TA'lim vazirligi

O'ZBEKISTOH RESPUBLIKASI OLIY VA O'RTA MAXSUS

TA'LIM VAZIRLIGI

QARSHI MUHANDISLIK IQTISODIYOT INSTITUTI


MUHANDIS-TEXNIKA FAKULTETI

«EUTT XK va UF» KAFEDRASI

5521200 "Transport vositalarini ishlatish va ta'mirlash" yo'nalloyihasi bo'yicha "Avtomobillarni ta’mirlash va ularga texnik xizmat ko’rsatish" fanidan kurs loyihasini bajarish bo’yicha

USLUBIY KO'RSATMA

Qarshi - 2011

Uslubiy ko'rsatmada 5521200-"Transport vositalarini ishlatish va ta'mirlash" yo'nalishi bo'yicha " Avtomobillarni ta’mirlash va ularga texnik xizmat ko’rsatish " fanidan kurs loyihasini bajarish tartibi keltirilgan. EUTT XK va UF kafedrasining 20 yil " " _______dagi № sonli, MT fakultetining 20 yil " " _______dagi № sonli majlis qarorlari bilan tasdiqlangan.

Tuzuvchi: ass. Karimov A.A.

Taqrizchilar: EUTT XK va UF kafedrasi dotsenti Begimqulov F.E

QXM kafedrasi dotsenti Razzoqov T.

K I R I SH

Mustaqil O’zbekistonimiz mustaqillikka erishgandan so’ng , o’zining iqtisodiy islohotlarini hamma soha bo’yicha jadal rivojlantirib kelmoqda. Jumladan avtomobillarga texnik hizmat ko’rsatish va ta’mirlashga oid nizomlar, qonunlar va qarorlarlaning chiqarilishining o’zi bu sohaga e’tibor qanchalik katta ekanligidan dalolat beradi.Shuningdek 1996 yilda "Avtotransportlarga texnik xizmat ko'rsatish va ularni ta'mirlash” to’g’risidagi nizom ishlab chiqildi.1999 yilda esa davr talablari asosida qayta to’ldirilib nashrga chiqarildi.Hozirgi kunda O’zbekistonda faoliyat yuritayotgan avtotransport tarmog’i korxonalarida mazkur nizom asosida ishlar tashkil qilinadi.

Uslubiy ko'rsatma 5521200-"Transport vositalarini ishlatish va ta'mirlash" yo'nashi bo'yicha o’qiyotgan talabalar uchun mo’ljallangan bo’lib,asosan ustahonalarning faoliyatini modernizasiyalash mavzularida loyihalash ishlari bajarilishi ko’zda tutilgan.Ya’ni har bir talaba o’ziga berilgan boshlang’ich ma’lumotlariga asosan,mavjud ustahona bo’yicha qilinadigan ishlarni o’rganib,ushbu ustaxonadagi tehnologik jihozlarning zamonaviy ravishda qayta jihozlash va ushbu zamonaviy jihozlangan ustaxonani loyihasini qilishlari lozim.

1. KURS LOYIHASINING MAZMUNI VA HAJMI.

Kurs loyihasini bajarishda asosiy xujjat topshiriq varaqasi hisoblanadi va unda qo’yidagilar aks ettirilgan bo'ladi:

- kurs loyihasining mavzusi;

- Kurs loyihasi uchun asosiy ko'rsatkichlar(Boshlang’ch ma’lumotlar);

- xal qilinadigan vazifalar ;

- Chizma qismining hajmi va mazmuni;

Kurs loyihasi hisoblash-tushuntirish va chizma qismdan tashkil topadi.
1.1.Hisoblash - tushuntirish qismi

Bu qismda avtomobillarga texnik xizmat ko'rsatish(TXK) va ularni joriy ta'mirlash (JT) dasturini hisoblash, qabul qilingan ish sharoitlarini aks ettirish va izohlash, ish turlariga asosan ishchilar sonini aniqlash, texnologik jihozlar tanlash, ishlab-chiqarish binosidagi mintaqa, ustaxona va omborlar maydonlari yuzalarini hisoblash, ularni rejalashtirish hamda texnik xizmat va joriy ta'mir jarayonining texnologik xaritasini tuzish ishlari bajariladi. Qism 30-35 betdan iborat bo'ladi.

