O'zbekiston respublikasi transport vazirligitoshkent davlat nakliyatiuniversitet kafedra: "texnologik mashinalarning texnikasi" "Yo'l qurilish mashinalariga texnik xizmat ko'rsatish texnologiyasi" Ma'ruza matnlarimagistratura mutaxassisligi5A310601

---

ЎЗБЕКИСТОН РЕСПУБЛИКАСИ ТРАНСПОРТ ВАЗИРЛИГИ ТОШКЕНТ 
ДАВЛАТ ТРАНСПОРТ УНИВЕРСИТЕТИ «ТЕХНОЛОГИК МАШИНАЛАР 
МУХАНДИСЛИГИ» 
КАФЕДРАСИ 
Йўл қурилиш машиналарига техник хизмат кўрсатиш технологияси 
Фанидан маъруза матни 
Магистр мутахассислиги учун 
70712501 - Ер усти транспорт воситалари ва тизими (кўтариш-ташиш ва йул 
курилиш машиналари) 
Тошкент-2021 
• Ушбу "Йўл қурилиш машиналарига техник хизмат кўрсатиш технологияси" 
маъруза матни Ўзбекистон Республикаси Транспорт вазирлигининг буйруғи 
билан тасдиқланган ўқув режаси ва дастури асосида ишлаб чиқилган. 2021 йил
йилдаги-сонли 
баённома 
• 
Муаллиф: Мақсудов З.Т. - техника фанлари номзоди, доцент 
"Технологик машиналар муҳандислиги" кафедраси М.С. Худайбергенов - асс. 
Муҳандислик бўлими технологик 
машиналар 
• 
Тақризчи: Комилов С. - техника фанлари номзоди, доцент 
«Технологик машиналар 
мухандислиги" кафедраси 
• " Маъруза. Технологик машиналар муҳандислиги кафедраси мажлисида 
маъқулланди. 
• ТДТУ Автомобил транспорти муҳандислиги факултети илмий-услубий 
кенгаши томонидан тасдиқлаш учун тавсия этилди. 
• 2021 йил " йил -сонли баённома 
• Раис 
Ибрагимов Б. 
доц. Ханкелов Т.К 
Кафедра мудири 

---

1-МАЪРУЗА 
Кириш "Йўл-қурилиш машиналарига техник хизмат кўрсатиш ва тиклаш 
технологияси" фанининг вазифалари. 
Калит сўзлар: технология, йўл машиналари, жараён, эскириш, тизим ва ишлаш. 
Режа: 
1. 
Машиналарнинг ишлаши тўғрисида умумий тушунча. 
2. 
Йўл қурилиш машиналарининг ишлаш йўналишлари. 
3. 
Йўл қурилиш машиналарининг бузилиши ва тикланиши. 
Машиналарнинг илмий ва муҳандислик фани сифатида ишлаши бир қатор 
фундаментал фанлардан ва муҳандислик фанларидан ривожланди. Умуман 
олганда, йўл машиналарининг ишлашини йўл машиналарининг 
имкониятларидан енг самарали фойдаланишни, уларнинг юқори маҳсулдорлиги 
ва хавфсизлигини, техник хизмат кўрсатиш вақтида минимал тўхташ вақтини 
ва юқори минимал харажатлар билан ишлашга тайёрлик ва тайёрлик даражаси. 
Йўл машиналарини ишлатиш соҳасидаги ишлар ўзаро боғлиқ икки 
йўналишда амалга оширилади: биринчидан, иш ҳолатида бўлган машиналардан 
самарали фойдаланиш (ишлаб чиқариш эксплуатацияси); иккинчидан, 
машиналарнинг иш ҳолатини таъминлаш (техник эксплуатация) 
Йўл қурувчи ташкилотларни Йўл қурилиш машиналарининг лар билан 
жиҳозлаш жараёни ундан фойдаланиш самарадорлигини ошириш вазифасини 
қўяди. Ушбу муаммо куч ва вақт жиҳатидан машиналардан фойдаланиш 
усулларини такомиллаштириш орқали ҳал етилади. Биринчи йўналиш 
индивидуал йўл машиналарининг эксплуатацион хусусиятларини, шу 
жумладан тортиш ва тезликни хусусиятларини, мамлакат бўйлаб ҳаракатланиш 
қобилиятини, ишлайдиган Йўл қурилиш машиналарининг лардан фойдаланиш 
ва ёқилғи самарадорлигини кўрсаткичларини аниқлаш, ўрганиш ва 
оптималлаштиришни назарда тутади. 
Иккинчиси - назарий асосларни ишлаб чиқиш ёки такомиллаштириш ва йўл 
қурилишида йўл машиналарининг ишлаш кўрсаткичларини ва унга таъсир 
етувчи омилларни аниқлаш усулларини қўллаш, машиналар ва транспорт 
воситаларидан фойдаланиш самарадорлигини баҳолаш кўрсаткичлари 
тизимини ишлаб чиқиш. 
Унумлик ва самарадорлик назарияси йўл механизмларидан оқилона 
фойдаланишнинг оптимал режимлари ва йўналишларини аниқлашга имкон 
беради. Йўл машиналар паркларини шакллантириш бўйича назарий асослар ва 
амалий таклифларни ишлаб чиқиш машиналарни қурилиш майдончаларида 
оптимал тақсимлаш ва паркларни самарадорлигини ошириш бўйича чора-
тадбирларни ишлаб чиқиш учун зарур шарт-шароитларни яратмоқда, улар 
ҳозирги вақтда йўлларни таъмирлашда 10 та Йўл қурилиш машиналарининг 
дан иборат ҳудудий механизациялашнинг катта бўлимларида 500 
автомобилгача бўлган майдонларни. 
Рўйхатда келтирилган босқичлар оқим технологиясидан фойдаланган ҳолда 
амалга оширилаётган йўл-қурилиш ишларини механизациялаштиришни мақбул 
бошқаришнинг ягона тизимидир. Тизимни амалга ошириш тармоқни 
режалаштириш, математик дастурлаш, 

---

Ресурсларни максимал даражада тежашни таъминлаш, оқимдаги 
машиналарнинг ўзаро таъсирида вақт йўқотишларини камайтириш ва жадвал 
бўйича ишларни бажариш учун зарур бўлган навбат назарияси ва бошқа 
иқтисодий ва математик усуллар. Машиналарнинг ишлашини уларнинг 
эксплуатацион хусусиятларини амалга оширишни бошқариш, унинг назарий 
асосларини математик моделлар доирасида ишлаб чиқиш деб ҳисоблашнинг 
аниқ тенденциялари мавжуд. 
Шу муносабат билан машиналарнинг ишлашини гўё учта мустақил, аммо, 
албатта, ўзаро боғлиқ қисмлардан ташкил топган ҳолда тасаввур қилиш 
мақсадга мувофиқ: жараёнлар, ресурслар ва корхона тузилишини 
бошқариш.Жараённи бошқаришни кўриб чиқинг. Асосий жараён қурилиш 
(ишлаб чиқариш 
(транспорт) иш режимлари харажатларнинг маълум (мақбул) даражасида 
максимал маҳсулдорлик мезонига мувофиқ ёки аксинча, унумдорликнинг 
мақбул даражасида минимал харажатлар мезонига мувофиқ 
оптималлаштирилган машиналардан фойдаланиш. Ҳамроҳлик қилиш - бу 
машинани ишлатиш жараёни. Уни бошқариш ескирганлик даражасини 
минималлаштиришга тўғри келади, албатта, ушбу мақсадлар учун 
харажатларни ҳисобга олинг. Шу билан бирга, а§1нма тезлигини қандай 
камайтириш мумкин бўлганидан қатъий назар, алоҳида тузилиш элементларини 
алмаштириш ва созлаш параметрларини тиклаш зарурати ҳали ҳам чиқариб 
ташланмайди. Ишончлилик назариясида чақирилган тиклаш жараёни шундай 
пайдо бўлади. Ушбу уч жараён ҳам бир- бирига боғлиқдир. Ишлаб чиқариш юк 
ва тезликни аниқлайди. 
Йўл ва ихтисослашган машиналар СО жараёнини бошқариш 
тизимидаги асосий маълумот оқимлари шакл. 1.2 
шакл 1.2. Тизимда асосий аХборот оқимлари диаграммасиСО 
ПроизвсдетБенная система 
r 
ва таъмирлаш жараёнларини бошқариш.машина 
агрегатлари ва тизимларининг ишлаш режимлари, уларнинг ишчи тезлигига 

---

таъсир қилади. Ва эскириш даражаси у ёки бу интенсивликни тиклаш 
жараёнини келтириб чиқаради ва ишлаб чиқариш жараёнининг иш 
режимларини оптималлаштиришда ҳисобга олинадиган харажатлар ва тўхташ 
вақтлари билан боғлиқ. 
Бу учта жараён ўртасидаги тўғридан-тўғри ва тескари алоқаларни очиб 
беради. Фаолият йўналиши сифатида қатъий белгиланган мақсадлардан 
фойдаланиш мураккаб тизимнинг мослашувчанлиги ва ўз-ўзини ташкил 
етилишини таъминлаш воситасидир. Мақсадли йўналишнинг моҳияти шундан 
иборатки, ҳар бир ташкилий жиҳатдан алоҳида қисм белгиланади. 
Тизимнинг мақсадларини тўлиқ амалга оширадиган восита ёки шартлар 
бўлган мустақил субгоалс, тартибланган тўплам. СО ва таъмирлаш 
жараёнларини бошқаришнинг мақсади маълум миқдордаги харажатлар 
даражасида эксплуатация қилинадиган йўл ва ихтисослаштирилган транспорт 
воситаларининг ишлашини таъминлашдир. Амалга оширилган самарадорлик 
йўл транспорт воситаларининг яхши иш ҳолатида бўлиш вақтининг 
кўпайишини таклиф етади. Шунинг учун мақсадга еришиш ўлчовининг 
кўрсаткичи техник фойдаланиш коэффициенти бўлиши мумкин. 
Мақсадга еришиш режадан ташқари таъмирлаш сонининг қисқариши, 
эҳтиётқисмлар ва эксплуатация материаллари ўз вақтида етказиб берилмагани 
сабабли ишламай қолиши билан таъминланади. Ушбу қуйи мақсадларга 
еришиш воситалари ва шартлари тегишли функционал қуйи тизимларда ишлаб 
чиқариш жараёнларини ташкил этиш, режалаштириш ва тезкор бошқаришни 
такомиллаштиришдан иборат. 
Тизимли ёндашув ва тизим таҳлилидан фойдаланиш машиналарнинг 
ишончлилиги мақсадини ва баҳоланишини аниқлашга, лойиҳалаш ва ишлаб 
чиқариш босқичларида унинг ўсишини режалаштириш усулини ҳамда амалга 
оширишни бошқариш усулларини аниқлашга имкон берди. операция 
босқичларида ишончлилиги, бу ҳам унчалик муҳим эмас. Фойдаланишжараёни, 
авваламбор, машиналарнинг чидамлилиги билан тавсифланади, уларни 
бошқариш харажатлар ва ресурслар стандартлари ёрдамида таъминланади. 
Шуни қўшимча қилиш керакки, харажатлар ресурснинг интерваллари учун 
ҳам белгиланади, бу еса а§1нма тезлигини камайтирадиган бошқарув 
ҳаракатларини амалга оширишга имкон беради. 
Техник хизмат машиналарнинг а§1нма тезлигини камайтиришга қаратилган. 
Шу билан бирга, парваришлаш хизматлар орасидаги даврларда носозликсиз 
ишлаш еҳтимоли зарурлигини таъминлаш муаммосини ҳал қилади. 
Бундан ташқари, амалиёт кўрсатилгандек, парваришлаш жараёнида созлаш 
параметрлари тикланади. Ушбу имкониятларни амалга ошириш учун 
бирликлар ва тизимларга техник хизмат кўрсатишдаврисини, уларнинг 
таркибий элементларини аниқлаш керак, сўнгра ушбу таъсирларни турларга 
бирлаштириш керак. 
Шубҳасиз, техник хизмат кўрсатиш харажатлари, машиналарнинг мажбурий 
ишламай қолиши, маблағ сарфланиши билан боғлиқ. Ва шунинг учун хизмат 
миқдори мақбул бўлиши керак. Ишончлилик ва бошқариш назарияларидан 
фойдаланиш, тизим ёндашуви ва тизимни таҳлил қилиш тамойилларини 

---

қўллаш ушбу муаммони ҳал қилиш учун кенг имкониятларни беради, бу еса 
техник эксплуатация нуқтаи назаридан муҳимдир. 
Қабул қилинган зарур шартларни ҳисобга олган ҳолда, машиналарнинг 
ишлашини технологиядан самарали фойдаланишни таъминлайдиган, уларнинг 
эксплуатацион хусусиятларини амалга оширишни бошқариш деб ҳисоблаш 
керак 
Назорат саволлари 
1. 
Машиналарнинг ишлашини шакллантириш. 
2. 
Йўл-қурилиш машиналарининг ишлаш йўналишлари. 
3. 
Йўл транспорт воситаларининг эксплуатацион хусусиятларининг 
кўрсаткичлари. 
4. 
Машинани кийиш жараёни. 
5. 
Машиналарга техник хизмат кўрсатиш самарадорлиги. 
6. 
Машиналарнинг а§1нма тезлигини пасайтириш. 
2-МАЪРУЗА 
Йўл қурилиш машиналарига техник хизмат кўрсатиш тизими 
Калит сўзлар: технология, йўл машиналари, жараён, тизим, давр. техник хизмат 
Режа: 
1. 
Йўл транспорт воситаларининг режали техник хизмат 
кўрсатиш тизими 
2. 
Йўл қурилиш машиналарига техник хизмат кўрсатиш 
даври 
3. 
Машиналарга техник хизмат кўрсатиш даврини аниқлаш 
Йўл-қурилиш машиналарига хизмат кўрсатиш қуйидаги тадбирларни амалга 
оширишни таъминлайди, яъни: 
1) 
машиналарнинг маълум бир иш вақтидан кейин даврий 
техник хизмат кўрсатиш, текшириш ва диагностика; 
2) 
машиналарнинг ишлаш шароитларига, унинг техник 
хусусиятларига, ишлаб чиқариш турига ва технологик операцияларни 
бажаришда қайта ишланган материалларнинг хусусиятларига қараб 
профилактика ҳаракатларининг кетма- кетлигини ва улар орасидаги иш вақти 
оралиғини белгилаш; 
3) 
объектнинг нормал иш ҳолатини таъминлайдиган, 
ишларнинг тартибга солинадиган ҳажми доирасида техник хизматларни 
кўрсатиш; ишнинг мураккаблиги бирликларнинг мураккаблиги ва сақланиб 
қолишига боғлиқ. 
Таъмирлаш цикли тизими - капитал таъмирлаш цикли давомида барча 
хизмат турларининг (СО-1, СО-2, СО-3, СО-4 ва СО-5) сони,даврива кетма-
кетлиги. Хизматга техник хизмат кўрсатиш технологик операциялар 
тўпламидан иборат бўлиб, уларнинг ҳар бири бир ёки бир нечта ишчилар 
томонидан амалга ошириладиган техник хизмат кўрсатиш технологик 
жараёнининг бир қисмидир. 
Амалиёт - бу бирликка ёки машина бирликлари гуруҳига хизмат кўрсатиш 
учун кетма-кет ҳаракатлар мажмуи. Ўзининг табиати, бажарилиш шартлари 
вадаврибилан бирлаштирилган технологик операциялар маълум гуруҳларга 

---

бўлинади: ТО-1, ТО-2, ТО-3, ТО-4 ва ТО-5, шунингдек мавсумий олиб 
бориладиган хизмат турлари. йилига 2 марта ўтказилади. 
Таъмирлаш цикли тизими - капитал таъмирлаш цикли давомида барча 
хизмат турларининг (СО-1, СО-2, СО-3, СО- 4 ва СО-5) сони,даврива кетма-
кетлиги. Хизматга техник хизмат кўрсатиш технологик операциялар 
тўпламидан иборат бўлиб, уларнинг ҳар бири бир ёки бир нечта ишчилар 
томонидан амалга ошириладиган техник хизмат кўрсатиш 
технологик жараёнининг бир қисмидир. 
Амалиёт - бу бирликка ёки машина бирликлари 
гуруҳига хизмат кўрсатиш учун кетма-кет ҳаракатлар мажмуи. Ўзининг 
табиати, бажарилиш шартлари вадаврибилан бирлаштирилган технологик 
операциялар маълум гуруҳларга бўлинади: ТО-1, ТО-2, ТО-3, ТО-4 ва ТО- 5, 
шунингдек мавсумий олиб бориладиган хизмат турлари. йилига 2 марта 
ўтказилади. 
Ўтказилган хизмат билан машиналар совуқ ёки иссиқ мавсумларда ишлашга 
тайёрланади. Одатда хизмат турларидан бири билан бирлаштирилади. 
Сервисларга техник хизмат кўрсатишнинг технологик операциялари рўйхати 
компания ва компаниянинг эксплуатацион-техник ҳужжатлари кўрсатмалари ва 
талабларига мувофиқдир. 
Уларнинг ишлашининг ўзига хос шартларини ҳисобга олган ҳолда 
машиналар моделлари бўйича тузиладиназорат ва диагностика, маҳкамлаш, 
мойлаш, тўлдириш, созлаш, електр ва бошқа турдаги ишларни блокларни 
қисмларга ажратмасдан ва алоҳида бўлинмаларни машиналардан олиб 
ташламасдан ўз вақтида бажариш. 
Агар мунтазам парваришлашни амалга ошираётганда, алоҳида тузилиш 
элементларининг муҳим ҳолатлари аниқланса, у ҳолда улар ишлайдиган 
ҳолатлар билан алмаштирилади. 
3-МАЪРУЗА. 
Йўл қурилиш машиналарининг агрегатлари ва эҳтиёт қисмлари 
Калит сўзлар: технология, йўл машиналари, эҳтиёт қисмлар ва агрегатларга 
бўлган эҳтиёж. 
Режа: 
1. 
Йўл машиналар ишлайдиган корхоналарнинг бўлинмалари 
2. 
Умумий фондни ташкил этиш ва ҳисоблаш 
3. 
Эҳтиёт қисмларга эҳтиёжни аниқлаш 
Агрегатлари ва эҳтиёт кисмларни «Бирлик айланмасининг давомийлиги" 
тушунчасини таништирамиз. У объектга етказилган вақт, етказиб бериш ва 
қабул қилиш вақти ва ниҳоят, эксплуатация қилинадиган объектга қайтиб 
келиш вақти билан белгиланади. Ушбу муаммони ҳал қилиш учун агрегатлари 
ва эҳтиёт кисмларни айланиш вақтининг тақсимот қонуни муҳим эмас. 
Таъмирлаш заводлари катта ишлаб чиқариш қувватига эга ва шунинг учун 
битта ишлайдиган завод сонига бўлган агрегатлари ва эҳтиёт кисмларни 
талабнинг ўзгариши жиҳознинг айланиш вақтига таъсир эта олмайди. Бу 
хизмат кўрсатувчи усуллар агрегатлари ва эҳтиёт кисмларни сонини шартли 

