Reja: Fundamental tadqiqotlar

---

5-mavzu: Fundamental tadqiqotlar. Fundamental tadqiqotlarda voqeylik 
hodisalari va qonunlari haqida yangi bilim olish imkoniyati. 
 
Reja: 
1.
 
Fundamental tadqiqotlar. 
2.
 
Fundamental tadqiqotlarda voqeylik hodisalari va qonunlari haqida 
yangi bilim olish imkoniyati. 
Fundamental tadqiqotlar- bu olib boriladigan tadqiqotning mavjudligi tahlili, 
tabiiy rivojlanish qonun va qonuniyatlarini aniqlash, jamiyat, inson, ular o‘rtasidagi 
o‘zaro aloqadorlikni ochib berish, mavjud qonun va qonuniyatlar haqidagi bilimlarni 
chuqurlashtirishdan iborat. Fundamental tadqiqotlar natijasida yangi qonun va 
qonuniyatlar, yangi kategoriyalar paydo bo‘lishiga, ularning amaliyotda qo‘llanish 
yo‘llari va tamoyillari ishlab chiqish imkoniyati paydo bo‘ladi.
Izlanuvchi mehnati mahsuli, kollektiv faoliyati va fundamental izlanuvchilar 
ijrochilarining tadqiqot natijalari yangilik yaratganliklari haqidagi rasmiy xujjatlar, 
mualliflik huquqini tasdiqlovchi patentlar, monografiyalar, maqolalar, o‘quv 
qo‘llanmalar, hisobotlar va ilovalarda o‘z aksini topadi. Bu ishlar ilm-fanni bevosita 
ishlab chiqarish jarayonini rivojlantirish uchun ishlatiladi, oliy ma’lumotli kadrlar 
tayyorlashda, yuqori malakali mutaxasislar tayyorlashda, amaliy ish sifatida ko‘rib 
chiqilib, ushbu nazariyalarni kelajakda rivojlantirib, ularni amaliyotga qo‘llashga 
harakat qilinadi. 
Ilmiy – texnika taraqqiyotini, umuman ilmiy tadqiqotni amalga oshirish juda 
murakkab jarayon hisoblanadi. SHuning uchun ob’ekni prognozlash uchun eksper 
usullaridan keng qo‘llaniladi. Ayni vaqtda usul tanlash ob’ektning xususiyatidan 
kelib chiqadi.
Fundamental tadqiqotlarni prognozlashda ishlab chiqarishda hozirgacha 
bo‘lgan holat tahlil qilinadi, hal etilmagan muammolar ko‘rsatiladi, mavjud 
muammolarni echimi yo‘llari va vujudga kelgan yangi muammolar ko‘rsatiladi, ular 
ilm, fan tadqiqotlar yordamida o‘z echimlarini topadilar. SHuni hisobga olish 

---

kerakki, fundamental izlanishlarni prognozlashda, har 5 yilda natijalarni yangilash, 
prognoz qilingan natijalarni joriy natijalar bilan taqqoslash kerak, prognoz qilingan 
natijalarga amaldagi natijalarni sun’iy ravishda tenglashtirish maqsadga muvofiq 
emas, chunki fundamental tadqiqotlar ilm fanning o‘zagi, asosiy tayanchi 
hisoblanadi. 
Fundamental tadqiqotlar. Fundamental tadqiqotlar voqelik hodisalari va 
qonunlari haqida yangi bilim olishga qaratiladi. Ular biron-bir amaliy maqsadlarga 
erishishni bevosita ko‘zlamaydi. Bu erda tadqiqotchini haqiqat o‘z-o‘zicha 
qiziqtirmaydi, u mazkur haqiqatning tagiga etish qanday foyda keltirishi 
mumkinligini bilmasdan uni izlaydi. Fundamental tadqiqotlar ikki xil: epirik va aniq 
maqsadga qaratilgan bo‘ladi. 
Aniq maqsadga qaratilgan fundamental tadqiqotda ilmiy izlanish yo‘nalishi 
aniq belgilangan bo‘ladi va tadqiqotchilardan qo‘yilgan maqsadlarga erishish 
yo‘lidan og‘maslik talab etiladi. Odatda, bunday tadqiqot muayyan tashkilot 
tarkibida, jamoa bo‘lib amalga oshiriladi. Unda jamoa ishiga ma’muriy rahbarlik 
qilish tizimi ulkan rol o‘ynaydi. Ixtisoslashtirilgan ilmiy guruhlar, laboratoriyalar, 
bo‘limlar tashkil etiladi, ularning faoliyati muvofiqlashtiriladi. Agar tadqiqot yo‘li 
lozim darajada aniq bo‘lsa, uni rejalashtirish, har bir bosqichda olinishi kerak 
bo‘lgan natijalarni hamda buning uchun zarur texnika va moddiy vositalarni nazarda 
tutish imkoniyati paydo bo‘ladi.