1.2. Loyihaning chizma qismi

Loyihaning chizma qismi 2-3 varaqdan (A1 va A2 formatli) iborat bo'ladi:

1. Korxonadagi ishlab-chiqarish ustahonasining rejasi(mavjud va takomillashgani) - 1-2 varaq

3.Texnologik hisoblashlarning natijalari jadvali -1-2 varaq

2. AVTOTRAHSPORT KORXOHASINING TEXHOLOGIK

HISOBI

ATK uchun avtomobillarga tеxnik xizmat ko’rsatish va ta'mirlash dasturini hisoblash tеxnik xizmat ko’rsatishlar sonini va mеhnat hajmini, joriy ta'mir uchun - mеhnat hajmini aniqlashdan iborat. Dastur yillik va kunlik miqyosda aniqlanishi mumkin.

Avtomobillar ishlab chiqarilgan yiliga qarab, ular amal qilloyihasi lozim bo’lgan «Nizom» mе'yorlaridan foydalaniladi.Bozor sharoitiga o’tilishi munosabati bilan ATK larda ikki bosqichli tеxnik xizmat ko’rsatish (TXK-1 va TXK-2) tizimi qo’llaniladigan avtomobillar (hozir ularning ulushi juda salmoqli) bilan bir bosqichli va uch bosqichli sеrvis tеxnik xizmat ko’rsatish tizimi tavsiya qilingan avtomobillar ekspluatatsiya qilinloyihasi mumkin.

Texnologik hisobdan asosiy maqsad, loyihalanishi kerak bo'lgan ustahona uchun TXK va JT dasturini aniqlash, ishlab chiqarish binosi rejalarini bajarish uchun zarur bo'lgan ma'lumotlarni hisoblashdan iborat.

2.1. Dastlabki ma'lumotlar
ATK texnologik hisobini bajarish uchun aniq bir korxonaning hisobot yilidagi ko'rsatkichlari yoki yangi loyihanilayotgan korxona bo'yicha qo’yidagi ma'lumotlar berilgan bo'lishi kerak:

1. Avtokorxonaning turi va vazifasi

2. Avtomobillarning ishlash sharoiti toifasi - K_ish

3.Avtomobillar va tirkamalar soni,turi,toifasi,texnik holati(ishlatilgandan beri yurgan yo’li)-Ai,А_i^ya,А_i^e,(А_i^ya –yangisi, А_i^e – eskisi, mukammal ta’mirlangani)

4.Avtomobillarning ishlash tartibi D_y.i ,T_i

5. Avtomobillar TXK va T ish tartibi ( m, а) m-smena soni,a-kunlik ishlash vaqti;

6. O'rtacha kunlik yurgan yo'l - L_ky
2.2. Avtomobillarga TXK va JT ko'rsatish bo'yicha ishlab chiqarish dasturini hisoblash

2.2.1 TXK va qayta tiklashgacha yuradigan yo'lga tuzatish kiritish

- avtomobillarning 1 va 2 TXК davrlari

L_1t  L _m1  K₁  K₃ , km

L_2t  L _m2  K₁  K₃, km

O'z navbatida K ₃  K₃  K₃, [3-ilova]

L_m1, L_m2 - 1,2-TXK davrlarining me'yori, km [1-ilova]

K₃, K₃- tabiiy iqlim va atrof-muhit zaharliligini hisobga oluvchi koeffitsiyent

K₁ - ish sharoiti toifasini hisobga oluvchi koeffitsiyent [2-ilova]

Avtomobillarning foydalanish boshlangandan beri o'rtacha yurgan yo'li:

Ai_ya  L_mqt  Ai_e  L_qqt

L_o'r   , km

Ai

bu yerda:

L_mqt - avtomobillarning me'yoriy qayta tiklashgacha yuradigan yo'li,km

L_qqt - qayta tiklangan avtomobillar keyingi qayta tiklashgacha yuradigan yo'lining me'yori ( L_qqt  0.8  L_mqt ), km

Ai_ya - yurgan yo'lining ulushi 0...1,0 L_qt bo'lgan yangi avtamobillar soni,

Ai_e - yurgan yo'lining ulushi 1,0 L_qt dan yuqori bo'lgan qayta tiklangan avtomobillar soni.