---

равишда чексиз деб тахмин қилишга имкон беради. 
Бундай тизимда йўл техникалари ва механизмлар бирликлари, яъни 
агрегатлари ва эҳтиёт кисмларни алмаштиришга қўйиладиган талабларнинг 
мавжудлиги транспорт жараёнида ёки тўғридан-тўғри таъмирланаётган носоз 
бирликларнинг мавжудлигига мос келади. 
Ишлаб чиқариш корхоналарда агрегатлари ва эҳтиёт кисмларни эҳтиёжи ва 
сарфини режалаштирилган давр (йил, квартал) учун агрегатларни алмаштириш 
зарурлигини мунтазам равишда аниқлайдилар. 
Йўл корхоналарининг йўл қурилиш машиналари парклари учун айланма 
агрегатлари ва эҳтиёт кисмлари фондлари, турли маркадаги йўл қурилиш 
техникалари учун қуйидаги ифода билан белгиланади: 
бу ерда А - бир турдаги машинадаги , бир ҳил агрегатлар сони; 
М - корхонадаги бир хил маркадаги йўл қурилиш машиналари сони, дона; 
В - агрегат сменаси, кун (бу бирликни таъмирлашдан олдин ўтган, 
таъмирлашни кутиш, таъмирга қабул қилинган кундан бошлаб омборга етказиб 
бериладиган вақт); 
Т - йил давомида режалаштирилган иш вақти, соат; 
Т п. - агрегат ёки айланма қсимларнинг ресурси, соат; 
Кай . — агрегатларни айланишини ҳисобга оладиган 
коэффициенти, Кай = 1.05 + 1.2. 
Бугунги кунда, амалда, эҳтиёт қисмлар сони йил давомида машиналардан 
фойдаланиш билан боғлиқ ҳолда, эҳтиёт қисмларга бўлган эҳтиёж ва уларни 
режалаштириш асосида аниқланади. 
Йўл техникаларининг 100 дона парки таркибидаги техник воситалари учун 
зарур бўлган эҳтиёт қисмлар йиллик талаб, техниканинг ишлаш муддатини 
ҳисобга олган ҳолда белгиланади ва қуйдаги ифода билан аниқланади 

---

бу ерда, n - дастгоҳдаги ўхшаш қисмлар сони, бўлаклар; n = 2-4 дона. 
m - режалаштирилган иш вақтини, бўлакларни алмаштириш эҳтимоли сони, 
m = 6,3; 
Т х.м. - машинанинг ишлаш муддати, йил. 
Т х.м. = 8-10 йил. 
Мисол: 
• Жиҳозни йиғиш усули билан таъмирлаш учун витес қутиси (витес қутиси) ДЗ 
31-1 алмаштириладиган фонди қуйидагиларга тенг: 
• Йўл компаниясида автоюрилгичлар сони (м) ± 40. 
• Битта машинадаги бирликлар сони (A), дона - 1 дона. 
• Бирликни алмаштириш вақти (Б) 15 кун. 
• Йил давомида автогрейдернинг иш вақти, соат - 1250 
• Витес қутиси ресурси (назорат нуқтаси) - 2000 йил 
• Бирликнинг силжишини ҳисобга олган ҳолда коеффициент (К аи) - 1,07. 
Бугунги кунда, амалда, эҳтиётқисмлар сони йил давомида машиналардан 
фойдаланиш билан боғлиқ равишда эҳтиётқисмларга бўлган еҳтиёж ва уларни 
режалаштириш асосида аниқланади. 
100 дона йўл транспорт воситаларининг паркида транспорт воситалари учун 
зарур бўлган эҳтиётқисмларга бўлган йиллик еҳтиёж автомобилнинг ишлаш 
муддатини ҳисобга олган ҳолда аниқланади. 
Назорат саволлари 
1. 
Машиналарнинг ишлашини шакллантириш. 
2. Йўл-қурилиш машиналарининг ишлаш йўналишлари. 
3. Йўл транспорт воситаларининг эксплуатацион хусусиятларининг 
кўрсаткичлари. 
4. Машинани кийиш жараёни. 
5. Машиналарга техник хизмат кўрсатиш самарадорлиги. 
6. Машиналарнинг а§1нма тезлигини камайтириш. 
4-МАЪРУЗА 
• Машиналарга техник хизмат кўрсатишни режалаштириш ва ташкил этиш 
усуллари 

---

• Калит сўзлар: технология, йўл машиналари, талаб, эҳтиётқисмлар ва йиғиш. 
• 
Режа: 
• 1. Машиналарга техник хизмат кўрсатиш ва таъмирлаш бўйича йиллик 
режани ишлаб чиқиш. 
• 
2. Йўл қурилиш машиналарига техник хизмат кўрсатиш даври. 
• 3. Машиналарга техник хизмат кўрсатиш ва таъмирлаш бўйича ойлик 
режани ишлаб чиқиш. 
Йўл қурилиш машиналарига техник хизмат кўрсатиш қуйидаги тадбирларни 
амалга оширишни таъминлайди, яъни: 
1) 
машиналарнинг маълум бир иш вақтидан кейин даврий техник 
хизмат кўрсатиш, текшириш ва диагностика; 
2) 
машиналарнинг ишлаш шароитларига, унинг техник 
хусусиятларига, ишлаб чиқариш турига ва технологик операцияларни 
бажаришда қайта ишланган материалларнинг хусусиятларига қараб 
профилактика ҳаракатларининг кетма-кетлигини ва улар орасидаги иш вақти 
оралиғини белгилаш; 
3) 
объектнинг нормал иш ҳолатини таъминлайдиган тартибга 
солинадиган иш ҳажми доирасида техник хизматларни бажариш; ишнинг 
мураккаблиги бирликларнинг мураккаблиги ва сақланиб қолишига боғлиқ. 
Таъмирлаш цикли давомида барча турдаги техник хизматларнинг (ТО-1, ТО-
2 ва ТО-3)даврива кетма-кетлиги. 
Технологик операциялар тўпламидан иборат бўлиб, уларнинг ҳар бири бир 
ёки бир нечта ишчилар томонидан амалга ошириладиган техник хизмат 
кўрсатишнинг технологик жараёнининг бир қисмидир. 
Амалиёт - бу бирликка ёки машина бирликлари гуруҳига хизмат кўрсатиш 
учун кетма-кет ҳаракатлар мажмуидир. 
Маълум бир давр ёки йил учун йўл қурувчи машиналарни таъмирлашни 
режалаштираётганда, машинанинг иш бошланиш вақтидан, шунингдек, йўл 
техникасини таъмирлашнинг тегишли турларининг даврини ҳисобга олган 
ҳолда ҳисобланади. 
Йўл техникаларига таъмирлаш ва техник хизмат ўтказиш йиллик режасидаги 
тадбирлар сонлари қуйидаги формула ёрдамида ҳисобланади 
бу ерда Sp - автотранспорт воситаларини таъмирлашнинг охирги мос 
келадиган туридан ишлаган соатлари, улар машинанинг иш бошланишидан 
бошлаб ишлаш вақтини ва формулада аниқланадиган даврни ҳисобга олган 
ҳолда белгиланади. 
бу ерда Тн-иш бошланганидан ёки капитал таъмирдан кейин машиналарнинг 
ишлаш муддати, Тн = 1500-5000 машина-соат; 
Пр - мос келадиган таъмирлаш турларининг даври, мото -соат; Тг - йўл 

---

техникаси учун вақтнинг йиллик директив фонди, соат. Тн - ҳисоблаш 
давридан олдин амалга оширилган ишлари вақти. 
Бульдозерга хизмат кўрсатиш даври 1-жадвалда келтирилган. 
1 -жадвал. 
Расм 1. Очистка и мойка экскаватора ЭО-3323 (ТО-1) 

---

Расм 2. Проверка основного рабочего органа отвала Автогрейдера марки 
“CASE 885 (ТО-1) 
Амалдаги корхоналар режалаштирилган давр учун техник фойдаланиш 
коеффициентини, техник хизмат кўрсатиш режасини ва уларга бўлган 
еҳтиёжни ҳисоблаш учун амалдаги стандартлардан фойдаланадилар. Йўл 
машиналарпаркининг иш ҳақи фондининг ҳар бир модели учун ҳисоблаш 
керак. 
Агар бир нечта моделлар учун стандартлар бир хил бўлса, унда ушбу 
моделларнинг машиналарини ҳисоблаш учун битта гуруҳга бирлаштирилади. 
Шу билан бирга, нормалар амалдаги РТМ га мувофиқ иш шароитларига қараб 
ўрнатилади. 
Фаолият турига қараб йўл-қурилиш машиналарига техник хизмат 
кўрсатишдаври1- расмда келтирилган. 
Йўл машиналарвоситаларининг амалдаги стандартлари қуйидагиларни 
назарда тутади: иш сменаси бошланишидан олдин, иш пайтида ёки ундан кейин 
бажариладиган ТО-1, П1 = 60 соатдаврили бир қатор машиналарда бажарилган; 
ТО-2давриП2 = 240 соат; 
ТО-3давриП3 = 960 соат. 
Тракторларга асосланган ва трактор двигателлари билан ишлайдиган 
машиналарни мунтазам таъмирлаш (ТР) ТО-3даврисига тўғри келади, шунинг 
учун улар бир вақтнинг ўзида амалга оширилади. 

---

Расм 4. Смазка шарнирное соединение рмхлительного оборудования 
Бульдозера (ТО-2) 

---

Расм 6. Прочистка фильтируювдие элементи фильтра грубой очистки 
автогрейдера (ТО-3) 
Расм 7. Заливка промоечное масло бака гидропривода будьдозера (ТО-3) 
Машиналарга техник хизмат кўрсатиш ва таъмирлаш жадвалининг ойлик 
режаси машинанинг техник хизмат кўрсатиш ёки таъмирлаш учун тўхтатилган 
санасини ва унинг тўхташ вақтини кунлар билан белгилайди. 
Машинага техник хизмат кўрсатиш ёки таъмирлаш учун тўхташ куни 

---

машинанинг режалаштирилган ойгача бўлган ҳақиқий иш вақти ва ҳисобланган 
ойда режалаштирилган кунлик иш вақти билан белгиланади. 
Машиналарга техник хизмат кўрсатиш ёки жорий таъмирлаш (ЖР) 
бошланадиган ойнинг иш куни (Ди) қуйидаги формула бўйича аниқланади: 
бу ерда i = ТО-1, ТО-2, ТО-3 ва ЖР (ППР ва ТО) тизимининг фаолият 
турлари; Т дм - ҳисоб-китоб ойи учун режалаштирилган иш вақти; 
С им - машиналарнинг режалаштирилган ойнинг бошидаги охирги иш вақти, 
техник хизмат кўрсатиш ёки таъмирлашнинг ҳисобланган турига ўхшаш. 
Агар формуладан фойдаланиб ҳисоблашда Ди қиймати режалаштирилган 
ойдаги иш кунлари сонидан катта бўлиб чиқса, бу ойда ТХ ва ЖТ тадбирлари 
ўтказилмайди. 
План технического обслуживания и ремонта машин.

---

Расм 8. Замена гидрожидкости гидравлической системм на свежий жидкости 
Назорат саволлари 
1. 
Машиналарга техник хизмат кўрсатиш ва таъмирлаш бўйича 
йиллик режани ишлаб чиқиш. 
2. 
Машиналарга техник хизмат кўрсатиш ва таъмирлаш бўйича ойлик 
жадвални ишлаб чиқиш. 
3. 
Машиналарга техник хизмат кўрсатиш ва таъмирлаш режаларини 
режалаштириш кўрсаткичлари. 
4. 
Машиналарга техник хизмат кўрсатиш ва таъмирлаш сонини 
ҳисоблашда қандай параметрлар ҳисобга олинади. 
5. 
Машиналарга техник хизмат кўрсатиш ва таъмирлаш даврисининг 
турлари. 
6. 
Машиналарнинг ишлаш вақти нимани англатади? 
Ҳисоблаш формулалар ва стандартларга мувофиқ Ктн техник фойдаланиш 
коеффициентини аниқлашдан бошланади. 
Стандартлар бўйича ҳисобланган Ктн ни таъминлаш учун белгиланган вақт 
оралиғида белгиланган илмий-тадқиқот ишларини мунтазам равишда бажариш 
керак. 
Шунинг учун ишлаб чиқариш дастурини таъсир турлари (номенклатура) ва 
ҳажмлари (меҳнат зичлиги) бўйича ҳисоблаш ва кейинчалик унинг 
бажарилишини таъминлаш талаб етилади. 
Режани аниқлаш учун сиз техник фойдаланиш коеффициентини 
ҳисоблашингиз керак; режалаштирилган давр учун иш вақтини аниқлаш; 
машинасозлик моделлари ёки бир хил стандартларга эгамоделлар гуруҳлари 
учун бир хил даврдаги техник хизматларнинг сонини аниқлаш; бутун паркда 
техник хизмат кўрсатиш сонини аниқланг. 

---

Ҳажми (меҳнат зичлиги) режаси иш ҳақи номенклатураси ва меъёрлари 
режаси асосида аниқланади. 
Коеффициентни ҳисоблаш усули олдинроқ муҳокама қилинган. 
Расм 7. Очистка соединений контролера 

---

5-МАЪРУЗА 
Йўл қурилиш машиналарига ферминли хизмат кўрсатиш 
Калит сўзлар: технология, йўл автомашиналари, жараён, компания хизмати, 
тизим вадаври. 
Режа: 
1. Ферминли хизмат кўрсатиш тизими тушунчаси 
2. Ферминли хизмат кўрсатиш тизимининг тамойиллари ва вазифалари 
3. Ферминли хизмат кўрсатиш тизимининг тузилиши 
4. Машиналарга фирменли хизмат кўрсатиш тизимини ташкил этиш 
Фирменли техник хизмат кўрсатиш деганда машинасозлик корхоналари 
томонидан бутун хизмат муддати давомида йўл техникаларидан 
фойдаланишнинг доимий равишда юқори даражаси ва 
самарадорлигини таъминлаш мақсадида амалга ошириладиган ташкилий, 
техник ва муҳандислик фаолиятининг комплэкси тушунилади. 
Етакчи маҳаллий ва хорижий машинасозлик фирмалари йўл техникалари 
сифатини яхшилаш, сотиш бозорларини кенгайтириш, йўл техникаларининг 
ишлашида бевосита иштирок этиш, асосан ишлаб 
чиқариш заводларининг технологиялари тармоғини кенгайтиришнинг 
ташкилий жиҳатлари бўйича чора-тадбирларнинг ўзаро таъсирини 
таъминлайдиган комплэкс дастурлар асосида ишлайди 
Мамлакатимизда қурилиш, йўл ва коммунал ташкилотлар ва 
корхоналар жойлашувининг кенглиги, кучли йўл техникалар паркларига 
эга. 

---

Ҳозирги вақтда қурилиш мажмуасининг эҳтиёжларини механизациялаш йўл 
ва қурилиш техникаларини тўлиқ қондириш ишлаб чиқарилган йўл ва қурилиш 
техникаларини сонининг кўпайиши, сифатининг ошиши ва ундан фойдаланиш 
самарадорлигини ошириш мақсадга мувофиқдир. 
Тўлиқ йўл ва қурилиш техникаларини ишлаб чиқарувчилар, асосан, фирма 
ва акционерлик жамиятлари мақомига эга бўлиб, қурилиш ва йўл техникаси 
бозорига тўлиқ мослаша олиш, йўл ва қурилиш техникаларини сотиш билан 
боғлиқ муаммолар мажмуини ҳал қилиш, кенгайтириш учун фирменли хизмат 
кўрсатиш тизимларини мустақил равишда ишлаб чиқишлари ва 
ривожлантиришлари керак. савдо бозорлари йўл ва қурилиш техникаларини 
сифатини яхшилаш. 
Фирменли хизматларни ривожлантириш зарурати замонавий йўл ва 
қурилиш машиналарида гидротехника ва электр жиҳозларининг мураккаб ва 
айниқса мураккаб тизимларини кенг жорий этиш билан боғлиқ бўлиб, бу 
замонавийликни талаб қилади. 
Техник хизмат кўрсатиш ва таъмирлаш турлари ва ўтказиш усуллари. 
Фирменли хизмат кўрсатиш тизими бизнинг мамлакатимизда мавжуд бўлган 
машиналарни иш ҳолатида сақлаш тизимида ўз ўрнини эгаллаши керак, чунки 
барча масъулият йўл ва қурилиш техникаларини ишлатадиган корхоналар 
зиммасига юкланганда, айниқса, операцион базаларнинг аксарияти ўта 
эътиборсиз ҳолатда: диагностика Йўл қурилиш машиналарининг лари-5. ..7%, 
синов стендлари - 30%, ТХ ва таъмирлаш кўчма транспорт воситалари - 30 ... 
40% ва бошқалар. 
Тўлиқ қурилиш ва йўл Йўл қурилиш машиналарининг ларини ишлаб 
чиқарувчилар, шунингдек элементлар базасини ишлаб чиқарувчилар 
(двигателлар, гидравлик Йўл қурилиш машиналарининг лар, қўзғайсан 
тизимлари, автоматизация ва бошқалар) ўз йўл ва қурилиш техникаларини 
ларига техник хизмат кўрсатишни ташкил қилишда ва ривожлантиришда 
бевосита иштирок этишлари керак. 

