Pul massasi va uning iqtisodiyotdagi roli. Pul massasi va tarkibi va o’zgarishi Markaziy bankning monetary instrumentlari

1-mavzu. Pul massasi va foiz stavkalari.
Reja:

1. 
   Pul massasi va uning iqtisodiyotdagi roli.
   
2. 
   Pul massasi va tarkibi va o’zgarishi
   
3. 
   Markaziy bankning monetary instrumentlari.
   
4. 
   Pul massasini targetlash va inflasion targetlash
   

Tayanch iboralar: pul massasi, monetary instrumenrlar, targetlash va inflasion targetlash, likvidlik, kvazipullar, transaksiya, spekuliyatsiya, pul agregatlari, pul multiplikatori, kredit multiplikatori,
1.1. Pul massasi va uning iqtisodiyotdagi roli.
Pul massasi - muomaladagi naqd pullar va naqd pulsiz oborotdagi pullaming yiglndisidir. Bugungi kunda bozor iqtisodiyoti sharoitida faoliyat yuritayotgan mamlakatlarning pul oborotida faqat banknota va tanga ko’rinishda emas, balki kredit, chek va elektron yozuvlar korinishida ishtirok etayapti. Shuning uchun iqtisodchilar ushbu pullami pul massasi deb yuritishadi. Pul massasi mamlakatda muhim iqtisodiy ko‘rsatkich bolib, uning hajmi jami ijtimoiy mahsulotning hajmi bilan muvozanatda (pulning aylanish tezligini inobatga olgan holda) bolishi zarur. Pul massasining miqdori va uning tarkibi Markaziy bank tomonidan nazorat qilinadi. Markaziy bank pul-kredit mstrumentlari orqali mamlakatda pul massasini oqilona me’yorini ta’minlaydi. Pul massasi tarkibi asosan ikkita komponentdan tashkil topadi. Muomaladagi naqd pullar - pul massasining yuqori likvidli mablaglari hisoblanib, istalgan paytda tolov vositasi sifatida foydalanish imkoniyatini beradi. Ushbu agregat muomaladagi banknot va tangalami o‘z tarkibiga oladi. Naqd pulsiz mablag’lar - mulkiy shaklidan qat’iy nazar barcha turdagi xojalik yurituvchi subyektlaming kredit muassasalarida hisobraqamlardagi, shuningdek, plastik kartochkalar va hisob-kitob cheki ko‘rinishidagi mablaglardan iborat. Muomaladagi likvidlik darajasi past hisoblangan pullar kvazipullar deb yuritiladi. Ushbu pullaming tarkibiga nisbatan past likvidli va tolov vositasi sifatida ishlatilmaydigan qimmatli qog'ozlar kiradi. Pul massasini miqdoriy olchashga nisbatan 2 xil yondashuv mavjud: - transaksion yondashuv - bunda pullaming tolov vositasi va muomala vositasi sifatida harakatlanishi ko'zda tutiladi. Shu sababli transaksion yondashuvda pul massasining aktiv qismi e’tiborga olinadi; - likvidli yondashuv - bunda pullar eng yuqori likvidli aktiv sifatida tan olinadi. Aktivlaming likvidliligi deganda tez pulga aylana olish qobiliyati tushuniladi. Likvidli yondashuvga ko‘ra nafaqat aktiv pullar balki passiv pullar ham pul massasining tarkibiga kiritiladi. Pullarga bolgan talab nazariyalari ichida J.Keynsning likvidlikka ixlos qoyish nazariyasi muhim o‘rin egallaydi. Ushbu nazariyaga ko‘ra pullarga bolgan talabni 3 ta omil belgilaydi:
- transaksion omil - tovarlar xomashyo va materiallar sotib olish uchun, ish haqi tolash uchun kompaniyalarga pul kerak. Aholi ma’lum turdagi tovarlami xarid qilish uchun, xizmatlar haqini tolash uchun pul kerak. Shu sababli ular daromadlarining ma’lum qismini pul shaklida saqlaydilar;
- extiyotkorlik omili - aholi ham kompaniyalar ham kelgusida yuz berishi mumkin bolgan, ko'zda tutilmagan holatlardan himoyalanish maqsadida pul jamg'aradilar;
- spekulyativ (chayqovchilik) omili - aholi va kompaniyalar pul mablaglarini kelgusida daromad olish maqsadida aktivlar sotib olish uchun saqlaydi.
Muomaladagi pul massasining hajmi Markaziy bankning monetar siyosati asosida tartibga solinadi, bu jarayonda iqtisodiyotda pul taklifining ko'rsatkichlari muhim omil boladi. Pul taklifi - bu naqd va naqdsiz ko'rinishdagi pul mablaglarining muomlada paydo bolishi bolib, pulning tolov vositasi va muomala funksiyalari bilan bogliq. Ko'pchilik hollarda Markaziy bank iqtisodiyotda naqd pul taklifi miqdoriga ta’sir qilish orqali uning barqarorligini oshirishga harakat qiladi. Biroq bu iqtisodiyotda naqd pul taqchilligini keltirib chiqarishga sabab boladi.