Avtomobillar o'rtacha yurgan yo'liga tuzatish kiritish
L_tqt  L_o'r  K₁  K₂  K₃, km
K2 - avtomobillar turini hisobga oluvchi koeffitsiyent [5-ilova]
2.2.2.Tehnik hizmat ko’rsatish grafigini chizish uchun qo’yidagi hisoblashlarni amalga oshirish lozim :

1-TXK davri bilan kundalik yurgan yo'lning karraligi

L_1t

n₁'  , (butun songacha yaxlitlanadi va n₁ deb qabul qilinadi)

L _ky

- xisobiy 1 - TXК davri

L₁  L _ky  n₁ , km

Hisobiy davrning tuzatish kiritilgan davrdan necha foiz farq qilloyihasini topish (farq 10% gacha bo'lloyihasi mumkin)

L₁ - L1t

a₁    100 %

L_1t

Farq chegaradan chiqib ketsa, n₁' ning qiymati kichik yoki katta tarafga yaxlitlanib, hisob qaytadan bajariladi.

2.2.3. 1-TXK davri bilan 2-TXK davrining karraligi

L2t

n_2' , (butun songacha yaxlitlanadi va n₂ deb qabul qilinadi)

L₁

Hisobiy 2-TXК davri

L₂  L₁  n₂ , km

L₂ - L2t

a2    100 %,

L2t
2.2.4. 2-TXK davri bilan QT gacha yurgan yo'lining karraligi

L_tqt

n_k'  , (butun songacha yaxlitlanadi va nk deb qabul qilinadi)

L₂

Hisobiy qayta tiklashgacha yurilgan yo'l

L_qt  L₂  n_k , km

L_qt - L_тқт

a_qt    100 %.

L_tqt
2.2.5.Bir avtomobil uchun yaxlit davr(sikl) ichida o'tkaziladigan TXK va qayta tiklashlar(QT) sonini aniqlash

Qayta tiklash:

L_qt

N_qts    1 (yaxlit davri ichida avtomobil bir marta tiklanadi)

L_qt

2-TXK soni:

L_qt

N_2s   - N_qts ,dona

L₂

1-TXK soni:

L_qt

N_1s   - (N_2s  N_qts),dona

L₁

KXK soni:

L_qt

N_kxs   ,dona

L_ky
Davr ichida avtomobillarning ishga chiqish kunlari soni

D_es  N_kxs

Mavjud avtotransport korxonalari bo'yicha loyihalash yoki qayta qurish ishlari amalga oshirilganda, avtomobillarning TXK va JT da turadigan kunlariga tuzatish kirituvchi koeffitsiyent - K₄' ning qiymati shu korxona bo'yicha statistik ma'lumotlar yordamida aniqlanib, hisob uchun qabul qilinloyihasi mumkin.

Техник хизмат кўрсатиш графиги кўйидаги тартибда хисобларга асосланиб чизилади.

2.2.6 Davr ichida avtomobillarni TXK va JT da turish kunlarini hisoblash

L_qt  K_4' d₂ d_jt

D_ts  D_qt D_t    (    ), kun

1000 m₂ m_jt

D_t - avtomobilni qayta tiklash korxonasiga olib borish va keltirish uchun ajratilgan vaqt, kun

D_qt- qayta tiklash uchun ajratilgan vaqt,kun [ 1-ilova ].

m₂, mjt- TXK-2 va JT mintaqasining ish almashinuvlar soni,

d₂ - TXK-2 da turish solishtirma kunilari, kun1000km

1000  D₂

d₂   , kun1000 km.

L₂

djt - joriy ta'mirlashda turish solishtirma kuni

d_jt  D_tx-jt - d₂ , kun1000 km.