---

Техник хизмат нафақат бир қатор техник хизматларни (сотувгача тайёрлаш, 
ишга тушириш, техник хизмат кўрсатиш, диагностика, жорий), балки моддий-
техника таъминоти, техник маслаҳатлар, кадрлар тайёрлаш ва бошқаларни ҳам 
ўз ичига олади. 
Қурилиш ва йўл машиналари учун техник хизматни ривожлантириш 
стратегиясини танлаш асосан фирменли хизмат кўрсатиш тизимининг 
тамойиллари ва мақсадларига асосланган бўлиши керак. 
Албатта, стратегияни танлаш, шунингдек, мамлакатдаги иқтисодий 
вазиятни, қурилиш ва йўл машинасозлиги саноатининг ҳолатини, йўл ва 
қурилиш техникаларини сифатини, қурилиш соҳаларини ривожлантириш 
бўйича қабул қилинган концепцияларни ва бошқаларни белгилайди. 
Фирменли хизмат кўрсатиш тизимининг асосий принципи ишлаб 
чиқарувчилар уни ишлатилган ҳар қандай минтақада бутун хизмат муддати 
давомида йўл ва қурилиш техникаларини ишлаши учун маъсуллардир. 
Шу сабабли, фирменли хизмат кўрсатиш тизимларини шакллантиришда Йўл 
қурилиш машиналарининг лар ишлаб чиқарувчилари қуйидаги қоидаларга амал 
қилишлари керак. 
Машиналар, жиҳозлар ва бошқа тайёр йўл ва қурилиш техникаларини ларга 
техник хизмат кўрсатишни ташкил этиш ва уларнинг ишлаш муддати давомида 
жавобгарликни машиналар ишлаб чиқарувчиси ўз зиммасига олади. 
Хизмат кўрсатиш тизимининг мониторинги ишлаб чиқарувчига нафақат 
нуқсонли товарларнинг бозорга кириб келишининг олдини олиш, балки сотувда 
бўлган йўл ва қурилиш техникаларини ларда учрайдиган нуқсонларни тезда 
бартараф этиш имконини беради. 
Йўл ва қурилиш техникаларига талаб ва техник хизматга бўлган талаб 
ўртасида боғлиқлик мавжуд: техник хизматга бўлган талаб йўл ва қурилиш 
техникаларини га бўлган талабга боғлиқ ва ўз навбатида сотиб олинган йўл 
қурилиш техникасини хизмат билан таъминлаш унга бўлган талабни оширади. 
Юқори сифатли хизмат харидорга йўл ва қурилиш техникалари дан унумли 
фойдаланишга имкон беради ва савдо ҳажмини оширишга ёрдам беради. 
Техник хизмат кўрсатиш ва хизмат кўрсатиш сотишни кенгайтиришнинг 
муҳим омилидир. 
Муваффақиятли савдо эҳтиётқисмларни етказиб бериш ва сотишни амалга 
ошириш кафолатланмагунча таъминланмайди - бу асосий қоида. 
Замонавий йўл ва қурилиш техникаларини бозоридаги кучли рақобат 
шароитида батафсил ва яхши ташкил етилган техник хизмат кўрсатиш 
тармоғини яратиш муваффақиятли ҳаётнинг зарур шарти ҳисобланади. 
Хизмат муҳим даромад манбаи ҳисобланади. эҳтиётқисмлар ишлаб 
чиқаришга ва сотилган Йўл қурилиш машиналарининг ларга техник хизмат 
кўрсатишни ташкил этишга сарфланган ҳар бир сўм Йўл қурилиш 
машиналарининг нинг ўзига қараганда икки баравар кўпроқ фойда келтириши 
мумкин. 
Техник хизмат кўрсатиш бозорлар ва таъсир доиралари учун рақобатнинг 
муҳим йўл ва қурилиш техникаларидир. 
Машина ва Йўл қурилиш машиналарининг лар бозорида рақобат воситаси 

---

сифатида нарх сиёсатидан фойдаланиш сезиларли даражада камаймоқда. 
Бундай шароитда харидор ўзи қизиқтирган йўл ва қурилиш техникаларини 
танлашда нарх эмас, балки унинг сифати, янгилиги ва техник хизмат кўлами 
ҳал қилувчи омил ҳисобланади. 
Ишлаб чиқарувчи етказиб бериладиган Йўл қурилиш машиналарининг га 
бутун ишлаш муддати давомида техник хизмат кўрсатиш ва хизмат кўрсатишни 
таъминлайди, яъни. тўлиқ амортизация қилинмагунча. 
Ишлаб чиқарилаётган Йўл қурилиш машиналарининг ларга техник хизмат 
кўрсатиш тизимига барча хизмат турлари киради: эҳтиётқисмларни етказиб 
бериш, техник ҳужжатлар, таъмирлаш ишларини олиб бориш, мутахассисларни 
тайёрлаш, машина ва Йўл қурилиш машиналарининг ларнинг самарадорлигини 
ўрганиш, уларнинг афзалликлари ва камчиликларини аниқлаш, модернизация 
қилиш ва бошқалар. 
Муайян хизмат турини тақдим этишнинг мақсадга мувофиқлигини таҳлил 
қилиш катта аҳамиятга ега, чунки харидорга ортиқча хизматлар кўрсатиш 
даромадларнинг пасайишига олиб келади ва ортиқча тежашга интилиш бозорни 
йўқотишига олиб келиши мумкин. 
Сотишдан кейинги хизмат функционал жиҳатдан автоном ва ташкилий 
жиҳатдан кўпгина саноат тармоқларида сотувлар тизимидан ажралиб туради, 
чунки уларнинг асосий функционал фарқлари. 
Қурилиш, йўл ва коммунал муҳандислик саноати турли хил турлари, ишлаб 
чиқарилган машиналарнинг дизайни ва уларнинг ишлаш шароитлари билан 
ажралиб туради. 
Шунга қарамай, фирменли хизматларнинг самарали ривожланиши умуман 
тизимни тўғри ташкил этиш, бошқарувни марказлаштириш ва 
марказсизлаштириш тамойилларини оқилона бирлаштириш, унинг барча 

---

элементларининг ягона техник сиёсати билан мумкин. 
Йўл қурилиш машиналарининг ишлаб чиқарувчиси ва истеъмолчиси 
ўртасида мавжуд бўлган ташкилий бўшлиқ улардан фойдаланишни янада 
яхшилаш ва сифатини ошириш учун тормоз ҳисобланади. 
Фирменли хизмат кўрсатиш тизимидаги умумий муаммоларни ҳал қилиш 
учун Йўл қурилиш машиналарининг ларни ишлаб чиқариш ва улардан 
фойдаланишнинг барча асосий бўлимлари бирлаштирилиши 
керак. 
Бу фирменли хизматларнинг минтақавий қуйи тизимларини яратишга 
асосланган бўлиб, улар корхоналар - комплект Йўл қурилиш машиналарининг 
лари ишлаб чиқарувчилари ва элемент (компонент) базаси ишлаб 
чиқарувчилари, Йўл қурилиш машиналарининг лар истеъмолчилари, ишлаб 
чиқарувчиларнинг тарқатиш тармоғи корхоналари, техник марказлар, 
фабрикалар, илмий-тадқиқот ва ўқув институтлари ва бошқа бўлимлар. 
Расм 3. фирменли техник хизматларни ташкил этишнинг асосий таркибий 
диаграммаси берилган. 
Ушбу даражадаги фирменли хизмат кўрсатиш тизими қуйидагиларни ўз 
ичига олади: 
ишлаб чиқариш соҳаси томонидан - корхоналар - комплект техникалар 
ишлаб чиқарувчилар, фирма ва заводлар - бутловчи қисмлар ишлаб 
чиқарувчилар (етказиб берувчилар) (йиғилишлар, йиғилишлар, шассилар ва 
бошқалар), илмий-тадқиқот институтлари, ўқув муассасалари; 

---

Йўл қурилиш машиналарининг эксплуатация қиладиган корхоналар ва 
таъмирлаш корхоналари фирменли техник хизмат кўрсатишни ташкил 
этишлари мақсадга мувофиқдир.. 
Йўл қурилиш машиналарининг ишлаб чиқариш ва улардан фойдаланиш 
соҳаларини бевосита боғлайдиган тизимнинг марказий элементи ишлаб 
чиқариш фаолияти фирменли хизмат кўрсатиш тизимига хос бўлган вазифалар 
ва функцияларни амалга оширишга қаратилган корхоналардир. 
Улар бир томондан операцион корхоналар билан тўғридан-тўғри ўзаро 
алоқада бўлиб, бошқа томондан фабрикалар - ишлаб чиқарувчилар ва бутловчи 
қисмларни етказиб берувчилар - улар ишлаб чиқарувчилар ва 
истеъмолчиларнинг тўғридан-тўғри ва мулоҳазаларини амалга оширадилар. 
Корхоналарга хизмат кўрсатишнинг минтақавий қуйи тизимларининг асосий 
элементлари бўлган ушбу корхоналар орқали ишлаб чиқариш корхоналари 
машиналарнинг ишлаш қобилиятини сақлаш ва зарур маълумотларни олиш 
бўйича техник сиёсатни олиб борадилар, бу еса машиналарнинг 
ишончлилигини ошириш бўйича ҳаракатларни баҳолашга имкон беради, 
шунингдек аниқланган дизайн ва технологик нуқсонларни бартараф этиш 
бўйича аниқ операцион чораларни кўриш. 
Ушбу корхоналар турли хил ҳуқуқий ва ҳуқуқий мақомга, мулк шаклларига 
эгабўлиши мумкин, аммо улар Йўл қурилиш машиналарининг ларни ишлаб 
чиқарувчиларнинг тарқатиш тармоқларига ва ишлаб чиқариш фаолияти 
йўналишларига умумий ўхшашдир. 
Бундай корхоналар дилерлар деб аталади, бу сўзма-сўз "улар сотилган Йўл 
қурилиш машиналарининг лар билан боғлиқ барча саволлар ва муаммоларни 
ҳал қилиш учун ишониб топширилган, ваколатли ва ишониб топширилган" 
деган маънони англатади. 
Дилерлар ишлаб чиқарувчи томонидан тўлиқ техник, ахборот, ҳуқуқий ва 
нарх бўйича қўллаб-қувватланган тақдирдагина муаммоларни ҳал 
қилишлари мумкинлигини тахмин қилиш осон. 
Буларнинг барчаси дилерлик шартномаларида ёки Йўл қурилиш 
машиналарининг лар ишлаб чиқарувчиларининг (ишлаб чиқарувчиларининг) 
савдо сиёсати шартларида кўзда тутилган. 
Маълумки, сотувчи йўл қурилиш машиналарининг сотишдан ташқари, 
моддий, техник ва ахборот характеридаги кенг кўламли техник хизматларни 
амалга ошириши керак, бу еса катта молиявий, моддий-техник ва кадрлар 
ёрдамини талаб қилади. 
Техник хизматнинг катта ҳажмларини бажариш зарур бўлган ҳолларда 
ишлаб чиқарувчи дилер ёки мустақил ихтисослашган фирмалар билан 
биргаликда минтақавий техник марказларни ташкил қилади. 
Йўл ва қурилиш машиналарида ишлатиладиган бутловчи қисмлар ва йиғиш 
воситаларини ишлаб чиқаришни ўзлаштирган бутловчи қисмлар ва йиғиндилар 
ишлаб чиқарувчилари, шунингдек, тўғридан-тўғри ёки корхона 
- комплект 
Йўл қурилиш машиналарининг ишлаб чиқарувчиси орқали минтақавий 
техник марказларнинг фаолиятига жалб қилинади. 

---

Техник марказларнинг жойлашуви ва имкониятларини танлашнинг асосий 
мезонлари - машиналар паркларининг сони, ишлаш сони ва ҳажми 
корхоналар, шунингдек қурилиш ва йўл техникаси, эҳтиётқисмлар ва техник 
хизматлар бозорларининг хусусиятлари. 
Ҳудудий техник марказларнинг машиналарга маркали техник хизмат 
кўрсатиш тизимини ташкил этиш, фаолият кўрсатаётган корхоналар билан 
ўзаро алоқада бўлиб, уларнинг умумий мақсади - йўл қурилиш 
машиналарининг фойдаланиш самарадорлигини ошириш. 
Минтақанинг фаолият кўрсатаётган корхоналари ҳар хил ва бу фарқлар 
катта даражада машиналарнинг ишлаш даражасини сезиларли даражада 
аниқлайдиган параметрларга тегишли. 
Шу сабабли, фирменли хизмат кўрсатиш тизимида турли хил операцион 
корхоналар машиналарининг ишлаш даражасини ошириш учун ушбу 
корхоналарнинг минтақавий техник марказ билан ўзаро таъсирини бошқача 
даражада сақлаш мақсадга мувофиқдир. 
Хизматлар рўйхати жуда хилма-хил бўлиши мумкин: эҳтиётқисмлар, 
йиғилишлар, бўлинмалар билан таъминлашдан (янги ва капитал таъмирланган) 
диагностика ва бошқа хизматлардир. 
Техник марказда ТХ ва таъмирлаш фаолият кўрсатаётган корхоналар сони ва 
моддий-техника билан таъминланганлик даражаси ва уларнинг техник марказ 
билан ўзаро алоқадорлик даражаси таҳлили минтақавий техник марказнинг 
зарур қувватини аниқлашга имкон беради. 
Юқоридагилар билан боғлиқ ҳолда минтақада фирменли хизмат кўрсатиш 
тизимини ишлаб чиқишда зарур ахборот базасини яратиш учун фаолият 
кўрсатаётган корхоналар бўйича дастлабки сўров ўтказилиши керак. 
Бу енг муҳим параметрларга мувофиқ амалга оширилади, биринчи навбатда 

---

корхоналарнинг ишлаб чиқариш фаолияти даражаси, масалан, иш ҳажми, 
паркдаги машиналарнинг тузилиши ва сони, ўртача йиллик иш вақти (машина 
турлари бўйича), ишлаб чиқариш-техник базани жиҳозлаш, оператор ва бошқа 
хизмат кўрсатувчи ходимларни таъминлаш. 
Ушбу корхоналарнинг ишлаб чиқариш фаолияти параметрларнинг 
рўйхатини эксперт баҳолаш усули билан олиш мумкин. 
Фирменли хизмат кўрсатиш тизимини ташкил қилишда техник марказ 
захира қсимлар билан таъминлаш бўйича намунавий шартнома лойиҳаси, 
корхона сўровининг намунавий шакллари билан бирга ишлайдиган корхонага 
юборади. 
Уларнинг тўлдирилишининг тўғрилигини назорат қилиш минтақавий техник 
марказ билан алоқа қилиш учун масъул ходим томонидан (фаолият 
кўрсатаётган корхонада) амалга оширилади. Тўлдирилган шакл компания 
томонидан тузилган шартнома билан бирга техник марказга юборилади. 
Параметрларни аниқлаштириш учун техник марказ, агар керак бўлса, 
машиналарнинг ишлаши билан боғлиқ корхонанинг ҳужжатлаштирилган 
маълумотларидан фойдаланади. Келгусида ҳар йили корхона фаолияти 
параметрларининг ўзгаришини аниқлаш мақсадида намунавий шакллар бўйича 
фаолият кўрсатаётган корхоналар ўртасида сўров ўтказилади, натижалар 
календар йил бошига қадар техник марказга тақдим этилади. 
Назорат саволлари 
1. 
Фирменли хизмат кўрсатиш тизими тушунчаси 
2. 
Фирменли тизимнинг тамойиллари ва вазифалари хизмат 
3. 
Фирменли хизмат кўрсатиш тизимининг тузилиши. 
4. 
Машиналарга фирменли хизмат кўрсатиш тизимини ташкил 
этиш 
6-МАЪРУЗА 
Машиналарга техник хизмат кўрсатишни ташкил этиш Режа: 
1. 
Машиналарга техник хизмат кўрсатишни ташкил 
этиш 
2. 
Техник хизматни технологик жараёнини ташкил 
этиш 
3. 
Техник хизматни технологик хариталарини тузиш 
4. 
Режага мувофиқ машиналарга техник хизмат 
кўрсатиш 
Техник хизмат кўрсатишни ташкил қилиш машиналарга техник таъсирга 
бўлган еҳтиёжни башорат қилишни, ишлаб чиқаришни тайёрлаш ва қўллаб- 
қувватлашни, режалаштирилган ишларни ўз вақтида тезкор бажарилишини 
таъминлайди. 
Таъмирлаш ва таъмирлаш мажмуаларини (йилига, чоракка) мунтазам 
равишда техник хизмат кўрсатишни узоқ муддатли режалаштириш ишончлилик 
назарияси методлари асосида амалга оширилади. 
Муайян машиналар учун техник ҳаракатлар (бир ой, бир ҳафта ва календар 
кун давомида) техник диагностика усуллари ва воситаларидан фойдаланишга 
асосланган қисқа муддатли прогноз билан режалаштирилган. 

