Sovun ishlab chiqarish

SOVUN ISHLAB CHIQARISH


Reja:

Sovun olish usullari.

Sovunning fizik-kimyoviy xossalari.
Sovunning suvli eritmasi fizik-kimyoviy xossalari.
Kirish
Oziq - ovqat sanoatining muhim va murakkab yo‘nalishlaridan biri yog‘-moy tarmog‘i hisoblanadi. Yog‘-moy sanoati strukturasida moy ekstraksiya korxonalari, yakuniy mahsulotlari, tabiiy o‘simlik moylari (paxta, kungaboqar, loviya, raps va boshqalar) bo‘lgan korxonalar, margarin mahsulotlari ishlab chiqarish korxonalari, sovun ishlab chiqarish korxonalari mavjud. Ishlab chiqarish jarayonlarining ko‘pligi va korxona strukturasining xilma - xilligidan yog‘ - moy sanoati korxonalari uskunalari ham turli - tumandir. Moy va moy maxsulotlari ishlab chikarish murakkab fizik-kimyoviy jarayonlardan tashkil topgan. Shularni inobatga olgan xolda talabalarga "Yog‘larni qayta ishlash texnologiyasi " fanini xozirgi davr talablari asosida o‘qitilishi g‘oyat muhim ahamiyatga ega.
Respublikamiz ta’lim tizimida "O‘simlik moylari ishlab chiqarish texnologiyasi" fanini o‘qitish borasida to‘plangan tajribalar shuni ko‘rsatdiki, talabalarning ko‘pchiligida bu fan bo‘yicha o‘quv materiallarini o‘zlashtirish, ayniqsa mustaqil fikrlash jarayonida fikrni to‘g‘ri bayon qilish, uskunalarni tasavvur qilish ko‘nikma va malakalari yetarli emasligi ko‘zga tashlanadi.
Bu xolat talabalarga korxonalarda qo‘llaniladigan uskuna va jixozlar borasida fikr yuritish, uskuna va jixozlari ishlatish qonun-qoidalarini o‘rgatishga jiddiy e’tibor berishni va ayni paytda "Korxona uskuna va jixozlari" fani dasturini takomillashtirishni, xususan, unda mazkur soxa bo‘yicha keyingi davrlarda yuzaga kelgan masalalarini aks ettirish, soxada erishilayotgan yutuqlarni, yangi uskuna va jixozlarni, shu bilan yangi pedogogik texnologiyalardan foydalanish samaradorligini oshirishga jiddiy e’tibor qaratildi.
Ana shundan kelib chiqib, mazkur dasturda, avvalgisidan farqli o‘laroq, bir qator o‘zgartirishlar kiritildi. Xususan, uni qayta tuzishda amaldagi o‘quv dasturi yangilandi, "Yog‘larni qayta ishlash texnologiyasi" fanini o‘rganuvchi boshqa fanlar bilan, ayniqsa «Korxona uskuna va jixozlari», "O‘simlik moylari ishlab chiqarig texnologiyasi", "Mexnatni muxofaza qilish", "Ekologiya", "Iqtisodiyot nazariyasi", "Texnologik fizik-kimyoviy nazorat" uabi fanlar bilan aloqalari inobatga olindi, xususan "Yog‘larni qayta ishlash texnologiyasi" fanining bugungi fan va texnika taraqqiyoti, mamlakatdagi soxa korxonlarini modernizatsiya qilish jarayoniga ta’siri, bitiruvchi talablarini yetuk mutaxassislar qilib tarbiyalash kabi masalalar o‘z aksini topgan.
Dasturni tuzishda "Yog‘larni qayta ishlash texnologiyasi" fanini o‘qitish bo‘yicha oldin yaratilgan dasturlardagi barcha ijobiy jixatlar saqlab qolindi, ulardagi muxim masala va mavzular keyingi davrlarda yaratilgan yangi texnologik uskunalar hamda adabiyotlar bilan boyitilib, takomilashtirildi. dasturda mustaqil ishlarni tashkil qilishning mazmun va shakllari, talabalar bilimlarini baholash mezonlari to‘laroq berildi.
Mualliflar takomillashtirilgan mazkur dastur asosidagi majmua o‘zlashtirilishi natijasida talabalarda davlat standartlariga moy keladigan ko‘nikmalar hosil bo‘ladi, deb hisoblaydi.
Maxsus texnologik uskunalar bilan bir qatorda umumiy foydalanadigan, sanoatning boshqa tarmoqlarida keng tarqalgan yordamchi uskunalar ham bayon etilgan.
Jihozlarning xizmat ko‘rsatishi, ularning konstruksiyasi va texnologik jarayoniga ko‘ra uskunalar avtomatlashtirilgan, yarim avtomatlashtirilgan va avtomatlashtirilmagan holda bo‘ladi. Yildan-yilga korxonalarda komplekt liniyalarga kiradigan, avtomatlashtirilgan uskunalar birinchi o‘rinlarni egallab kelmoqda va kelajakda ular maxsus dastur bo‘yicha ishlaydi, ularning nazorati va boshqarilishi elektron-hisoblash mashinalar yordamida bajariladi.
Ma’lum texnologik jarayonlarni bajarishda yog‘-moy sanoatida uskunalarning xususiyatlarini hisobga olish joizdir. Bular quyidagilardir:
-ishlab chiqarishdagi portlash yoki yong‘inga nisbatan xavf mavjud bo‘lgan bo‘limlar (tayyorlov bo‘limi, ekstraksiya bo‘limi, vodorod ishlab chiqarish bo‘limi, gidrogenlash bo‘limi, tozalangan moy kislota ishlab chiqarish bo‘limi, shrotdan oqsil ishlab chiqarish bo‘limi) uskunalari. Bu uskunalarning yaratilishi va montaji qat’iy talab asosida amalga oshirilib, davlat texnika nazorati qo‘mitasi tomonidan doimiy ravishda tekshirilib turiladi;
-sanoatda vakuumning va bosimning keng ko‘lamda qo‘llanilishi (absolyut qoldiq bosim 0.133 KPa, shu bilan birga o‘rta bosimni 3 MPa gacha ushlash); -fizik-kimyoviy jarayonlarda haroratni 350⁰S gacha ushlash;
-tabiiy va sun’iy moy kislotalar, sulfat va xlorid kislotalar, sulfanol, osh tuzi aralashmasi saqlanadigan uskunalarini kislota yemirmaydigan po‘lat va boshqa materiallardan tayyorlashni yo‘lga quyish;
-tez qotadigan suyuqliklar (salomas, margarin, moy kislotalar, gudron) saqlanadigan uskunalarni maxsus qizdirish moslamalari (trubkali isitgichlar) va hozirgi zamon hamjamiyatida O‘zbekistonning o‘rni haqida tasavvurga ega bo‘lishi kerak.