D _tx-jt - avtomobillarni TXK va JT da turish solishtirma

kunlari. [ 1-ilova ]

2.2.7. Texnik tayyorgarlik koeffitsiyenti

D_es

_t  

D_es  Д_тц

2.2.8. Avtomobillarning ishga chiqish koeffitsiyenti

D_sk

_v  _t  

D_k

2.2.10. Avtomobillarning yillik yurgan yo'li

L_y  D_sk  _t  L_ky, km

2.2.11. Davrdan yillik xisobga utish koeffitsiyenti

L_y

_y  

L_qt

12. 
    Umumiy avtomobillar uchun TX va QT larning ishlab chiqarish yillik dasturini aniqlash
    

QT: N_qty  N_qts  _y  A_i

2-TXK: N_2y  N_2s  _y  A_i

1-TXK: N_1y  N_1s  _y  A_i

KXK: N_kxy  N_kxs  _y  A_i

MXK: N_mxy  2  A_i

D -1: N_d-1y  1,1  N_1y  N_2y

D -2: N_d-2y  1,2  N_2y

Umumiy avtomobillar uchun TXK larning kundalik dasturini aniqlash

N_2y

1-TXK: N_2s  

D_ik

N_1y

2-TXK: N_1s  

D_ik
N_d-1y

D - 1: N_d-1c  

D_ik
N_d-2y

D - 2: N_d-2c  

D_ik
N_kxy

KXK : N_kxs  

D_sk

2.2.13. Hisobiy mehnat sarfini aniqlash

KXK: t_xkx  t_mkx  K₅  K_m  K₂, ishchi soat

1-TXK: t_x1  t_m1  K₂  K₅ , ishchi soat

2-TXK: t_x2  t_m2  K₂  K₅ , ishchi soat

MXK : t_xmx  t_m2  d_mx  K₂  K₅ , ishchi soat

JT : t_xjt  t_mjt  K₁  K₂  K₃  K₄  K₅, ishchi soat

bu yerda:

K₂-avtomobillarning toifasini hisobga oluvchi koeffitsiyent [5-ilova],

K₅-ATK quvvatini hisobga oluvchi koeffitsiyent [8-ilova]

K_m - tozalash, artish ishlarini mexanizatsiyalash koeffitsiyenti (yengil avtomobillar uchun-0.45, avtobuslar uchun - 0.65, yuk avtomobillari uchun - 0.35)

d_mx - mavsumiy xizmat ko'rsatishning 2-TXK ga nisbatan ulushi, issiq va juda issiq iqlim sharoiti uchun d_mx  0,5.
A_iya  K_ya4  A_ie  K_e4

K₄  

A_i

K_ya4, K_e4 - ish hajmini hisoblashda avtomobillar yoshini hisobga oluvchi koeffitsiyent, [9-ilova]

t_mkx, t_m1, t_m2, tmjt - me'yoriy solishtirma ish hajmi,ishchi soat
ATK dagi transport vositalarining texnik holati(ishga tushirilgandan beri yurgan yo'li yoki yoshi)ga tuzatish kirituvchi koeffitsiyent K4 ning qiymati mavjud korxona loyihalanganda yoki qayta qurilganda, shu korxona statistik ma'lumotlar bo'yicha aniqlanib, hisoblash uchun qabul qilinloyihasi mumkin.
2.2.14. TXK va JT yillik mehnat hajmini hisoblash
KXK : T_ykx  N_ykx  t_xkx , ishchi soat
1-TXK: T_y1  N_1y  t_x1 , ishchi soat (3 jadval bo'yicha ish

turlariga taqsimlanadi)

2-TXK: T_y2  N_y2  t_x2 , ishchi soat (4 jadval bo'yicha ish

turlariga taqsimlanadi)

MXK : T_ymx  N_mxy  t_xmx , ishchi soat

L_y  A_i

JT : T_yjt    t_xjt, ishchi soat (5 jadval bo'yicha ish

1000 turlariga taqsimlanadi)

TXK va JT ishlarining kunlik hajmi

T_ykx

KXK : T_kxs   , ishchi soat

D_sk

T_y1

TXK-1 : T_1s   , ishchi soat

D_ik
T_y2

TXK-2 : T_2s   , ishchi soat

D_ik

T_ymx

MXK : T_mxs   , ishchi soat

D_mx

bu yerda: D_mx - avtomobillarga mavsumiy hizmat ko'rsatish kunlari (agarda mavsumiy xizmat ko'rsatish bir yilda 2 oy davom etsa - 42 kun, 4 oy davom etsa - 84 kun deb qabul qilinadi).