---

Фаолият юритадиган корхонада, техник ишларнинг кўлами ишдан 
чиқадиган оқим хусусиятларига ва эксплуатация қилинадиган йўл қурилиш 
машиналари нинг тикланиш жараёнларига қараб тайёрланади ва таъминланади. 
Техник эксплуатацияни ташкил этишнинг ушбу даражасидаги асосий вазифа 
юқори даражани таъминлашдир. 
Уларни яхши ҳолатда сақлаш учун минимал харажатлар билан ишлайдиган 
машиналарнинг ишлаши. 
Машиналарнинг ишончлилигини сақлаш бўйича режалаштирилган 
ишларнинг самарадорлиги мураккаб кўрсаткичлар - тайёрлик ва техник 
фойдаланиш коеффициентлари билан назорат қилинади ва назорат қилиш 
ҳаракати амалдаги ППР тизимининг стандартлари ва қоидалари билан тартибга 
солинади. 
Шу билан бирга, техник хизмат кўрсатишдаврисини илмий асосланган 
созлаш ва объектларни жорий таъмирлаш турларини расмийлаштириш муҳим 
аҳамият касб етмоқда. 
Машиналарнинг ишлаш муддати тўғрисидаги маълумотларга эгабўлган 
ҳолда, йиллик техник аралашмалар ҳажми машиналар орасидаги хизмат 
турлари бўйича фарқланади ва ишлаб чиқилган жадвалларга мувофиқ ишлаб 
чиқариш участкалари ва жамоалар томонидан амалга оширилади. 
Навбат назарияси усулларидан фойдаланган ҳолда ишларни ташкил этиш 
режаларини тузишда мавжуд техник воситаларнинг етарлилиги ва уларнинг 
самарадорлиги аниқланади 
Бу муомалада бўлинмалар, постлар ва ишлаб чиқариш ходимлари, кўчма 
хизмат кўрсатиш объектлари ва йўл қурилиш машиналарининг ташиш учун 
оғир трейлерлар маблағларини ҳисоблашда ва хизмат кўрсатиш паркларида 
бажарилган ишлар ҳажмини, шунингдек ёнилғи қуйиш ва бошқа таъминот 
воситаларини ҳисоблашда қўлланилади. машиналарга хизмат кўрсатишнинг 
технологик жараёни. 
Техник хизмат кўрсатишнинг технологик жараёнини ташкил этиш шакли 
ишлаб чиқариш дастурининг ҳажми, машиналар парки таркибининг 
номенклатураси ва уларнинг сони, стационар постларда, дала хизмат кўрсатиш 
паркларида ёки тўғридан-тўғри машиналарга хизмат кўрсатишнинг ишлаб 
чиқариш эҳтиёжи билан белгиланади. 
Қурилиш майдончаларида ёки чизиқли ишларда машиналарга хизмат 
кўрсатиш ва етказиб беришнинг стационар ва кўчма механизациялашган 
воситаларининг мавжудлиги. 
1. 
Балансида машиналари бўлган ташкилотлар тасдиқланган 
йиллик ва ойлик режаларга мувофиқ техник ва таъмирлаш ишларини 
бажарилишини таъминлаши шарт. 
Таъмирлаш ва таъмирлаш ишлари ишлаб чиқарувчининг "Техник тавсифи ва 
фойдаланиш йўриқномасида" келтирилган талабларга мувофиқ амалга 
оширилиши керак. 
2. 
Техник хизматлар ва қурилиш машиналарини 
таъмирлашни ўз вақтида ва сифатли бажариш ушбу ишларни ишлаб чиқаришни 
юқори малакаси ва технологик тайёргарлиги билан амалга оширилади, шу 

---

жумладан: 
- 
эксплуатация ва таъмирлаш ҳужжатларини тақдим этиш; 
- 
ишларни механизациялаш учун техник хизмат кўрсатиш ва 
таъмирлаш жараёнларини махсус асбоб-ускуналар, тахта ва асбоб-ускуналар 
билан жиҳозлаш; 
- 
зарур эҳтиётқисмлар, металл, бутловчи қисмлар билан 
ишлашни моддий-техник таъминотини ташкил этиш 
4. 
Машиналарга техник хизмат кўрсатиш ва таъмирлаш 
машиналардан фойдаланадиган ташкилотлар билан келишилган ойлик техник 
хизмат кўрсатиш ва таъмирлаш жадвалида белгиланган муддатларга мувофиқ 
қатъий равишда, режалаштирилган ой бошланишидан уч кун олдин амалга 
оширилиши керак. 
Бир ой ичида машиналарга техник хизмат кўрсатиш ва таъмирлаш жадвали 
ҳақиқий иш вақти ва уларнинг техник ҳолатини ҳисобга олган ҳолда 
ўзгартирилиши мумкин, фақат машиналар балансида рўйхатга олинган 
ташкилот ва корхонада жойлашган ташкилотнинг ўзаро розилиги билан. улар 
ишлатилган. 
5. 
Машиналарга режали техник хизмат кўрсатиш, қоида 
тариқасида, сменадан ташқари вақтларда ёки машиналари фойдаланиладиган 
қурилиш ташкилотининг дам олиш кунларида амалга оширилиши керак. 
Агар иш сменасида техник хизмат кўрсатиш учун машинани тўхтатиш зарур 
бўлса, тўхташдан олдин 5 кундан кечиктирмасдан машинани 
ишлатадиган ташкилотга ҳақиқий тўхташ санаси ва унинг давомийлиги 
тўғрисида хабар бериш керак. 
Режалаштирилган таъмирлаш учун ишлайдиган машинани тўхтатганда, 
қоида тариқасида, уни шунга ўхшаш бошқа машинага алмаштириш керак. 
Таъмирлаш учун машинани фақат машинадан фойдаланадиган ташкилотнинг 
розилиги билан алмаштиришсиз тўхтатишга рухсат берилади. 
6. 
Режада кўзда тутилган муддатларда машинани капитал 
таъмирлаш учун тўхтатишдан олдин унинг техник ҳолати ташкилотнинг бош 
муҳандиси (бош механиги) бошчилигидаги комиссия томонидан текширилади. 
Агар машина, унинг техник ҳолати сабабли, жадвалда белгиланган муддат 
ичида таъмирлашни талаб қилмаса, комиссия кейинги текширув санасини ёки 
тегишли ишни бажариш учун уни тўхтатиб қўйган санани белгилаб, унинг 
кейинги ишлаши учун рухсат бериши керак. 
Автомобилни таъмирлаш учун жадвалда белгиланган санадан илгари 
юбориш ҳам фақат комиссия қарори билан амалга оширилиши мумкин. 
Комиссия ишининг натижалари ва унинг таклифлари акт билан 
расмийлаштирилади. 
7. 
Агар машинанинг таркибий қисмларининг иш пайтида 
олдинги таъмирлаш ёки техник хизмат кўрсатишдан келиб чиқадиган 
носозликлари сабабли режадан ташқари таъмирлашни олиб бориш зарурати 
бўлса, жорий таъмирлашдаврисининг 80% ёки ундан кўпроғига ёки тегишли 
турдаги хизматга тенг бўлса, машина кейинги мунтазам таъмирлаш ёки техник 
хизмат кўрсатиш учун тўхтатилади. 

---

Шу билан бирга, ойлик жадвалига керакли ўзгаришлар киритилади. 
8. 
Қурилиш машиналарига ойлик техник хизмат кўрсатиш 
машинага тайинланган машинистлар (бригада аъзолари) томонидан амалга 
оширилади. 
Агар ҳайдовчига машинани бошқариш учун фақат оператор вазифаси 
юклатилган бўлса, у ҳолда сменада хизмат кўрсатиш амалга оширилади. 
Қўшимча вақтларда машиналарни профилактика ва таъмирлаш бўйича 
ихтисослаштирилган бўлимлари ходимлари томонидан марказлаштирилган. 
9. 
Қурилиш машиналарига техник хизмат кўрсатиш ва жорий 
таъмирлаш марказлаштирилган тартибда ихтисослаштирилган гуруҳлар 
(бўлинмалар) томонидан режалаштирилган профилактика ва таъмирлаш 
бўлимлари томонидан амалга оширилиши керак. 
Бригадалар (звенолар) сони, уларнинг ихтисослашуви, ишчиларнинг 
миқдорий ва малакавий таркиби машиналар сонига, парк таркибига, техник 
хизмат кўрсатиш ва таъмирлаш ишларининг ҳажми ва шартларига қараб ҳар 
бир аниқ ҳолатда аниқланади. 
Хизмат кўрсатиш ва жорий таъмирлаш ишлари давридаги бригадалар 
(звенолар) таркибига машиналар ҳайдовчилари (бригадалари), шунингдек 
кўчма техник хизмат кўрсатиш ва таъмирлаш транспорт воситалари 
ҳайдовчилари кириши мумкин. 
10. 
Режалаштирилган профилактика ва таъмирлаш бўлимлари 
ойлик жадвалига мувофиқ ихтисослаштирилган гуруҳлар (звенолар) ишини 
ташкил етади. 
Жамоаларга (бўлинмаларга) берилган топшириқларда машинага техник 
хизмат кўрсатиш ёки таъмирлашнинг тури ва муддати, унинг техник ҳолати 
тўғрисида маълумотлар бўлиши керак. 
Ҳар бир машина учун бригада (звено) томонидан ҳақиқатан ҳам бажарилган 
иш ҳажми техник ва таъмирлаш журналида ёки носозликлар журналида қайд 
етилади. 
11. 
Жорий таъмирлаш, қоида тариқасида, агрегат-йиғиш усули 
билан амалга оширилиши керак, бунда нуқсонли йиғиш мосламалари 
янгиларига алмаштирилади ёки машина таъмирлаш учун тўхтатилгунга қадар 
олдиндан таъмирланади. 
Машиналарни таъмирлаш учун айланма фондни қурилиш ташкилотлари 
томонидан машинасозлик заводларидан қабул қилинган йиғиш 
бўлинмаларидан, шунингдек ишдан чиқарилган машиналардан қайта тикланган 
монтаж бирликлари сонидан ташкил этади. 
Агрегат-нодал усули билан машиналарни таъмирлашни ташкил қилиш 
масалалари машиналарнинг ишлаш шароитлари ва таъмирлаш базасининг 
ҳолатини ҳисобга олган ҳолда идоравий кўрсатмалар билан тартибга солинади. 
Йиғиш бирликларининг айланма маблағларига бўлган еҳтиёж бир хил 
турдаги машиналар сонига ва уларнинг режалаштирилган иш вақтига, 
компонент қисмларининг ресурсларига ва айланиш вақтига қараб белгиланади. 
12. 
Қурилиш машиналарига техник хизмат кўрсатиш ва 
таъмирлашни ҳам фойдаланиш жойларида, ҳам ишлайдиган базалар 

---

устахоналарида амалга оширишда атроф-муҳитни (ер, ҳаво ва сув ҳавзаларини) 
ифлосланишдан ҳимоя қилиш чораларини кўриш зарур. 
Техник хизмат ва таъмирлаш ишларини ташкил этиш ва бажариш постларда 
машиналар ишлаб чиқарувчиларининг эксплуатация ва таъмирлаш 
ҳужжатларида кўрсатилган ушбу ишларни бажариш хавфсизлиги ва ёнғин 
хавфсизлиги қоидаларига қатъий мувофиқ равишда амалга оширилиши керак. 
Махсус шароитларда (реконструкция қилинган корхоналар ҳудудида ёки 
ҳудудларида, тор шароитларда, ноқулай метеорологик шароитларда ва 
ҳоказоларда) ишлайдиган жойларда машиналарга техник хизмат кўрсатиш ва 
таъмирлаш бўйича ишлар олиб борилганда, махсус лойиҳани олдиндан ишлаб 
чиқиш қўшимча хавфсизлик чораларини ҳисобга олган ҳолда парваришлаш 
ишларини ишлаб чиқариш талаб этилади. 
Техник хизмат кўрсатишнинг технологик жараёнини ташкил этиш шакли 
ишлаб чиқариш дастурининг ҳажми, машиналар парки таркибининг 
номенклатураси ва уларнинг сони, хизмат кўрсатадиган машиналарга ишлаб 
чиқариш еҳтиёжи билан белгиланади. 
Стационар постларда, дала хизмат кўрсатиш паркларида ёки тўғридан- тўғри 
қурилиш майдончаларида ёки чизиқли ишларда, стационар ва кўчма 
механизациялашган хизмат кўрсатиш объектларининг мавжудлиги ва 
машиналарни иш жойига етказиб бериш. 
Хизмат кўр с ату вчи ва йўл транспорт воситаларини юқори даражада 
ташкил этиш кичик эксплуатацион корхоналарнинг ҳудудий ёки идоравий 
бирлашмаси томонидан амалга оширилади. 
Йўл транспорт воситаларига техник хизмат кўрсатиш бўйича ишлаб 
чиқариш дастури турли йўллар билан амалга оширилиши мумкин. Сервис 
ишлари комплэкси универсал ёки ихтисослашган постларда бажарилиши 
мумкин. 
Универсал постларда хизмат кўрсатиш усули ушбу хизмат турининг барча 
ишларини бир гуруҳ ижрочилар томонидан битта постда бажаришдан иборат. 
Ижрочилар ўзларининг иш қисмини маълум технологик кетма- кетликда 
бажарадилар. 
Хизмат станциялари кетма-кет ва параллел жойлашган ўлик ва саёҳат 
бўлиши мумкин. Саёҳат постлари стационар иш шароитида машиналарга 
кундалик техник хизмат кўрсатиш комплэксини бажариш учун ишлатилади. 
Ўлик постлар автоуловларга даврий техник хизмат кўрсатишни амалга ошириш 
учун кенг қўлланилади (ташқи парваришлаш операциялари бундан мустасно), 
бу ҳар хил турдаги транспорт воситалари билан боғларнинг ўзига хос 
хусусиятлари билан тавсифланади, уларнинг дизайни хусусиятлари ва 
ишлашнинг мураккаблиги билан бир-биридан сезиларли даражада фарқ қилади. 
техник хизмат кўрсатиш операциялари. 
Бир нечта постларда хизмат кўрсатишда уларга ҳар бир постда 
машиналарнинг турли муддатлари билан тенг бўлмаган ишларни бажариш 
мумкин. 
Аммо, бу ҳолда, постларнинг умумий маҳсулдорлиги дастурга мос келиши 
керак, яъни. керакли миқдордаги хизматлар. 

---

Постларнинг ўлик жойлашуви билан ушбу усулнинг камчиликлари 
қуйидагилардан иборат: постларни машинага ўрнатиш ва улардан чиқиш учун 
вақтни сезиларли йўқотиш; постларга кириш ва чиқиш жараёнида машинани 
бошқариш пайтида ёпиқ ишлаб чиқариш корхоналарида чиқинди газлар билан 
ҳавонинг ифлосланиши; бир хил Йўл қурилиш машиналарининг ни бир неча 
марта такрорлаш зарурати; меҳнатни тақсимлаш ва ишчиларнинг 
ихтисослашуви мумкин емаслиги сабабли иш ҳақи нархини оширадиган юқори 
малакали универсал ишчилардан фойдаланиш зарурати. 
Anjir-1-Ish 
xizmat: 
а) - туташган параллел; 
б) - параллел кетма-кетлик, саё ҳ ат; 
c) - кетма-кетлик. 
Ихтисослашган постларда хизмат кўрсатиш усули ушбу хизмат тури бўйича 
иш ҳажмини тақсимлаш ва уни бир нечта постларга тақсимлашдан иборат. 
Постлар ва ишчилар ишнинг бир хиллигини ва уларнинг оқилона 
мувофиқлигини ҳисобга олган ҳолда уларга ихтисослашган. Шунга кўра, 
постларнинг жиҳозлари, шунингдек, бажариладиган операциялар учун 
ихтисослаштирилган танланган. 
Ихтисослашган постлар усули ички ва операцион-пост бўлиши мумкин. 
Оқ им усули билан ихтисослашган постлар хизмат кўрсатиладиган 
машиналар ҳаракати йўналиши бўйича ҳам, кўндаланг йўналишда ҳам 
жойлашган. 
Тўғри чизиқда кетма-кет жойлашган постларнинг технологик тизими ишлаб 
чиқариш линияси деб аталади. 
хизмат кўрсатиш линияси. 
Ишлаб чиқариш линиясида постларни жойлаштиришнинг зарурий шарти ҳар 
бир постда транспорт воситаларининг бир хил муддатини таъминлашдир. 
Сервисларга техник хизмат кўрсатиш жараёнини ташкил этишнинг бу усули 
ҳаракатланувчи машиналар ва ишчилар учун вақт йўқотилишини камайтиради, 
ишлаб чиқариш бинолари майдонидан фойдаланишни тежайди. 
Хизматнинг операцион-пост усули билан ушбу хизмат тури бўйича ишлар 

---

ҳажми (СО-1; СО-2; СО-3; СО-4 ва СО-5) ҳар бири бир нечта ихтисослашган, 
параллел постлар ўртасида тақсимланади. бир хил турдаги машиналар 
бирликлари ва тизимларига хизмат кўрсатиш учун маълум бир гуруҳга тегишли 
ишлар ёки операциялар тайинланган. 
Бундай ҳолда хизмат ўлик пунктларда амалга оширилади. Ҳар бир постдаги 
тўхташ муддати бир вақтнинг ўзида постларнинг мустақиллиги билан бир хил 
бўлиши керак. 
ҲЙУНДАИ РОБЕХ 140 Вт бўлган битта пақирли экскаваторга техник 
хизмат кўрсатиш компания томонидан белгиланган машиналарнинг тавсияси ва 
фойдаланиш кўрсатмаларига мувофиқ амалга оширилади. 
Бироқ, йўл машиналарига техник хизмат кўрсатишни режалаштириш ва 
амалга оширишда ушбу машинанинг ишлаш шароитларини ҳисобга олиш 
керак. Маълумки, ҳар қандай техника ҳар хил табиий-иқлим омиллари, муайян 
зоналар, камарлар ёки минтақаларнинг ишлаш шароитлари маълум таъсирига 
дучор бўлади. 
Ушбу омиллар машиналарнинг ишлаш шароитларига таъсир қилади, 
параметрларни белгилайди, яъни. хизмат параметрларини, яъни: ва уларнинг 
хизмат кўрсатишдаврисини, шунингдек хизмат кўрсатиш ва ишлашнинг 
давомийлиги ва меҳнат зичлигини асослайди. 
Айни пайтда, белкурак экскаватори учун турли хил режим параметрлари 
мавжуд ва улардан фойдаланилмоқда 
хизмат кўрсатиш. 
Хизмат кўрсатиш режимининг ушбу параметрлари компаниялар ва фирмалар 
томонидан ёки йўл қурилиш машиналари учун ўрнатилади. 
Бир пақирли экскаватор учун хорижий давлатларнинг техник хизмат 
кўрсатишдавриқуйидаги иш вақтини таъминлайди: СО-1 250 мотор соат; СО- 2 

