`anda asiraydi, bergendi joq qiladi degenler.
Malika sorapti «Qaysi bes-na`rse-bes na`rseni jeyji? Danishpan aytti «G`am-g`amdi, jalg`an so`z-riziqti, ta`wbe-gu`nani, sadaqa-ba`leni, sharap-sawapti jeyji».
Islam dininde haramg`a shig`arilg`an islerdin` ja`ne biri g`iybatdur. Soradilar «Ya Rasulllah G`iybat ne? Aytti «Bir kisinin` o`zi jaqtirmag`an na`rsesin, yag`niy ayibin aytiw» dedi. «Eger usi ayibi bar bolsa she? Dep soradi. Rasullah «Eger onin` ayibin aytsan`, oni g`iybat qilg`an bolasan`. Eger onda joq ayipti aytan` onda buxtan qilg`an (bilshildag`an) bolasan`» dedi.