Shahar va geotextizimlardagi ekologik monitoring

SHAHAR VA GEOTEXTIZIMLARDAGI EKOLOGIK MONITORING


Reja:
1.Shahar xududining ekologik holatini baxolovchi parametrlar.
2.Shaxar monitoringini tashkil etish va o’tkazish muammolari.
3.Sanoat korxonasi ekologik monitoring.
I.Shaxarning ekologik xolatini baholovchi parametrlarga quyidagilar kiradi:
1.Tabiiy ekotizmning holati:
a).Atmosfera havosini monitoring. b).YOg'inlar qoplamasi ifloslanishlar monitoring. v).Yer osti va yer usti suvlar ifloslanishi. g). Bioindikatorlar bo’yicha biota ifloslanishi monitoring.
2.Hududni tibbiy - dimografik baholash.
A. Kasallanishning retroskopik baholash.
Aholi sog'lig'ini Ekologik monitoring natijalariga bog'lash
B. Aholi organizmlaridagi toksik moddalarni tarkibini dinamikasini aniqlash:
1.immunologik, endokrinologik, toksikologik tekshirishlar.
2. Muhit, suv va oziq-ovqatlarni ifloslanishlarini aholi sog'ligiga ta`siri.
3. Shaharni ekologo-toksikologik holatini baholash.
1. Ijt. ekologik baholash.
A. Axborotlar bazasini yaratish. Aholini tuzilish hususiyatlari:
1.Yashash joyi.
2.Ijt. infratuzilmalar bilan ta`minlanishi.
3.Jinoyatchyushk darajasi.
4.Siyosiy qarashlar.
B. Shaharning muhitini ifloslantiruvchi manbalar tahlili. V. Ijt. ekologik omillarni kompleks baholash.
4. Ekologik monitoring Natijalari:
1).kom'pyuter geoaxborot tizimiin yaratish, ma`lumotlar asosida
kelgusi qarorlarga qabul qilish.
2) Ekol. axborotlarni kompleks tahlili va ekspert baholash.
3) Ekologik monitoring natijasida yordamida ekologik nazorat bo’yicha tadbirlar rejasini i\ch
5. Ekologik monitoring kalit vazifalari.
1) ijt-demografik tekshirish.
2) reklamalarni joylashtirish.
3) loyihalashtirilayotgan imoratlardagi yashash joylarini baholash.
4) Kommunal transport marshrutlarini tashkil etish.
6. M. natijalari bo’yicha asosiy ko’rsatkichlarni baholash.
- aholini zichligi. - mehnat resurslari balansi.-yashash joylarin holati
- siyosiy qarashlar. -piyodalarning xarakat jadalligi. -turg'un ifloslantiruvchi manbalarni joylanishi.
M. natijalariga asosan quyidagi geoaxborotlar olinadi. Xarita shaklida.
1) Yashash joylari joylanishi bo’yicha zonalarga ajratish. 2).Ifloslanish xarakteriga qarab zonalarga ajratish. 3). Geoekologik risk qarab zonalarga ajratish. 4).Jinoyatchilik darajasi xarita. 5). Transport oqimi va piyodalar xarakati bo’yicha xarita.
Bu xaritalar to’ldirilishi va o’zgartirilishi mumkin.
II. Yirik shaxarlarning ekol. m. ni tashkil qilish va olib borish
juda murakkab va ko’p qirrali jarayon hisoblanadi. Chunki bunday shaxarlarda birinchidan aholi ko’p yashaydi va kelib ketuvchilar soni ham ko’p. Shahar bu aholi ommasini joylashtirish, xizmat qilish, to’ydirish, issiqlik, gaz, benzin, oziq-ovqat va xo’jalik mahsulotlari bilan ta`minlashi kerak. So’ngra ulardan chiqqan maishiy va sanoat chiqindilarni to’plash, utilizasiya qilish kerak.
Bu ishlarni bir maromda va vaqtida muntazam bajarish uchun doimiy ravishda shaharni atm.havosi sifatini, suvini, tuprog'ini holatini kuzatib, tekshirib turilishi kerak. Bu vazifalarni bajarilish shahardagi sanoat va administrativ korxonalarni va ularda ishlovchi kishilarni faoliyatida, umuman hayotda muhim ahamiyat kasb etadi.
Shuning uchun shaharni Ekologik monitoring olib borishda shaxar tabiatni muhofaza qilish qo’mitasini tegishli idoralari, gidrometmarkaz, sanepidnadzor, atr.muh.himoyasi Deportamenti va boshqa bir qancha shahardagi ma`sul korxonalar va laborotoriya markazlari faoliyat olib boradi. Bu korxonalarni axborot bilan ta`minlash uchun shaharlarda bir qancha turg'un kuzatish postlari va ko’chma laborotoriyalar xizmat qiladi. Bulardan tashqari atr.muh. holatini kuzatuvchi avtomatik stansiyalar uzluksiz ishlaydi. Turg'un nazorat postlari ifloslantiruvchi manbalarga yaqin joylarda joylashtiriladi. Suv ob`ektlarini monitoring uchun maxsus stansiyalar va kimyoviy laborotoriyalar ish olib boradi.