---

500 мотоцикл соатлари; СО-3 1000 мотоцикл соатлари; СО-4 2000 мотоцикл 
соатлари; СО-5 3000 мото-соат, бу соат ёки интерваллар белкурак 
экскаваторига хизмат кўрсатиш учун тавсия етилади. 
Шу билан бирга, битта пақирли экскаваторга техник хизмат кўрсатиш 
параметрлари машиналарнинг ишлашининг бошқа кўрсаткичлари билан 
белгиланиши мумкин, яъни: ёқилғи сарфи ёки чиқиши билан, иш куни, 
машиналарнинг тартибли вақти, ва бошқалар. 
Маълумки, битта пақирли экскаваторнинг ишлаш вақти ҳайдовчининг 
кабинасида жойлашган ҳисоблагич билан белгиланади. Шу билан бирга, 
ҲЙУНДАИ Р 140 W битта пақирли экскаваторнинг ишлаш вақтини, ҳисоблагич 
ишламай қолганда ёки машиналарнинг ишлаш вақтини ҳақиқатан ҳам 
кўрсатмаса, ҳар доим ҳам мумкин емас. 
Бундай ҳолатларда параметрларни алмаштириши мумкин бўлган бошқа 
ўлчовлар билан битта пақирли экскаваторнинг ишлашини қайд этиш керак, 
яъни. хизмат кўрсатишдавриси. 
Ушбу мақолада ҲЙУНДАИ Р 140 W битта пақирли экскаваторга техник хизмат 
кўрсатиш режимларининг параметрларини аниқлаш ва асослаш бўйича 
тадқиқотлар олиб борилади. 
Йўл машиналарни техник хизмат кўрсатиш учун тўхтатиш вақти ойлик жадвал 
билан белгиланади. Машиналарни техник хизматга қўйишдан уч кун олдин, 
жадвалга мувофиқ, занжирчи участка механиги билан биргаликда машинанинг 
ҳақиқий ишлаш вақтига қараб унинг вақтини аниқлаб беради. 
Ташкилий ва технологик хариталарни тузишда қуйидаги тамойилларга амал 
қилиш керак: 
- 
ижрочилар ўртасида ишларнинг тақсимланишига қараб, ижрочилар 
ўртасида уларнинг малакаси даражасига мувофиқ парваришлаш ишларини 
тақсимлаш керак, асбоб-ускуналар ва асбоблар звено аъзоларига 
бириктирилган; 
- 
ҳаволанинг ҳар бир аъзоси (ҳайдовчи ва бир нечта чилангар) бажарадиган 
ишларнинг кетма-кетлиги енг кам ўтиш сонини, бажарилиш қулайлигини, 
ёрдамчи ишнинг қисқаришини, асбоб-ускуна ва асбоблардан енг оқилона 
фойдаланишни таъминлаши керак, ижрочилар аралашмаслиги керак бир- 
бирлари билан. 
Ташкилий ва технологик хариталарнинг асосини ишлаб чиқарувчилар, 
фирмалар ва компаниялар томонидан машиналарни ишлатиш бўйича 
йўриқномада белгиланган техник ишлар рўйхати ташкил етади. 
Хизмат кўрсатиш схемаси (СО-1) булдозер маркаси "СҲАНТУИ СД 32" 1-
жадвал.

---

СХЕМА СМАЗКИ БУЛЬДОЗЕРА 
SHANTUI SD32 

---

Назорат саволлари 
1. 
Машиналарга техник хизмат кўрсатишни ташкил этиш 
2. 
Йўл-қурилиш машиналарининг техник эксплуатацияси 
3. 
Компания ва компаниянинг машиналарига техник хизмат кўрсатишни 
ташкил этиш 
4. 
Техник эксплуатацияни ташкил этишнинг асосий вазифаси 
5. 
Машиналарга техник хизмат кўрсатиш чоралари 
6. 
Техник хизматнинг спецификацияси жадвали машиналар 
7. 
Машиналарга техник хизмат кўрсатиш учун постларнинг турлари 
8. 
Машиналарга техник хизмат кўрсатишдавриси 
7-МАЪРУЗА 
Йўл қурилиш машиналарининг техник диагностикаси 
Калит сўзлар: техник диагностика, объект ташхис, параметрлари, тузилиши. 
Режа: 
1. 
Машиналарнинг ишончлилигини таъминлаш учун техник диагностика. 
2. 
Машиналарнинг техник диагностикаси вазифалари. 

---

3. 
Машиналарнинг техник диагностикасини ташкил этиш. 
Техник диагностика - бу машиналарнинг ишлашдаги ишончлилигини 
бошқаришнинг самарали воситаси. Машиналарнинг техник диагностикасининг 
назарий асослари техник диагностика деб номланган илмий интизомда 
яратилган. 
Техник диагностика ва ишончлилик назарияси ўртасида чамбарчас боғлиқлик 
мавжуд. Диагностика машинанинг соғлиғи ва ишончлилигини бошқариш учун 
зарур ахборот базасини тақдим етади. Фз навбатида, ишончлилик соҳаларидан 
бири (қулайлик) объектнинг (машина ёки унинг таркибий қисмининг) 
диагностика учун яроқлилигини тавсифлайди. 
Техник диагностика ва ишончлилик назарияси техник эксплуатация қилишнинг 
методологик ва назарий асосидир. 
"Ташхис" номи юнонча "диагностика" сўзидан келиб чиққан - тан олиш, 
баҳолаш. 
Техник диагностика жараёнида ҳолати баҳоланадиган объект диагностика 
объекти деб аталади. 
Машинанинг техник ҳолатини баҳолаш ва носозликларни бартараф этиш учун 
ишлатиладиган мосламалар ва Йўл қурилиш машиналарининг лар диагностика 
воситалари деб аталади. 
Диагностика воситалари, параметрларини ўлчаш усуллари ва ҳолатини 
баҳолаш керак бўлган объект мажмуи техник диагностика тизими деб аталади. 
Диагностиканинг асосий пировард мақ сади - техник хизмат кўрсатиш 
харажатларини камайтириш ва уларнинг ишончлилиги даражасини сақлаб 
қолиш, иш пайтида машиналарнинг белгиланган ишончлилиги, чидамлилиги ва 
максимал маҳсулдорлигини таъминлаш. 
Диагностика машинанинг таркибий қисмларининг техник ҳолатига бевосита 
таъсир қилмайди, лекин машинанинг ишончлилигини сақлаб қолиш ва техник 
хизмат кўрсатишнинг юқори сифатини таъминлаш учун моддий ва меҳнат 
харажатларини камайтиришга имкон беради. 
Механизмларнинг асосий тизимларини анъанавий усуллар билан 
механизмларни қисман демонтаж қилиш билан текшириш нархи замонавий 
диагностика воситаларидан фойдаланишга нисбатан 70 ... 75% га юқори. 
Техник диагностикадан фойдаланиш автоуловларнинг автоҳалокат 
кўрсаткичларини камайтириш, чиқинди газларнинг токсиклигини камайтириш, 
ёқилғи, ишлайдиган суюқлик ва мойлаш материаллари сарфини камайтириш, 
машина қисмларининг чидамлилигини 30 ... 40% га ошириш ва ошириш 
имконини беради. техник хизмат кўрсатишда тўхташ вақтини камайтириш 
орқали машиналардан фойдаланиш самарадорлиги. 
Машиналарнинг техник диагностикаси вазифалари 
Техник диагностиканинг асосий вазифаларига қуйидагилар киради. 
1) 
машиналарни техник диагностика қилиш усуллари ва воситаларини 
ишлаб чиқиш; 
2) 
диагностика тизимларини лойиҳалаш; 
3) 
машиналарнинг техник ҳолати кўрсаткичларининг стандартларини 
асослаш; 

---

4) 
диагностика алгоритмларини ишлаб чиқиш; 
5) 
машиналарнинг техник ҳолати тўғрисида маълумот олиш ва таҳлил 
қилиш усулларини такомиллаштириш; 
6) 
диагностика машиналарининг и қтисодий самарадорлигини баҳолаш ва 
уни такомиллаштириш усулларини ишлаб чиқиш. 
Машиналарнинг техник диагностикаси уч босқичдан иборат: биринчи босқичда 
объектнинг техник ҳолатини ўзгартириш жараёнининг ривожланиш 
тенденцияси ўрганилади; иккинчисида, объектнинг ҳолати ҳозирги пайтда 
баҳоланади; учинчидан, келажакда объектнинг техник ҳолатидаги ўзгариш 
тенденцияси ўрнатилади (2.-расм). 
Фтмишда объектнинг техник ҳолатини ўрнатиш усулларини ўрганиш техник 
генетика ёки ретроспэксия деб номланган диагностика бўлимининг 
вазифаларига киритилган. Диагностика ҳозирги пайтда объектнинг техник 
ҳолатини аниқлаш усулларини ишлаб чиқиш ва такомиллаштириш билан 
шуғулланади. 
Техник ўзгаришларни башорат қилиш усуллари 
келажакда объектнинг техник ҳолати прогнозчилар томонидан ўрганилади 
Муҳандислик аспектида техник диагностика (ретроспекция) нинг биринчи 
босқичи машиналарнинг ишончлилиги тўғрисидаги маълумотларни таҳлил 
қилиш, объектларнинг техник ҳолатини ўзгартириш жараёнларини 
экспериментал тадқиқ қилишдан иборат. 

---

Иккинчи босқичда (диагностика), муҳандислик таҳлиллари асосида 
объектларнинг техник ҳолати параметрларининг рухсат етилган ва максимал 
оғишлари аниқланади, диагностика усуллари танланади ва диагностика тизими 
зарур Йўл қурилиш машиналарининг лар билан тўлдирилади ва техник 
объектнинг ҳолати баҳоланади. 
Диагностиканинг учинчи босқичи (башорат қилиш) шундан иборатки, техник 
ҳолатдаги ўзгаришларнинг мунтазамлиги асосида улар келажакда объектнинг 
хатти-ҳаракатларини башорат қилишади, асосийнинг кутилаётган манбаи 
тўғрисида хулоса қилишади. 
елементлар, уларни алмаштириш, созлаш ва ҳоказоларнингдаврисини 
белгиланг. 
Машиналарнинг техник диагностикасини ташкил этиш 
Корхонада машиналарнинг техник диагностикасини ташкил этишда, санаб 
ўтилганлар қаторида диагностиканинг технологик жараёнини 
оптималлаштириш билан боғлиқ қатор вазифалар келиб чиқади. Ушбу 
муаммоларни ҳал қилиш оптималлаштириш назариясини жалб қилган ҳолда 
техник ва иқтисодий усуллар билан амалга оширилади. 
Ҳозирги вақтда диагностика ёрдамида машиналарга техник хизмат кўрсатишни 
ташкил қилишнинг учта варианти мавжуд. 
Биринчи вариант техник хизмат кўрсатиш жараёнида назорат ва диагностика 
операцияларини бажаришни назарда тутади. Диагностика воситалари ТО-1, 
ТО-2 ва ТР постлари жиҳозларининг бир қисмидир. Бундай ҳолда, техник 
диагностика пайтида улар асосан назорат функцияларини бажарадилар ва 
техник ҳолатни баҳолайдилар, носозликлар ва носозликларни қидирадилар. 
диагностикани амалга ошириш диагностикани машиналарга техник хизмат 
кўрсатиш ва мунтазам хизмат кўрсатиш турлари билан бирлаштиради. Шу 
билан бирга, диагностика ишларининг мазмуни ва кўлами ҳар хил техник 
хизмат турлари учун фарқ қилади ва а. 
Таъминот ҳажмининг ошиши билан диагностика операциялари сони ва 
ташхис чуқурлиги ҳам ошиши керак. 
Техник диагностика усуллари ва воситаларини янада ривожлантириш 
диагностика натижаларининг аниқлигини оширишга, машинанинг техник 
ҳолатини тўғридан-тўғри ишчи объектида баҳолашга имкон берадиган 
диагностика тизимларини яратишга олиб келади. Бу машинанинг техник ҳолати 
ва унинг асосий элементлари асосида диагностиканинг мақбулдаврисини 
ўрнатишга имкон беради. 
Диагностика воситаларининг ривожланиши техник диагностика жараёнини 
автоматлаштиришга олиб келиши керак, бу еса уни асосийлардан бири 
сифатида фойдаланишга имкон беради. 
Назорат саволлари 
1. 
Машиналарнинг техник диагностикаси. 
2. 
Техник диагностика тузилиши. 
3. 
Машиналарни техник диагностикасининг асосий вазифалари. 
4. 
Машиналарни диагностика қ илиш усуллари. 
5. 
Техник диагностика жараёнининг асосий талаблари 

---

6. 
Машиналарнинг ишончлилигини таъминлашда диагностиканинг роли. 
7. 
Диагностика сўзи нимани англатади? 
8-МАЪРУЗА 
Йўл қурилиш машиналарининг техник диагностикаси усуллари 
Калит сўзлар: техник диагностика, объект ташхис, параметрлар, тузилиш. 
Режа: 
1. 
Диагностик параметрларнинг 
таснифи 
2. 
Машиналарга диагностика 
усуллари. 
3. 
Машиналарни ташхислашнинг виброметрик 
усули 
Тизимнинг маълум бир вақтдаги ҳолатини тўлиқ баҳолаш учун техник 
ҳолатнинг барча ёки ҳеч бўлмаганда асосий параметрларининг қийматларини 
аниқлаш керак. 
Амалдаги техник диагностиканинг амалий муаммоларини ҳал қилишда 
кўпинча баъзи таркибий параметрларни тўғридан-тўғри ўлчаш мумкин емас, 
чунки бунинг учун машинани қисмларга ажратиш керак. 
Шунинг учун диагностика жараёнида диагностика параметрлари - ўлчов 
машинани ёки йиғиш мосламасини демонтаж қилишни талаб қилмайдиган 
кўрсаткичлардан фойдаланилади. 
Диагностик параметрлар диагностик белгиларнинг миқдорий кўрсаткичлари. 
Машиналарнинг техник ҳолатини баҳолаш учун ишлатиладиган диагностика 
параметрлари бир неча турга бўлинади. 
Интеграл диагностика параметрлари бир гуруҳ элементларнинг техник 
ҳолатини тавсифлайди (масалан, гидравлик тизимдаги босим). 

---

Оддий бўлганлар битта элементнинг техник ҳолати билан боғлиқ (масалан, 
геометрик ўлчамлар). 
Диагностик параметрлар оддий алгебраик ҳаракатлар ёрдамида бир нечта 
таркибий қисмларга бўлинмаса, сингулар деб номланади. 
Мураккаб параметрлар - бу бир нечта оддий параметрларнинг йиғиндиси. 
Бир нечта оддий параметрларни битта комплэксга бирлаштириш экспериментал 
тадқиқотларда бошқариладиган омиллар сонини камайтириш, математик 
моделни аналитик қайд этиш ва таҳлил қилиш қулайлиги учун амалга 
оширилади. Мураккаб ва ягона параметрлар ҳам ажралмас, ҳам оддий бўлиши 
мумкин. 
Тўғридан-тўғри диагностика параметрлари тўғридан-тўғри объектнинг 
техник ҳолатини тавсифлайди. Ушбу параметрлар гуруҳига техник ҳолатнинг 
геометрик параметрлари, шунингдек иш жараёнларининг бир қатор 
параметрлари киради (масалан, тозалаш, гидравлик тизимдаги босим ва 
бошқалар). 
Билвосита диагностика параметрлари функционал боғлиқлик билан техник 
ҳолатнинг тегишли параметрлари билан боғлиқ ва объект (тизим) нинг техник 
ҳолатининг ўзгаришини билвосита усул билан тавсифлайди. 
Билвосита диагностика параметрларининг сезиларли камчилиги шундаки, улар 
диагностика параметрларини шакллантириш пайтида сигнал бузилиши сабабли 
диагностика натижаларида қўшимча хатоликка йўл қўйишади. 
Билвосита диагностика параметрлари, қоида тариқасида, кенг ахборот 
характерига ега, чунки улар техник ҳолат параметрлари сонининг (ва 
биттасининг) ўзгариши таъсирида шаклланади. 
Бу баъзида ижобий омил ҳисобланади, чунки бу сизга бир нечта параметрларни 
битта билан алмаштиришга имкон беради. 
Шу билан бирга, билвосита диагностика параметрларини шакллантириш 
пайтида уларнинг қийматларига безовта қилувчи таъсирлар катта таъсир 
кўрсатади, бу еса ошиб боради 
натижаларнинг хатоси. 
Билвосита параметрларга боғлиқ жараёнларнинг параметрлари ва ишчи 
жараёнларнинг бир қатор параметрлари киради (масалан, чиқинди газлар 
таркиби). 
Диагностика параметрларини танлашда тўғридан-тўғри параметрларга 
устунлик бериш мақсадга мувофиқдир, бу еса диагностиканинг аниқлигини 
таъминлайди. Бироқ, тўғридан-тўғри диагностика параметрларини ўлчаш кўп 
ҳолларда машинани қисман демонтаж қилишни талаб қилади. Бунга йўл 
қўймаслик учун техник ҳолатни баҳолаш учун билвосита диагностика 
параметрларидан фойдаланиш керак. 
Геометрик диагностика параметрлари ташхис қўйилган объект 
элементларининг геометрик ўлчамларини ва улар орасидаги боғлиқликни 
тавсифлайди. Геометрик диагностика параметрларига мисоллар - бу 
бўшлиқлар, мос келмаслик, орқага қайтиш. 
Иш жараёнларининг диагностик параметрлари диагностика объекти асосий 
элементларининг ишлашини тавсифлайди. Ушбу параметрлар кенг маълумотга 

