Savol va topshiriqlarga javoblar

SAVOL VA TOPSHIRIQLARga javoblar

1. 
   Mеtаn gаzini аtmоsfеrаdаgi kimyoviy o’zgаrishlаri.
   

Yer yuzasidan atmosferaga kelib tushayotgan uglevodorodlar bir
qator kimyoviy reaksiyalarga kirishib, oxii^i bosqichida uglerod oksidi
CO ning hosil bolishiga olib keladi.
Uglevodorodlardan eng oddiysi metan gazi b o iib u botqoqlardan,
ruda koniaridan va tabiiy gaz tarkibida havoga kelib tushadi. Reaksion
qobiliyati past bo‘lgani uchun u atmosferada uzoq vaqt davomida
saqlanib turishi mumkin.
Shuning uchun ham m etan troposferadan diffuziya jarayonlari
natijasida stratosferaga kolariladi. Metan gazining troposfera va stratosfera sharoitida kimyoviy o‘zgarishlari asosan, bir xil bolsada, ammo
fotokimyoviy oksidlanishning boshlangich bosqichlari balandlikka
bogiiqdir:
I) Yuqori stratosferada uzunligi 160 nm dan kichik boigan ultrabinafsha nurlar ta’sirida fotoliz jarayonlari amalga oshadi:

CH₄= CH₃+ H⁺

2. 
   Mеtаn gаzini аtmоsfеrаdаgi оksidlаnishi. Mеtаn gаzining аtmоsfеrаdаgi fоtоkimyoviy оksidlаnishi.
   

M etan va uning gomologlarining troposferadagi fotokimyoviy
oksidlanishi asosan radikalli mexanizm bo‘yicha amalga oshiriladi.
Birinchi bosqichda hosil bo ig an metil radikaU kislorod molekulasi
bilan reaksiyaga kirishib metilperoksid radikalini hosil qiladi:

3. 
   Nurlаnishning ekspоzitsiоn miqdоri, o’lchаsh birliklаri. Nurlаnishningtаbiiyvааntrоpоgеnmаnbаlаri. Nurlаnishningyutilgаnmiqdоri, o’lchаshbirliklаri
   

4. 
   Rаdiоаktiv mоddаlаrning ekspоzitsiоn miqdоri, o’lchаshbirliklаri. Rаdiоаktiv mоddаlаrning yarim yemirilish dаvri, fаоlligi, o’lchаsh birliklаri. Rаdiоаktiv nurlаnishning iоnlаshtirаdigаn vа iоnlаshtirmаydigаn turlаri. Rаdiоаktiv nurlаnishning tаbiiy mаnbаlаri.
   

N urianishning tabiiy m anbalariga kosmik nurianish va Yer tarkibidagi radioaktiv m anbalar kiradi.
Kosmik nurlanish ikki xil b o iish i m um kin — galaktik nurianish va
quyosh nurlanishi. Yer yuzasiga kelib tushayotgan gaiaktik nurlanishning tarkibi quyidagicha:
1) 90% — protoniar;
2) 7% — a-zarralar;
3) 1% — geliydan og‘ir b o ig a n elem entlam ing yadrolari.
Galaktik nurlanishning energiyasi I0 ‘^ MeV ga teng.
Quyosh nurlanishning energiyasi kam roq b o iib , u lO'^ M eV ga
tengdir. Quyosh nurlanishi quyoshdagi amalga oshirilayotgan xrom osfer
portlash jarayonlariga bogiiq b o iib , uning quw ati vaqti-vaqti bilan o‘zgarib turadi. Quyosh nurlanishning asosiy qismi o g ir elementlardan tashkil topgan. Atmosferaning yuqori qavatlariga kelib tushgan kosmik nurlanish birlamchi nurianish deyiladi. Atmosferani kesib olish jarayoni natijasida u qayta - qayta atmosferadagi moddalar bilan reaksiyaga kirishib tarkibi o‘zgaradi. Masalan, protoniar atmosferada toliq sarflanib ketadi.
Dengiz sathidagi kuzatilayotgan nurlanish esa ikkilam chi nurlanishdeyiladi. Yer tarkibidagi radioaktiv m anbalarga uchta tabiiy radioaktiv qatorni hosil qiluvchi va yarim yemirilish davri katta b o ig an elem entlar kiradi.
B u^9oTh, ^92U va^qfU elem en tlarid ir (bu elem entarning yarim
yemirilish davri Т,,^ —U ^IO “* yil, 7*10“ yil va 4,5*10'' yilga tengdir).
Bundan tashqari, tabiatda (Т,^^ =1,26-10'" yil) va m bidiy "^Rb (T,^
2 =1,26-10'® yil) izotoplari ham mavjud b o iib , ulam ing parchalanishi
natijasida bir qator uzoq va qisqa vaqt yashaydigan radionuklidlar
hosil b o iad i. H ar bir radioaktiv q ato r m a’lum radioaktiv nuklididan
boshlanib, m alu m nuklid bilan tugaydi.
M asalan, 1 tonna tabiiy uran tarkibida 0,36 g Ra va 1,3-1 0 '^ g238p^
nuklidiari boriigi aniqlangan.
Yadro energetikasida asosiy xom ashyo sifatida ishlatiladigan uran
tabiatda juda keng tarqalgan elem entdir. Uning yer qatlamidagi o‘rtachamiqdori 1,3* 10'’ % ni tashkil qiladi. Tabiatda uchraydigan uran asosanuchta izotop - ” 8U (99,275%), ^3sy(o,72%) va ^«U (0,0054% )lardantashkil topgan b o iib , bu izotoplarning hammasi radioaktiv xususiyatlarga ega. Radionuklidlarning parchalanishida zarralarning kinetik energiyasi bilan birga issiqlik energiyasi ham ajralib chiqadi. Masalan, tabiiy radionuklidlarning yemirilishida quyidagi miqdorda solishtirma issiqlik
hosil boladi: N urlanishning asosiy qism ini Y er aholisi tabiiy m anbalardan qabul
qiladi. N urlanish usuli 2 xil b o ‘lishi mumkin:
1-tashqi usul; bunda radioaktiv moddalar organizm ni tashqaridan
nurlantiradi.
2-ichki usul; bunda radioaktiv m oddalar organizm ga havo, suv
yoki oziq-ovqat bilan kiradi.