Katta shaharlar atm.havosini sifatiga albatta transport vositalari katta ta`sir ko’rsatadi. Ularning 2G bilan butun shaharni havosi ifloslanadi (6(N80% gacha)
Shuning uchun shahar transport tarmog'ini tashkil etish, chorraxalar va ko’chalarning joylanishi, harakat oqimini regulirovka qilish, transport turlarini tanlash va ularning texnik holatini doimiy nazorat qilib turish, svetoforlarni joylanishi va boshqa olimlar (elektirotiransport) juda katta ahamiyat kasb etadi (transport turlari, yoki, yoqilg'i turlari, xarakatgrafigi va h).
Shaharlardagi ATM ni boshqarish uchun qabul qilinadigan qaror uchun Ekologik monitoring ning quydagi axborotlari kerak bo’ladi:
1) ATM etalon xaraktiristikalari. (PDK). 2) ATM ni har hil vaqt oralig'idagi holati xaraktiristikalari. 3) ATM ni ifloslantruvchilarning harakterlari. (PDV). 4) Qisqa va uzun muddatli ATM holatini darajasini bashoratlari. 1) shahardagi favqulotda hodisalar va avariyalar haqida tezkor ma`lumot olish.
2) shaxardagi ekalogik holatni haftalik natijalarining bilishi va baholash.
3) Shahardagi ekalogik holat mumtazam bashorat qilib borish.
4) Shahardagi epidemologik holatini natijalarining to’plami.
5) Yillik hisobotlarni tayarlash va tahlil qilish.
Shahar Ekologik monitoring tizimi 2 darajada tashkil qilinadi.
1). mahsus EM tizimchalari, shahar va tarmoqlar hududiy
markazlari va ilmiy-texnikaviy korhonalar.
2). Umumshahar axborot tizimchalari, analitik markazlar, shahar boshqaruv orginlari.
Bunda birinchi darajada yig'ilgan axborot ikkinchi darajaga berilib tahlil qilishib so’ngra tegishli idoralarga bajarish uchun tarqatiladi.
Yuqorida keltirilgan tadbirlar tegishli vazirliklar va boshqarmalar tomonidan tuzilgan dasturlar asosida amalga oshiriladi. Bu dasturlarni tuzishta kerakli jixozlar bilan ta`minlash, zamonaviy texnika vositalari, nazorat postlarini tashkil etish, fizik parametirlarni nazoratini tashkil etish, masofadan turib boshqaruvchi zamonaviy nazorat vositalari, geoaxborot tizimlarini tashkil etish, madellashtirish dasturlari ishlab chiqarish va boshqalari ko’zda tutiladi.
Sanoat korxonasining EM tashkil etish quydagi etaplarda olib boriladi.
- texnik reglamentlarni o’rganish;
- chiqindilar manbalarini inventarizasiya qilish;
- ATM holatini taxlil qilish; - Qurilayotgan korxona hududini foimonitorligini o’tkazish; - PDK va PDV larni aniqlash; - Ifloslantruvchi ro’yxatli tuzish (korxona faoliyatiga qarab).
Fan manito’ringi korxoni ishga tushkandan keyin uning ATM ga ta`sirini aniqlovchi etalon bo’lib qoladi.
Korxonaning ATM komponentlari bilan o’zaro ta`sirini quydagi sxemada ko’rish mumkun.
Korxona joylashgan hudud monitoringning o’zining xizmati va hududiy gidromet, goe sanepidnadzor yoki tabiiy muxitni muhofaza qilish qo’mitasi tomonidan amalga oshiriladi. Korxona uchun Ekologik monitoring dasturini tuzishda quydagilar inobatga olinadi:
1) Korxonani arxitektura - qurilish rejasi, maydoni, i\ch
jixozlarini o’rnatilishi va joylanishi.
2) I\Ch -texnologik talablar-suv, elektroenergiya va gazlarni ishlatish imkoniyatlari.
3) Gaz oqimining Monitoring parametrlari -chang, gazlar, zararli moddalarning konsentrasiyasi, korroziyaga aktivligi, namlik xarorat.
4) Moddalarni fizik xususiyatlari kriteriyalari (masalan, adeorbsiyaga).
Atmosferani ifloslantiruvchi korxonalarni (baland chiqarish trubalari bor) EM ni tashkil etishda nazorat datchiklarni issiqlik stansiyalarida-1 Okm, AES - ZOkm radiusdan tashqarida o´rnatiladi.