Sovun bu yuqori molekulali yog‘ va naften kislotalarining tuzlaridir. Yuvish va tozalash uchun ishlatiladigan sovun 10 dan 20 gacha uglerod atomidan tashkil topgan yog‘ kislotalarining natriyli va kaliyli tuzlaridir. Tarkibida uglerod atomi soni 10 kam bo‘lgan yog‘ kislotalarining tuzlari yuvish qobiliyatiga ega emas. Sovunlar qo‘llanishiga qarab quyidagi ko‘rinishlarga ega: xo‘jalik sovuni, bu asosan matolar va boshqa har xil narsalarni yuvishda qo‘llanadi, atir sovun, tozalikni saqlash, yuz, qo‘llarni yuvishda ishlatiladi. Metall sovunlar (ishqoriy - yer va og‘ir metallar tuzlari), bu sovunlar tekstil sanoati, plastmassa va rezinotexnika sanoatida, farmatsevtika preparatlarini tayyorlashda qo‘llaniladi.

Xo‘jalik sovunlari hozirgi vaqtda uch turda 60%, 70% va 72% li sovunlar ishlab chiqarilmoqda. Yog‘ kislotalarini distillyasiya qilish qurilmalarini rivojlanishi, yog‘ chiqindilari va yog‘ o‘rnini bosuvchi mahsulotlar hidini va rangini yaxshilanishiga olib keladi, hamda 70% li yuqori sifatli sovun olishga imkon beradi. Qattiq xo‘jalik sovunlari 250 va 400 g og‘irlikda ishlab chiqariladi. Suyuq xo‘jalik sovunlari esa 40-60% yog‘ kislotalari miqdorida xo‘jalik va texnik maqsadlar uchun tayyorlanadi.
Atir sovunda 73-80% yog‘ kislotalari mavjud bo‘lib, hozirgi vaqtda “Ekstra”, I, II, III guruh va bolalar sovuni (80%) ishlab chiqarilmoqda. Qattiq atir sovunlar o‘z navbatida 10g dan 200g gacha bo‘lgan turlari ishlab chiqariladi. Ular oq yoki rangli, ochiq yoki qadoqlangan holda bo‘lishi mumkin.