---

эгава объектнинг умумий ҳолатини тавсифлайди. Тизим масофаси, двигател 
қуввати, чиқинди газлар таркиби ва бошқалар иш жараёнларининг диагностик 
параметрларига мисол бўла олади. 
Қ ўшимча жараёнларнинг диагностик параметрлари объектнинг техник 
ҳолатини билвосита кўрсаткичлари бўлиб, жуда аниқ емас. Ушбу параметрлар 
ҳам жуда маълумотлидир. Ушбу гуруҳга виброакустик параметрлар, 
механизмнинг иссиқлик ҳолати кўрсаткичлари ва бошқалар киради. 
Диагностик параметрларни танлаш. Диагностик параметрларни танлаш 
муаммоси, қоида тариқасида, диагностика тизимларини лойиҳалаш босқичида, 
объект маълум бўлганида ва унинг ишлаш ҳолатидаги ўзгаришни қайси 
параметрлар билан баҳолаш мақсадга мувофиқлигини ҳал қилиш керак 
бўлганда пайдо бўлади. 
Тизимнинг диагностик параметрларини оқилона танлаш учун, аввало, уларнинг 
техник ҳолат параметрлари билан ўзаро муносабатларининг моҳиятини 
ўрнатиш керак. 
Диагностик параметрлар тизимнинг техник ҳолати параметрлари билан 
боғланишнинг қуйидаги шаклларидан бирида бўлиши мумкин: 1 - битта, 2 - 
кўп, 3 - ноаниқ, 4 - аралаш (бирлаштирилган). 
1 ёки 2 гуруҳга тегишли параметрлар диагностика параметрлари сифатида 
хизмат қилиши мумкин. 3 ва 4 гуруҳларнинг параметрлари аниқ ҳолатга жавоб 
бермайди ва шунинг учун фақат интеграл диагностика кўрсаткичлари сифатида 
фойдаланиш мумкин. 
Механик тизимларнинг диагностик параметрлари қуйидаги хусусиятларга 
эгабўлиши керак: сезгирлик, мувофиқлик, барқарорлик, ахборот таркиби, 
тўлиқлик, барқарорлик. 
Тизимнинг ишлаш муддати (ресурси) давомида Хи техник ҳолатининг баъзи 
бир параметрлари Хи номинал қийматидан Хни чегаравий қийматига ўзгаради 
дейлик 
қийматлар диапазони (Хни, Хпри). Диагностик параметр Си тизимнинг техник 
ҳолатини тавсифлайди, Сни Снпи оралиғида ўзгаради (Сни ва Снпи 
диагностика параметрининг номинал ва чекловчи қийматлари). 
Расм 4. Структуравий ва диагностика ўртасидаги алоқ а шакллари машина 
параметрлари 
1 - битта, 2 - кўп, 3- ноаниқ, 
4 - аралаш (бирлаштирилган). 
Диагностик белгиларни баҳолаш ва машинанинг техник ҳолати тўғрисида 
хулоса чиқариш учун тегишли усуллардан фойдаланилади. Объектнинг 
ҳолатини интеграл баҳолашга имкон берувчи экспресс усулларни ва бузилиш 
сабабларини аниқлаш учун ишлатиладиган чуқур диагностика усулларини ва 

---

компонентнинг техник ҳолатини аниқроқ (экспрес усуллардан фойдаланган 
ҳолда) баҳолашни ажратиб олинг. объектнинг қисмлари. 
Диагностика усуллари таниқли хусусиятларнинг табиати ва жисмоний 
моҳиятига ва объектларнинг техник ҳолатининг ўлчанган параметрларига қараб 
таснифланади. 
Техник диагностиканинг акустик усуллари иш пайтида объект чиқарадиган 
товуш тебранишларининг амплитудаси вадаврисини ўлчашга асосланган. Иш 
пайтида машина элементларининг техник ҳолатининг ўзгариши - жуфтликдаги 
бўшлиқларнинг кўпайиши, юкнинг ўзгариши, қисмларнинг а§1нма, қариш ва 
коррозия туфайли иш тезлиги ва иссиқлик режимлари, овоз параметрлари мос 
келадиган ўзгаришларга олиб келади тебранишлар. 
Овоз сигналларининг емпирик қийматларини мос ёзувлар кўрсаткичлари билан 
таққослаб, маълум бир вақтда объектнинг техник ҳолатини баҳолаш ва унинг 
маълум бир давр учун ўзгаришини тахмин қилиш мумкин. 
Диагностика объектининг деярли барча ҳаракатланувчи қисмлари товуш 
оқимини шакллантиришда иштирок етганлиги сабабли, акустик усуллар техник 
ҳолатни баҳолашга имкон беради 
асосий элементларнинг аксарияти улар томонидан чиқарилган овоз сигналлари 
катталиги билан. 
Бундай ҳолда, асосий қийинчилик маълум бир сигнални умумий спектрдан 
ажратиш ва унинг машинанинг у ёки бу элементига тегишли еканлигини тан 
олишдан иборат. Овоз сигналини баҳолаш учун (уни умумий спектрдан 
ажратиб олинг ва ўлчанг) махсус Йўл қурилиш машиналарининг лар - 
спектрометрлар, овоз баландлиги ўлчагичлари, осилоскоплар қўлланилади. 
Акустик диагностика усуллари асосан элементларнинг техник ҳолатини, електр 
станцияларини, механик ва гидромеканик узатишни баҳолаш учун ишлатилади. 
Виброметрик усуллар диагностика объектининг тебраниш параметрларини 
ўлчашга асосланган. Иш пайтида объектнинг тебраниш даражаси унинг асосий 
элементларининг техник ҳолати билан белгиланади: жуфтликлардаги 
бўшлиқларнинг ўлчамлари, қисмларнинг ескириши. 

---

---

Шунинг учун тебраниш параметрларини (давр, амплитуда, тезланиш) ўлчаш 
ва уларни мос ёзувлар қийматлари билан таққослаш орқали маълум бир вақтда 
диагностика объектининг техник ҳолатини баҳолаш ва унинг маълум бир давр 
учун ўзгаришини тахмин қилиш мумкин. Шаклда кўрсатилган 4. Блок-
диаграммада қурилма ва виброметрик Йўл қурилиш машиналарининг нинг 
ишлаш принципи тасвирланган. 
Тўғридан-тўғри объект юзасига ўрнатилган 1-сенсор механик 
тебранишларни қайд қилади ва мос келадиган електр сигналларини 
кучайтиргич-анализаторга узатади 2. Електрон интеграторлар каскади механик 
тебранишларнинг амплитудасини, тезлигини ва тезлашишини ўлчайди. 
3даврили филтрлар тўплами мосламани тегишлидаври диапазонига 
мослаштиришга имкон беради. 
Бундан ташқари, филтрлар паст ва юқоридаврили шовқинлардан келиб 
чиқадиган шовқинларни бостиришга хизмат қилади. 
Сигнал ёзувчиси 4 ёки унинг ўрнига уланган бошқа бирон бир ёзиб олиш 
мосламаси (масалан, ўлчаш магнитафони) ёрдамида ёзилади. Диагностика 
сифатида ишлатиладиган тебраниш параметрлари кенг маълумотга эгава жуда 
кўп объект элементлари таъсири остида шаклланганлиги сабабли, виброметрик 
усуллар билан диагностика қилишнинг асосий қийинлиги, аввалги ҳолатда 
бўлгани каби, маълум бир элементга тегишли сигнални тан олишдир . 
Виброметрик усуллар електр станциялари элементларини диагностикаси, 
механик ва гидромеканик узатмалардан фойдаланилади. 
Объектнинг акустик ва тебраниш тебранишларининг умумий физик табиати 
естродиол вибро-акустик диагностика воситаларини яратишни олдиндан 
белгилаб қўйган. В.И.Сидоров ва В.М.Коншин синов дастгоҳи ва йўл транспорт 
воситаларининг двигателларини вибро-акустик диагностикаси усулини ишлаб 
чиқдилар. 
Расм 4. Виброметрик Йўл қурилиш машиналарининг ларнинг блок 
диаграммаси Сенсор. 

---

2. Кучайтиргич-анализатор. 3. Филтр. 4. Ёзувчи. 
Улар томонидан олиб борилган тадқиқотлар ички ёнув двигателлари ва 
гидравлик тизимлар элементларининг техник ҳолатини баҳолашда усулнинг 
юқори самарадорлигини кўрсатди. 
Ёг ътаркибига техник диагностика усуллари енг кўп қиррали бўлиб, 
двигателлар, трансмиссия элементлари, гидравлик бошқарув тизимлари, 
шунингдек мойлаш материаллари ва ишчи суюқликларнинг ҳолатини экспресс-
баҳолашда кенг қўлланилади. 
Ушбу ҳ олатларда асосий диагностик параметрлар - бу механик 
аралашмаларнинг концентрацияси, тарқалиши ва элементар таркиби, ёғнинг 
кинематик ёпишқоқлиги, кислота ва асос сонлари, шунингдек ёғдаги сув 
миқдори. 
Машинанинг асосий тизимлари (двигател, трансмиссия, гидравлик бошқарув 
тизими) ҳолатини диагностика қилиш нуқтаи назаридан дастлабки учта 
кўрсаткич енг маълумотлидир. 
Ёг ътаркибидаги механик аралашмаларнинг таркибини таҳлил қилиш учун 
кимёвий, спектрал, радиометрик, активация ва оптик-физик усуллардан 
фойдаланилади. 
Функционал диагностика усуллари объектнинг ишлаш даражаси орқали унинг 
элементларининг техник ҳолатини тавсифловчи билвосита параметрларини 
ўлчашга асосланган. 
Объектнинг техник ҳолатини ўзгартиришнинг таниқли белгиларининг 
хусусиятига қараб, функционал усуллар билан диагностика куч ва техник- 
иқтисодий кўрсаткичларга, иссиқлик ҳолатига, иш ҳажмининг зичлигига, 
тормоз масофасига қараб амалга оширилиши мумкин. 
Машиналарнинг техник ҳолатини куч ва техник-иқтисодий кўрсаткичлар 
бўйича баҳолаш усули умумий ва чуқур элементар диагностика учун 
қўлланилади. Усул машинадан фойдаланиш самарадорлигининг унинг асосий 
элементларининг техник ҳолатига боғлиқлигига асосланади. Бундай ҳолда 
диагностика параметрлари сифатида самарали двигател қуввати, тортиш кучи, 
иш тезлиги ва ташиш ҳажми ишлатилади. 
Шакл 7. Виброакустик стенднинг блок диаграммаси: 

---

1 - микрофон; 2 - овоз баландлиги ўлчагичи; 3 - филтрлар блоки; 4 - детектор; 
5 - осилоскоп; 6 - фотосурат қўшимчаси; 7 - фазани танлаш; 8 - сенсори c. м. т.; 
9 - тебраниш сенсори 
Флчаган диагностика параметрларининг хусусиятига қараб, тегишли 
диагностика Йўл қурилиш машиналарининг лари танланади. Машиналарни 
иссиқлик ҳолати ва иш ҳажмининг зичлиги бўйича диагностика қилиш 
усуллари тор доирада қўлланилади. 
Улар асосан двигател компонентлари ва гидравлик тизимларининг техник 
ҳолатини баҳолаш учун ишлатилади. 
Юқоридаги усулларнинг ҳеч бири машинанинг техник ҳолатини тўлиқ 
баҳолашга имкон бермаслиги сабабли, чуқур техник диагностика, естродиол 
усуллар, виброакустик билан кўпинча функционал усулларнинг тўплами 
қўлланилади. 
Назорат саволлари 
1. 
Машиналарнинг техник диагностикаси. 
2. 
Техник диагностика тузилиши. 
3. 
Диагностика параметрларининг таснифи 
4. 
Машиналарни диагностика қилиш усуллари. 
5. 
Виброметрик диагностика усули 
6. 
Виброакустик диагностика усули 
7. 
Машиналарнинг техник диагностикаси вазифалари. 
9-МАЪРУЗА 
Машиналарга техник хизмат кўрсатиш технологияси. Назорат ва созлаш 
ишлари 
Калит сўзлар: технология, йўл вагонлари, жараён, тизим, созлаш, ёнилғи қуйиш 
ва техник хизмат кўрсатиш. 
Режа: 
1. Ташқи ҳизмат ва тузатиш ишлари 
2. Назорат ва созлаш ишлари 
3. Машиналарни мотор мойи ва махсус суюқликлар билан мойлаш ва тўлдириш 
4. 
Паст ҳароратларда машиналарга техник хизмат кўрсатиш 
Ташқи ҳизмат ва таъмирлаш ишлари мажбурий ҳизмат фаолиятидир. Иш 
операцияларини бажаришда йўл машиналари ифлосланиш даражаси ошган 
шароитда бўлади. 
Йўл ости Йўл қурилиш машиналарининг лари, ахлатхоналар ва бошқа ишчи 
органлар тупроқ, қум, асфалт ва цемент-бетон аралашмалари, турли хил 
бириктирувчи ва оммавий материаллар билан алоқа қилишади. 
Шу сабабли, машиналарнинг ташқи юзаларини тозалаш учун кунлик еҳтиёж 
мавжуд. 
Бундан ташқари, ташқи парваришлаш операциялари қуйидагиларни ўз ичига 
олади: кабиналар ва операторларнинг иш жойларини тозалаш, кўзойнаклар, 
бошқариш ва ўлчаш мосламалари билан панелларни артиш, пастки техник 
воситаларни, двигателларни ва бошқа агрегатлар ва машиналарнинг 
қисмларини ювиш, мунтазам парваришлаш ва таъмирлаш турларидан олдин 
амалга оширилади. 

---

Ташқи парваришлаш ва таъмирлаш ишлари мажбурий парваришлаш 
фаолиятидир. Иш операцияларияи бажаришда йўл машияалари ифлослаяиш 
даражаси ошгая шароитда бўлади. 
Йўл ости Йўл қурилиш машияаларияияг лари, ахлатхояалар ва бошқа ишчи 
оргаялар тупроқ, қум, асфалт ва цемеят-бетоя аралашмалари, турли хил 
бириктирувчи ва оммавий материаллар билая алоқа қилишади. 
Шу сабабли, машияаларяияг ташқи юзаларияи тозалаш учуя куялик еҳтиёж 
мавжуд. 
Буядая ташқари, ташқи парваришлаш операциялари қуйидагиларяи ўз ичига 
олади: кабияалар ва операторларяияг иш жойларияи тозалаш, кўзойяаклар, 
бошқариш ва ўлчаш мосламалари билая паяелларяи артиш, пастки техяик 
воситаларяи, двигателларяи ва бошқа агрегатлар ва машияаларяияг қисмларияи 
ювиш, муятазам парваришлаш ва таъмирлаш турларидая олдия амалга 
оширилади. 
Кир ювиш машиналарини пастдан тозалаш учун қулай бўлиши учун ташқи 
шлангни ювиш учун устунлар пандуслар билан жиҳозланган. Хизмат 
кўрсатиладиган автоуловларнинг сонига қараб, ювиш жавонлари тўғридан- 
тўғри, қарама-қарши томондан кириш ва чиқиш билан, ёки кириш ва чиқиш 
учун мойил қўллаб-қувватлаш юзаси фақат бир томондан мавжуд бўлган ўлик 
томонга ўрнатилади. 
Дала хизмат кўрсатиш паркларида ёғоч ёки йиғиладиган металл йўл 
ўтказгичлардан фойдаланилади. Улар дренаж зовурига сув чиқариш учун 
қияликка эгақаттиқ сирт билан махсус ажратилган жойда жойлашган. Ювиш 
пунктлари лой ҳавзалари, ёқилғи ва мой йиғувчилар ва филтрлардан ташкил 
топган сув йиғувчи ва тозалаш иншоотлари билан жиҳозланган. Тозаланган сув 

---

қайта ишлатилади. 
Таъмирлаш устахоналари ва диспансерларнинг ёпиқ хоналарида жойлашган 
ташқи ювиш станциялари, об-ҳаво шароитидан қатъи назар, йилнинг исталган 
вақтида ювиш ва тозалаш ишларига имкон беради. 
Ҳам стационар, ҳам дала шароитида автомашиналарни ташқи ювиш, сув 
таъминоти тармоғидан ёки сув омборларидан сув олиш билан қўлда ёки 
механизациялашган ювиш мосламалари орқали амалга оширилиши мумкин. 
Сувга бўлган е ҳ тиёж ва этишмовчиликни ҳ исобга олган ҳ олда, фақ ат техник 
хизмат кўрсатиш ёки мунтазам парваришлаш учун ишлатишдан чиқарилиши 
керак бўлган машиналар ташқи ювишга таъсир қилади. Йўл автомобилларини 
ювиш машиналарга қараганда сезиларли даражада кўпроқ сув сарфлайди. 
Масалан, булдозерни ювиш учун юқори реактив босимда тахминан 500 литр, 
пастроқда еса 1500 литрдан ортиқ истеъмол қилинади. экскаваторлар ва 
автомобил кранларини ювиш учун 25 ... 30% кўпроқ сув керак. 
Машиналарда керакли тишли уланишларни тиклаш учун маҳкамлаш ишлари 
олиб борилади, уларнинг меҳнат зичлиги парваришлаш пайтида бажарилган 
ишларнинг умумий ҳажмининг 20 фоизидан кўпроғига етади. 
Расм 2. Elektr uskunalarini sim bilan tozalash 
Узоқ муддатли ўзгарувчан юклаш шароитида ишлайдиган 
маҳкамлагичларнинг ишлаши олдиндан тортишиш пасайиш даражаси билан 
баҳоланади. Фрнатиш операциясини бажариш зарурати нафақат олдиндан 
тортиш кучига, балки иш шароитларига, маҳкамлагичларнинг материали ва 
ўлчамига, шунингдек уланадиган объектларнинг дизайни ва элементларини 
ишлаб чиқариш услубига боғлиқ. тишли уланишлар. Шу муносабат билан 
тишли уланишлар учта асосий гуруҳга бўлинади. Биринчиси, ҳ аракатланиш 
хавфсизлиги ёки машинанинг ишчи операциялари бажарилиши (тормоз 
тизимлари, бошқариш, кўтариш мосламалари, тиқинлар, чегара калитлари ва 