2.2.15. Yordamchi ishlarning yillik hajmini hisoblash.

K_yord

T _yord.y (T_ykx  T_y1  T_y2 T_ymx T_yjt)   , ishchi soat

100

Yordamchi ishlar o'z-o'ziga xizmat va ko'makchi ishlarga bo'linadi va 1,2 jadvaldagi kabi ishlarga taqsimlanadi.

T _yord.y

T _o'z.y    K_o'z , ishchi soat

100

T _yord.y

T _ko'm.y    K_ko'm , ishchi soat

100

bu yerda:

K_yord  20-30 % - ATK dagi yordamchi ishlar foizi (katta ATK uchun kichigi, kichik ATK uchun kattasi olinadi),

K_o'z 40 - 50 % - o'z - o'ziga xizmat ko'rsatish ishlari foizi,

K_ko'm 50 - 60 % - ko'makchi ishlar foizi.

2.1.16. TXK va JT mehnat hajmlarini ishlab chiqarish mintaqalarida ish turlariga va bajarilish joyiga qarab taqsimlash

ATK da o'z - o'ziga xizmat ko'rsatish ishlarining turlari bo'yicha taqsimoti (T _o'z.y)

1-jadval

№	Ish turlari	%	ishchi soat
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10	Elektromexanik * Mexanik* Chilangarlik * Temirchilik* Payvandlash* Tunukasozlik * Misgarlik * Quvur o'tkazish Qurilish - ta'mirlash Duradgorlik Jami:	25 10 16 2 4 4 1 22 10 6 100

*-ishlar ayrim, bosh mexanik bo'limida yoki ustaxonalarda bajarilloyihasi mumkin.

ATK da ko'makchi ishlarining taqsimoti (T _ko'm.y.)

2-jadval

	Ish turlari	%	ishchi soat
1	Transport	14
2	Avtomobillarni ko'chirish	40
3	Moddiy boyliklarni keltirish, saqlash va tarqatish	14
4	Hudud va xonalarni tozalash	32
	Jami	100

1-Texnik xizmat ko'rsatish ishlarining turlari bo'yicha taqsimoti (T_1y)
3-jadval

№	Ish turlari	%	ishchi soat
1	Diagnostika
2	Qotirish
3	Sozlash
4	Akkumulator
5	Elektrotexnik
6	Ta'minot tizimi bo'yicha ishlar
7	Shina
8	Moylash ishlari
	Jami

2-TXK va MXK ishlarining turlari va bajariladigan joylari bo'yicha taqimoti

( T_2y  T_mxy )

4-jadval

№	Ish turlari	Jami		Postda		Ustaxonada
		%	ishchi soat	%	ishchi soat	%	ishchi soat
1	Diagnostika
2	Qotirish
3	Sozlash
4	Akkumulator
5	Elektrotexnik
6	Ta'minot tizimi bo'yicha
7	Shina
89	Moylash Kuzov
	Jami

Joriy ta'mirlash ishlarining turlari va bajarilish joylari

bo'yicha taqsimoti

5-jadval

№	Ish turlari	%	ishchi soat
1	2	3	4
	. Postda bajariladigan ishlar
1	Diagnostika
2	Sozlash
3	Ajratish - yig'ish
4	Payvandlash – tunukasozlik
5	Bo'yoqchilik
	Jami
1	2	3	4
	.Ustaxonada bajariladigan ishlar
1	Agregat
2	Chilangar-mexanik
3	Elektrotexnik
4	Ta'minot tizimi bo'yicha ishlar
5	Akkumulator
6	Shina
7	Kamera yamash
8	Tunukasozlik
9	Payvandlash
10	Misgarlik
11	Temirchilik
12	Duradgorlik
13	Armatura – kuzov
14	Qoplamachilik
15	Taksometr tuzatish
	Jami
	Xammasi