---

бошқалар) боғлиқ бўлган тишли уланишларни ўз ичига олади. 
Иккинчи гуру ҳ - структуранинг мустаҳ камлигини таъминлайдиган 
маҳкамлагичлар, яъни қувват юкини кўтарадиган уланишлар. 
Машинанинг умуман ишончлилиги ва чидамлилиги уларга боғлиқ 
(двигателларни, трансмиссия элементларини, витес қутиларини маҳкамлаш). 
Учинчи гуру ҳ - тизимнинг зичлигини таъминлайдиган, сую қ лик ва газлар 
оқишини олдини оладиган маҳкамлагичлар. 
Биринчи гуруҳнинг уланишлари махсус қурилмалар ва тугмалар ёрдамида тез-
тез ва еҳтиёткорлик билан текширилади. 
Иккинчи гуруҳнинг уланишлари ташқи текширув ва калит билан маҳкамлаш 
орқали текширилади, учинчи гуруҳнинг уланишлари суюқлик оқиши излари, 
асбоблар ва қулоқ босими пасайиши билан ингл. 
Мунтазам равишда маҳкамлаш ишлари йўри қномага ва харитага мувофиқ 
амалга оширилади, бу ерда тишли уланишларни бошқариш ва тортиш жойлари 
вадаврикўрсатилган. 
Тана қисмлари, редиктор қутилари, силиндр бошлари, ғилдирак дисклари 
марказларини маҳкамлаб қўядиган ёнғоқлар навбатма-навбат тескари 
маҳкамлаш орқали маҳкамланади. 
жойлашган мурватлар ва михлар. 
Қўшимчаларнинг такрорий тортилиши ипнинг ёки жуфтлашадиган 
сиртларнинг қулаши билан доимий деформациялар пайдо бўлиши натижасида 
уларнинг кейинги тез заифлашишига олиб келади. Шунинг учун барқарорликни 

---

сақлаб қолиш учун тишли уланишнинг таранглашиши маҳкамлагичлар 
материали оқишни бошлаган кучдан 15-20% кам бўлиши керак. 
Умумжаҳон постларда маҳкамлаш ишларини бажараётганда, монтаж 
воситаларининг тўплами, шу жумладан калит ва торнавида тўплами 
ишлатилади. Ихтисослашган постларда, умумий фойдаланиш учун 
мўлжалланган асбоблардан ташқари, мурват ва уланиш сомунларининг 
тортилишини бошқариш учун динамометрик мосламалар билан жиҳозланган 
калит ва манипулятор ёрдамида боғлаш ишлари ҳам амалга оширилади. 
Қопқоқларнинг ўз-ўзидан бўшашишини олдини олиш учун қулф ювиш 
воситаларининг ҳолатига алоҳида еътибор беринг, 
махсус қулфлар, з1мбалама нуқталари ва ўз-ўзидан тежамкор синтетик 
қистирмалар. 
Машиналардан фойдаланиш жараёнида учиш қисмлари ва бўшлиқларнинг 
бузилиши ёки бузилиш элементларини вақти-вақти билан созлашни ёки 
алмаштиришни талаб қиладиган қисмларнинг функционал хусусиятларининг 
ёмонлашуви мавжуд. 
Бўшлиқларни тартибга солиш йўли билан тиклаш фақатгина турмуш 
ўртоқларнинг дизайни билан таъминланган ҳолларда мумкин. Акс ҳолда, тугун 
керак. Созлашдан олдин, одатда, мослама қисмлари орасидаги бўшлиқ 
ўлчанадиган ва меъёрдан четга чиқиш ўлчовлари ўрнатиладиган бирлик ёки 
бўлинманинг ҳолатини кузатиб бориш керак. Назорат ва созлаш ишлари билан 
бир вақтда, ушбу ҳолатда аниқланган кичик носозликлар бартараф етилади. 
Созлашларнинг икки тури мавжуд: компенсация ва созлаш, бу машиналарнинг 
ёки унинг тизимларининг чиқиш параметрларини ўзгартиради. 
Компенсация подшипниклар, тормоз тизимидаги бўшлиқларни созлашни, 
йўлнинг кучланиш камонларини созлашни ўз ичига олиши мумкин. 
Созлашни созлаш - бу ишчи органларнинг ҳолатини, гидравлик тизимдаги 
ишчи суюқликнинг белгиланган босимини белгилаш. 
Тишли уланишларни бошқариш визуал текшириш, мурватларни тегизиш ва 
уларни маҳкамлашни калит билан текшириш орқали амалга оширилади. 
Машиналарнинг техник ҳолати, асосан, техник хизмат кўрсатиш ҳажмининг 40 
фоизини ташкил етадиган назорат ва созлаш ишларининг сифатли ва ўз вақтида 
бажарилишига боғлиқ. 
Йўл транспорт воситаларининг техник ҳолатини кузатиш усуллари ва 
воситалари ва уларнинг таркибий тузилмалари ҳар хил. Улар турли мезонларга 
кўра таснифланиши мумкин: машиналар турлари ва бошқариш объектлари 
(двигателлар, узатмалар, узатмалар, металл конструксиялар, гидравлик тизим 
элементлари, ишчи органлар) бўйича; 
Шассиснинг ишлашини текширинг. 
Йўл занжирининг кучланишини текширинг (4-расм). Тормоз педалларини 
ишлатмасдан, машинани текис юзада тўхтатинг ва расмда кўрсатилгандек, 
ташувчи ролик ва бўш ғилдиракка тўғри чизиқни ўрнатинг. 
Агар новда ва йўлнинг қулоғи орасидаги масофа 30 дан 40 мм гача бўлса, у 
ҳолда йўл занжирининг таранглиги тўғри келади. 
Анжир. 8. Йўл занжирини таранглаш 

---

баҳоланган диагностик мезон бўйича; 
ўлчанган параметр бўйича (чизиқли ўлчамлар, ҳаракатлар, босим, қувват, 
ҳарорат, ёруғлик, газ таркиби, тебраниш); 
диагностика усули ва аниқланадиган параметрни ўлчашнинг техник воситалари 
бўйича (ўлчагичлар, зондлар, тиш ўлчагичлар, динамометрик, такометрик, 
осилографик шаблонлар). 
Қаттиқ муфталарни бошқариш бирлашма яримларининг сўнгги сиртлари 
орасидаги перпендикулярликларни текширишни, текислашни, эксенел 
силжишларни ва қисмларнинг ҳолатини ва улар орасидаги мосликни 
баҳолашни ўз ичига олади. 
Созланган муфтада ҳарорат таъсирини қоплаш учун зарур бўлган эксенел 
бўшлиқ узунроқ мил узунлигининг 1 м учун 1 мм дан юқори бўлмаслиги керак 
(лекин 1,5 ± 2 мм дан ошмаслиги керак) ва боғланиш ярмларининг радиусли 
бурилишлари уларнинг диаметрининг 0,05% дан ошади ... 
Сплине бўғинларида рухсат етилган бўшлиқлар тескари витес учун 0,4 мм дан, 
бошқалари учун 0,5 мм дан ошмаслиги керак. 
Калит уланишларда рухсат етилган бўшлиқлар диаметри 25 ... 90 мм бўлган 
валлар учун 0,3 мм, диаметрли валлар учун 0,4 мм. 
Диаметри 170 мм дан юқори бўлган валлар учун 91 ... 170 мм ва 0,5 мм. Ясси 
рулманларнинг бўшлиқлари сезгичлар ва кўрсаткичлар билан ўлчанади. Сплит 
подшипникдаги бўшлиқ қўрғошин сими бўйлаб текислаш билан ўлчанади, 
унинг қалинлиги бутун ётоқ бўйлаб бўшлиқнинг тақсимланишини ўрнатади. 
Фитнинг бузилиши дастлаб 5 ... 20 дона тўпламларда ишлаб чиқ арилган 
рулман қопқоқлари орасига қўйилган 0,1 дан 0,8 мм гача бўлган қалинлиги ва 
умумий қалинлиги 0,5 ... 5 мм бўлган қистирмаларни олиб ташлаш орқали 
ўрнатилади. . Бўёқни текширишда созланган подшипник паст тезликли (300 
рпм дан кам) ўқлар учун 25Х25 мм майдонда камида 12 та босим ва юқори 
тезликда 24 та босим ўтказиши керак. 

---

Машиналарда ёқилғи, мойлаш материаллари ва махсус суюқликлардан 
фойдаланиш меъёрий-техник ҳужжатлар билан тартибга солинади. 
Машиналарнинг танкларини ёқилғи ва махсус суюқликлар билан мойлаш, 
ёнилғи қуйиш ва ёнилғи билан тўлдириш техник хизмат пайтида бажарилган 
ишларнинг умумий ҳажмининг 35% гача. 
Автомобил йўлларини қуриш ва улардан фойдаланишда автотранспорт 
воситалари ёнилғи қуйиш шохобчалари хизматидан фойдалана олмайди ва 
шунинг учун ёнилғи қуйиш шохобчалари жойлашган иш жойларида ёнилғи ва 
мой мойлари билан тўлдирилади. 
Йўлларни таъмирлашда ишлайдиган асфалт дистрибюторлари, 
автотранспорт грейдерлари ва бошқа машиналарга ДЕУ ёки ДРП омборларида 
ёнилғи ва мой мойлари қуйилади. 
Ёқилғи қуйиш шохобчалари ер ости бакларида доимий ва вақтинча - 
бочкаларда, қутиларда ва бошқа махсус идишларда ёнилғи-мойлаш 
материалларини сақлаш билан доимий бўлиши мумкин. 

---

Ёнғиндан ҳимоя қилиш ва хавфсизлик талабларини ҳисобга олган ҳолда, 
туридан қатъи назар, ёнилғи қуйиш пунктлари бошқа бинолардан 100 м 
масофада жойлашган. Ҳар бир ёнилғи қуйиш шохобчаси ёнида ёнилғи қуйишни 
кутаётган машиналар учун майдонча мавжуд. 
Дала шароитида автотранспорт воситаларини мойлаш ва ёнилғи қуйиш учун 
автоулов шассисига ўрнатилган махсус ҳаракатланувчи транспорт 
воситаларидан фойдаланилади: ёнилғи баклари, ёнилғи қуйиш идишлари, ёг 
ъташувчилар, сув идишлари, насослар билан жиҳозланган сув ва мой 
ташийдиган автоуловлар ва айланадиган нозуллар билан тарқатадиган 
шланглар. 
Ёқилғи қуйиш шохобчаларини ва мойлаш станцияларини ташкил қилиш ва 
автоуловларни махсус суюқликларга тўлдириш учун Йўл қурилиш 
машиналарининг ларни танлашда, кафолатланган нефт йўл ва қурилиш 
техникаларини лари етказиб бериладиган транспорт воситалари паркининг иш 
ҳақи фондининг камида 10 ... 20 иш куни давомида узлуксиз ишлашини 
таъминлаши керак. , ёқилғи-мойлаш материаллари учун марказий 
омборларнинг узоқлигига қараб. 

---

Ёқилғи қуйиш шохобчаларида асосий дизел ёқилғиси захирасини сақлаш 
ҳажми 3, 5, 6 ва 10 м3 бўлган танкларда амалга оширилади. Суюқ мойлар 
(дизел, автомобил), трансмиссия ва гидравлик ишчи суюқликлар, шунингдек 
ёрдамчи ёқилғи (бензин) 200 литр ҳажмдаги бочкаларда сақланади. 
Қуёш нурларидан ҳимоя қилиш учун вақтинча омборларни ташкил қилишда 
ёнилғи-мойлаш материаллари сиғими соябон остида ёпиқ рангларда бўялган. 
Вақтинчалик ёпиқ омборлар одатда фақат бензинни сақлаш учун ишлатилади. 
Ёқилғи-мойлаш материалларини ёпиқ ёнилғи билан тўлдириш ва 
механизациялашган равишда тақсимлаш ва насос билан ҳайдаш уларни сақлаш 
ва ташиш пайтида йўқотишларни сезиларли даражада камайтиради. Шу 
муносабат билан стационар ёнилғи қуйиш шохобчаларида ва ёғлаш постларида, 
ёнилғи ва мой тақсимлагичларида, мотор насосларида, махсус насос 
агрегатларида, юқори маҳсулдорликда 
қаттиқ ёқилғи пуфлагичлари, ва далада - механизациялашган тўлдириш 
мосламалари. 
Йўл машиналарга ёнилғи қуйиш одатда двигателдан бошланади ва қуйидаги 
тартибда амалга оширилади: двигател картерида, гидравлик идишда, 
шунингдек тугунларда ёг ъдаражасини текширинг ва агар керак бўлса, ёғ 
қўшинг. Кейин картерлар ва машина бўлинмалари (узатмалар қутиси, орқа ўқ, 
рул) трансмиссия мойи билан тўлдирилади, шундан сўнг мойланиши керак 
бўлган ётоқ блоклари мой билан мойланади, ҳаво тозаловчи картеридаги ёг 
ътекширилади ва керак бўлса алмаштирилади. 
ёғлаш тугагандан сўнг, ёқилғи шлами танкдан, қўпол ва майда ёқилғи 

---

филтрларидан туширилади. 
Ёқилғи қуйиш воситаларини ташкил этиш ва танлаш иқтисодиёт 
шароитларига, ишлайдиган машиналарнинг сони ва масофасига хизмат 
кўрсатиш пунктидан нефт йўл ва қурилиш техникаларини ларини сақлаш 
базасига боғлиқ. 
Ёқилғи қуйиш машиналарини стационар шароитларда ташкил этиш ва ёнилғи 
қуйиш пунктини юқори самарали ёнилғи қуйиш воситалари билан жиҳозлаш, 
мойлаш ва ёнилғи қуйиш ишларини бажаришда меҳнат харажатларини 
камайтиради. Бундай тизим ҳар куни тўхтаб туриш учун базага қайтадиган 
кўплаб ўзиюрар транспорт воситаларига ёнилғи қуйиш учун иқтисодий 
жиҳатдан фойдалидир. 
Ёқилғи қуйишнинг стационар усули, шунингдек, машиналар тармоғида 
ишлаганда ҳам қўлланилади, агар 5 ... 15 кишилик машиналар доимий тўхтаб 
туриш жойидан 2 ... 2,5 км гача радиусда узоқ вақт ишласа. . Агар бир сменада 
ишлайдиган машиналар машиналар учун хизмат кўрсатиш паркини ташкил 
этиш жойига кўчиб ўтишга мажбур бўлса, стационар Йўл қурилиш 
машиналарининг лар ёрдамида уларни ёнилғи билан тўлдириш ва мойлаш 
оқилона бўлади. 
Ёқилғи қуйиш шохобчаси насос ва филтрлаш мосламалари, ёнилғи қуйиш 
мосламалари, мой тақсимлагичлари ва бошқа қуйиш мосламалари билан 
жиҳозланган. 
10 тагача хизмат кўрсатишда машиналар одатда қўл насослари билан 
тўлдириш Йўл қурилиш машиналарининг сидан фойдаланадилар. 

---

Ёг ъмойларини тўлдириш учун Йўл қурилиш машиналарининг лар ҳар 
қандай об-ҳаво шароитида унинг хавфсизлиги ва узоқ муддатл и ишлашини 
таъминлайдиган мойни сақлаш учун махсус хонага жойлаштирилган. 
Ёг ъсақлаш хонасида ҳарорат камида + 10 ° C даражасида сақланади, чунки 
пастроқ ҳароратда суюқ мойларнинг ёпишқоқлиги ошади, бу еса ёғ 
диспенсерлари ва насос агрегатларининг нормал ишлашини бузади. 
Ёқилғи қуйиш мосламаси ёнилғи қуйиш шохобчасига егилувчан шланглар 
орқали етказиб бериладиган дераза ёнига ўрнатилади. Да^та шлангларнинг 
узунлиги, тарқатиш ойнасидан 2 ... 2,5 м масофада жойлашган машиналарнинг 
нормал ёнилғисини таъминлаши керак. 
Arap тўхташ жойида техник хизмат кўрсатиш пункти бўлса, ёнилғи қуйиш 
учун Йўл қурилиш машиналарининг лар ёқилғи қуйиш станциясида ва нефт 
базасида ўрнатилади. 
тўлдириш учун оз миқдордаги мойни тарқатиш учун оддий Йўл қурилиш 
машиналарининг лар. 
Стационар ёнилғи қуйиш шохобчаларида, одатда, хизмат кўрсатиш 
машиналарининг 5 ... 10 кунлик узлуксиз ишлашини таъминлайдиган қуввати 
бўлган танклар жойлаштирилади. Амалдаги фермер хўжаликларида, дизел 
ёқилғисини танкларда (газ қуйиш шохобчалари каби) ер ости захираси билан 
тўлдириш станциялари кенг тарқалиб кетди, улардан ёқилғи ёқилғи қуйиш 
мосламаси ёрдамида чиқарилади. 
Механизациялашган ёнилғи қуйиш агрегатларидан фойдаланиш 
автоуловларга филтрланган дизел ёқилғисини тўлдиришни таъминлайди, бу 
унинг таркибидаги механик аралашмалар миқдорини, ёқилғи йўқотишларини 
камайтиради, шунингдек, техник ходимларнинг сонини камайтиради. 
Паст ҳароратларда двигателни ишга тушириш двигател цилиндрларига 
етказиб бериладиган ёқилғининг ёмон атомизацияси ва буғланиши туфайли 
қийинлашади. 
Дизел ёқилғининг суюқлиги ёмонлашади, бу еса уни ёқилғи Йўл қурилиш 
машиналарининг сининг қувурлари орқали помпаламоқни қийинлаштиради. Ёг 
ъкартерда ҳаракатчанлигини, двигател механизми ва узатмалар қутиси 
корпусини йўқотади. У ишқаланадиган қисмлар орасидаги бўшлиқларга ёмон 
помпаланади. 
Совутиш тизимида сувнинг музлаш хавфи мавжуд, бунинг натижасида 
радиатор, силиндр блоки, бош ва бошқа двигател қисмлари йўқ қилиниши 
мумкин. Буларнинг барчаси машиналарнинг нормал ишлашини таъминлаш 
учун тегишли чораларни кўришни талаб қилади. Ишлаб чиқарувчиларнинг 
тавсиялари ва ППР тизимининг қоидаларига мувофиқ, куз-қиш мавсумига 
ўтишда барча машиналар мавсумий таъмирдан ўтказилади, бу еса кейинги 
режалаштирилган техник хизмат кўрсатишдан ташқари, қатор қўшимча 
ишларни ўз ичига олади: текшириш ва двигателларни ва трансмиссия 
механизмларини созлаш, барча мурватли ушлагичларни маҳкамлаш. 
айниқса, саёҳат мосламалари, трансмиссиялар, ишчи органларнинг 
двигателлари ва жиҳозлари. Улар ёнилғи-мойлаш материалларининг қишки 
навларига ўтиш учун тўлдириш идишларини ва барча мойлаш жойларини 

---

тозалайди. 
Совутиш тизимидаги шкалани олиб ташлаш учун керосин қўшилган сода ва 
кислота еритмаларини тайёрланг. Йўл машиналарвоситаларининг 
двигателларини совутиш тизимларини ювиш учун турли хил таркибий 
қисмлардан тайёрланган еритмалар ишлатилади: 10 литр сув учун - сода кули 
(0,10 ... 0,15 кг), хлорид кислота 1 литр; гидроксиди сода (0,75 ... 0,80 кг) ва 
керосин 0,25 л; зиғир сода 1,0 кг ва керосин 0,50 л. 
Белгиланган ечимлардан бири совутиш тизимига қуйилади, кейин двигател 
ишга туширилади ва ўртача тезликда ишлайди 
10 ... 15 дақиқа уни иш ҳароратига қадар қиздиринг. Тўхтаб тургандан сўнг 
қиздирилган еритма совутиш тизимида 10 ... 12 соат давомида қолади; 
двигателни қайта ёқиб, 5 ... 10 минут қиздиргандан сўнг, еритма тизимдан 
туширилади 
Совутилган двигател тоза сув билан яхшилаб ювилади ва бутун совутиш 
тизими сиқилган ҳаво билан пуфланади. 
Батареяларга техник хизмат кўрсатиш ташқи текширувдан, сиртни ва 
терминалларни тозалашдан, заряд ҳолатини текширишдан ва електролитлар 
зичлигини иқлим зонасига қараб 1,27 ... 1,31 г / см3 га етказишдан иборат. 
Женераторлер 10 ... 12 A оқим учун тартибга солинади. 
Ёқ илғи идиши ва гидравлик тизимларнинг ишлайдиган суюқлик идишлари 
ювилади ва тўпланган чўкинди ва конденсат тозаланади. Сув мавжуд бўлганда, 
танклар ва барча гидравлик линиялар сиқилган ҳаво билан учирилади. 
Бундан ташқари, машиналарни қишда ишлашга тайёрлашда совутиш 
тизимининг қуйи қувурлари ва қувурлари изоляция қилинади, ингичка намат 
билан ўралади ва қўпол калико ёки асбест билан намат устига ва бир неча марта 
ёғли бўёқ билан бўялади. Двигател қопқоқ лари или қ қопқоқ билан қ опланган. 
Қайта зарядланадиган батареялар намат билан изоляция қилинган. 

---

Узоқ муддатли иш пайтида қаттиқ совуқда ҳайдовчининг қўллари ва оёқларини 
совуқдан ҳимоя қилиш учун қўллар ва қўмондон қўзғайсан педаллари ва 
тутқичларига кигиз ёки мато қопқоқлари қўйилади. 
Идишни изоляция қ илиш учун полга намат ёки ё ғоч (контрплак) чойшаб 
ётқизилган; мавжуд уялар брезент ёки намат чизиқлари билан муҳрланган. 
Назорат саволлари 
1. 
Ташқи автоуловларни парвариш қилишнинг моҳияти нимада. 
2. 
Қандай қилиб маҳкамлаш ишларига еҳтиёж бор? 
3. 
Машиналарнинг конструктив элементларининг техник ҳолатини бошқ 
ариш учун қандай усуллардан фойдаланилади. 
4. 
Созлаш ишлари ва уларнинг параметрлари. 
5. 
Машиналарни қ андай мойлаш ва ёнилғи қуйиш. 
6. 
Далада машиналарга техник хизмат кўрсатиш. 
7. 
Таъмирлаш пайтида қ андай тадбирлар паст ҳароратларда амалга 
оширилади. 
10-МАЪРУЗА 
Машиналарга техник хизмат кўрсатиш технологиясининг асосий тушунчалари. 
Ташқи хизмат ва маҳкамлаш ишлари 
Калит сўзлар: технология, йўл вагонлари, жараён, тизим, созлаш, ёнилғи қуйиш 
ва техник хизмат кўрсатиш. 
Режа: 
1. 
Машиналарга техник хизмат кўрсатиш асосий тушунчалар 
2. 
Ажратиш-йиғиш ва ювиш ишлари 
3. 
Назорат ва созлаш ишлари 
Машиналарга техник хизмат кўрсатиш ва таъмирлаш технологияси 
корхонанинг ишлаб чиқариш жараёни доирасида амалга оширилади ва техник 
ҳаракатларни бажариш усулларини белгилайди: операциялар таркиби, кетма-
кетлиги ва натижаси, уларнинг меҳнат зичлиги, жиҳозларга талаблар, 
ходимларнинг малакаси, ҳужжатлар . 
Ишлаб чиқариш жараёни бу корхонада машиналарнинг ишлашини 
таъминлаш учун зарур бўлган одамлар ва воситаларнинг барча 
ҳаракатларининг умумийлиги. 
Технологик жараён - бу меҳнат объектларининг ҳолатини аниқлаш ва 
ўзгартириш бўйича мақсадга мувофиқ ҳаракатларни ўз ичига олган ишлаб 
чиқариш жараёнининг бир қисми: машиналар, йиғиш бирликлари, йиғилишлар 
ва қисмлар. 
Битта иш жойида амалга ошириладиган технологик жараённинг тугалланган 
қисмига технологик операция дейилади. 
Амалиётнинг бир хил йўл ва қурилиш техникаларини ёки асбоб билан 
бажариладига қисмига технологик ўтиш дейилади. 
Технологик Йўл қурилиш машиналарининг лар - ТО ва Р ишлаб чиқариш учун 
асбоблар, улар устига машиналар, йиғиш бирликлари, агрегатлар ва 
эҳтиётқисмлар, шунингдек технологик жараённинг маълум қисмини бажариш 
учун технологик Йўл қурилиш машиналарининг лар жойлаштирилади. 
Технологик Йўл қурилиш машиналарининг лар маълум операцияларни 

---

бажариш учу жиҳозларни тўлдиради ва асбобларни (меҳнат объектига таъсир) 
ва асбобларни (меҳнат объекти ёки асбобнинг ўрнатилиши ва йўналиши) ўз 
ичига олади. 
Йўл қурилиш машиналарининг лар турли хил машиналар ва қисмларга техник 
хизма кўрсатиш ва таъмирлаш ишларининг айрим турлари учун мўлжалланган 
ихтисослаштирилган Йўл қурилиш машиналарининг ларга бўлинади, масалан, 
диагностика мосламалари, мой тарқатиш мосламалари, машиналарнинг техник 
хизм кўрсатиш ва таъмирлаш ишларини бажариш учун махсус Йўл қурилиш 
машиналарининг лар, йиғиш бирликлари, бир хил бирликлар тури, маркаси, 
масалан демонтаж учун стенд - ЙАМЕ-238 двигателларининг йиғилишлари 
НШ типидаги гидравлик насосларнинг вкладкаларини босиш ва умумий 
фойдаланиш Йўл қурилиш машиналарининг лари: телферлар, тўсинли кранлар 
ва бошқалар. 
Ҳар хил ишларни бажаришда дастгоҳлар ифлосланиш даражаси ошган, шунинг 
учун уларнинг ташқи юзалари ҳар сменада қирғичлар ёки чўткалар билан 
ахлоқсизлик, тупроқ қолдиқлари, қурилиш материаллари ва бошқалардан 
тозаланади. 
Фрим-йиғим ва ювиш операциялари машиналар ишлатиладиган жойларда ёки 
корхонанинг операцион базасида амалга оширилади. 
Операцияларга оператор кабинасини тозалаш, йўл ости жиҳозларини, ишчи 
органларни ва бошқа йиғиш мосламаларини ювиш киради. Ишнинг 
мураккаблиги 0,3 ... 1 киши-соатни ташкил етади ва машина дизайни ва 
ишлатилган Йўл қурилиш машиналарининг ларга боғлиқ. 
Иш кабинада ва операторнинг иш жойида бошланади, кейин шиша, асбоблар 
панели ва асбоблар ўчирилади. 
Машиналарнинг ташқи юзаларида ифлосланишни олиб ташлашнинг асосий 
усули уларни совуқ ёки иситилган ҳолда ювишдир. 
сув ва ювиш воситалари билан 40 ° C гача. Бу юқори сифатли ва қисқа 
вақтни таъминлайди. 
Исси қ сув кўпинча ё ғ ли юзаларни тозалаш учун ишлатилади. 
Ювиш машаққатига кўра ифлослантирувчи моддалар заиф боғланган, заиф 
боғланган ва мустаҳкам боғланганларга бўлинади. 
Қум ва чанг каби еркин боғланган ахлоқсизликда бирлаштирувчи моддалар 
йўқ. Ушбу ифлослантирувчи моддалар қуруқ об-ҳаво шароитида ҳосил бўлади 
ва 0,2 МПа гача босим остида сув оқими билан тозаланади. 
Заиф боғланган ифлослантирувчи моддалар таркибида қум, чанг, лой ва 
бошқаларни ёпиштирадиган органик бириктирувчи моддалар мавжуд. Бундай 
ифлослантирувчи моддалар асосан 0,5 МПа гача босим остида сув оқими билан 
ювилади. 
Қаттиқ ёпиштирилган ифлослантирувчи моддалар таркибига қум, чанг, 
лойдан ташқари, цемент ҳосил қилувчи ва ёпиштирувчи моддалар киради: 
цемент, алебастр, битум ва бошқалар. 

---

Расм 1. Aвтомобилни ювиш учун сув сарфининг кир ювиш табан^аси босимига 
боғлиқлиги 
Ушбу турдаги ифлослантирувчи моддалар камида 10 МПа босим остида сув 
оқими билан ювилади. 
Меҳнат интенсивлигини пасайтириш, сув сарфини камайтириш, ювиш 
сифатини яхшилашга сувнинг ҳарорати, ишлатилган ювиш воситалари, 
жетнинг босими ва мойиллиги, ювиш табансасининг учи диаметри таъсир 
қилади (1-расм). 
Ювиб бўлгандан кейин машина қолган сувни олиб ташлаш учун сиқилган 
ҳаво билан пуфланади. 
Ёг ъмаҳсулотларини резервуарларнинг ички юзаларидан механизациялашган 
тозалаш учун махсус мослама билан таъминланган синтетик ювиш 
воситаларининг иссиқ еритмалари ишлатилади. 
Қиш мавсумида далада йиғим-терим ишларини бажаришда қор, муз, 
музлаган тупроқни машиналардан тозалаш учун ички ёниш двигателлари ёки 
електр двигателлари билан жиҳозланган кўчма буг ъиситгичлари ишлатилади. 
Машиналарнинг техник ҳолати, асосан, техник хизмат кўрсатиш ҳажмининг 
40 фоизини ташкил етадиган назорат ва созлаш ишларининг сифатли ва ўз 
вақтида бажарилишига боғлиқ. 
Машиналардан фойдаланиш жараёнида турмуш ўртоқларнинг ескириши 
сабабли қўниш ва бўшлиқларни бузиш ҳолатлари мавжуд бўлиб, бу 
кўрсаткичлар кўрсаткичларининг ёмонлашишига олиб келади. 
Жуфтларнинг параметрларини тиклаш тартибга солиш орқали амалга 
оширилади ёки агар тартибга солиш таъминланмаса ёки керакли еффект 
бермаса, оҳм. 
Компенсацияни бошқариш, масалан, подшипниклар, тормоз тизимидаги 
бўшлиқ ва тиргаклардаги булоқлар ва созлашни бошқариш ўртасидаги фарқ 
ажратилади: ишчи органларнинг ҳолати, гидравлик тизимдаги ишчи 

---

суюқликнинг босими. 
Тизимлар, йиғиш бирликлари ва йиғилишларнинг ҳолати олдиндан назорат 
қилинади, диагностика ва тизимли параметрлар ўлчанади. 
Қаттиқ муфталарда, уланиш ярмларининг сўнгги сиртлари орасидаги 
перпендикулярлик, текислаш, эксенел силжишлар текширилади, қисмларнинг 
ҳолати баҳоланади. Фрнатилган куплажда эксенел бўшлиқ узун ўқнинг 1 м 
узунлигига 1 ... 3 мм оралиғида бўлиши керак ва боғланиш ярмларининг 
радиусли бурилишлари уларнинг диаметрининг 0,05% дан ошмаслиги керак. 
Сплине бўғ инларидаги рухсат етилган бўшли қ лар тескари витес учун 0,4 
мм дан, бошқалари учун 0,5 мм дан ошмаслиги керак. 
Калит уланишларда рухсат етилган бўшлиқлар 0,3; Диаметри 25 ... 90 бўлган 
валлар учун 0,4 ва 0,5 мм; 91 ... 170 ва 170 мм дан ортиқ. 
Бир қисмли текис подшипниклардаги бўшлиқлар сезгичлар ва кўрсаткичлар 
билан, бўлинадиган подшипникларда - қўрғошинли сим билан ўлчанади, 
уларнинг қалинлиги бутун подшипник бўйлаб тақсимланишни ўрнатади. 
Учиш жойларини бузиш дастлаб рулман қопқоқлари орасига ётқизилган 0,1 
... 0,8 мм қалинликдаги қистирмаларни олиб ташлаш билан тартибга солинади. 
Бўёқни текширишда созланган подшипник паст тезликда (тезлиги 300 мин-1 
дан кам) валлар учун 25 х 25 мм майдонда камида 12 та ва юқори тезликда 
ўқлар учун 24 та из қолдириши керак. 
Ғилдиракли подшипниклар учун мослик, ламел ва эксенел ўйнаш, айланиш 
корпуслари ва югуриш йўлаклари ҳолати ва иш ҳарорати текширилади. 
Рухсат етилган максимал радиусли бўшлиқлар радиусли подшипниклар 
учун 0,006 ... 0,02 мм, эксенел бўшлиқлар радиал подшипниклар учун 0,07 ... 
0,12, бурчакли алоқа подшипниклар учун 0,04 ... 0,10 ва конус учун 0,012 .. 
.0,30 мм. 
Конусли рулманларнинг эксенел оралиғи, дизайнга қараб, ташқи ёки ички 
ҳалқанинг офсет билан ўрнатилади. 
Рулманларнинг иш ҳарорати 70 ° C дан ошмаслиги керак. 
Фрнатиш ишлари тишли уланишларни текшириш, маҳкамлаш ёки 
алмаштиришдан иборат бўлиб, машиналар турига қараб, техник хизмат 
кўрсатиш ҳажмининг 25 ... 35% ва меҳнат зичлигининг 4 ... 6% ни ташкил 
қилади. 
Иш пайтида агрегатлар ва агрегатлар ишлаши билан боғлиқ бўлган 
юкларнинг таъсири, уларнинг оғирликлари, машиналарнинг ҳаракатланиш 
тезлиги ёки йўналишлари, тебранишлар, юқори босим, атроф-муҳит 
омилларининг ўзгариши натижасида пайдо бўладиган инерционал кучлар 
заифлашишига ва ўз-ўзидан видаланадиган винтларни бураб қўйишига олиб 
келади. , шунингдек, бузилиш ёки бузилиш ўймакорлиги. 
Уланишларнинг заифлашиши ипдаги ишқаланиш кучи, ёнғоқ ёки мурват 
бошларининг алоқа учлари камайганда содир бўлади. 
Ташқи кучлар таъсирида болтлар ва тиргаклар миқдор билан узайтирилади 

---

где P — внешняя сила, Н; l— рабочая длина болта, мм; Е — модуиь 
упругости, МПа; Ғ— плошадь сечения стержня болта (шпильки), мм
2
. 
При этом возникают взаимнке перемевдения крепежнмх элементов. Это 
способствует увеличению динамических нагрузок на сборочнме единицн и 
детали, их поломке, потере герметичности уплотнений, снижению показателей 
эксплуатационннх свойств машин. 
Коррозионньге повреждения крепежннх деталей приводят к поломке 
резьбовьк соединений и росту трудоемкости ТО и Р. 
Поэтому обеспечение работоспособности резьбовшх соединений повмшает 
надежность элементов конструкций и сокрашает время простоя машин в 
технических воздействиях. 
Тузилмаларнинг мустаҳкамлигини аниқлайдиган маҳкамлагичлар ташқи 
текширув ва оддий ёки торк калити билан маҳкамлаш орқали бошқарилади, 
зичлиги таъминланади - улар ингл. Оқиш ёки қулоқ орқали текширилади. 
Агар йиғиш пайтида ёнғоқ (мурват) фақат маҳкамлаш керак бўлган 
қисмларнинг учлари теггунча видаланадиган бўлса, у ҳолда уланишда бўшлиқ 
пайдо бўлиши мумкин. Шунинг учун, аксарият маҳкамлагичлар олдиндан 
тортиш устида ишлайди, шунинг учун уларнинг ўзаро ҳаракатланишига 
тўсқинлик қиладиган қисмларнинг бирлашмасида ишқаланиш кучлари пайдо 
бўлади. 
Фрнатиш алоқасини олдиндан маҳкамлаш, улар уланадиган қисмларнинг 
учлари билан алоқа қилгандан кейин ёнғоқ ёки мурватни буриш орқали амалга 
оширилади. 
30 - 45 пўлатдан ясалган винтли уланишларнинг тортиш моментлари М нинг 
ўртача қийматлари, номинал ип диаметри д га қараб: 

---

Ёнғоқлар (мурватлар) силлиқ равишда, тебранмасдан, бир қўл билан, бир 
вақтнинг ўзида айлананинг 1/3 - 1/6 қисмига маҳкамланади. 
Тана қисмлари, редиктор қутилари, силиндр бошлари, ғилдирак дисклари 
қопқоқларини маҳкамлаш қарама-қарши мурватларни ёки тиргакларни 
навбатма-навбат маҳкамлаш орқали амалга оширилади. 
Қисмларга ажратилган қисмлардан қистирмалари билан йиғиш қуйидагича 
амалга оширилади: қитиш тақдим етилганидан 10% кўпроқ торк билан 
сиқилади, сўнгра ёнғоқлар (мурватлар) гев§етилир ва керакли момент билан 
қайта тортилади. 
Ҳаддан ташқари тортиш моментлари ипнинг узилишига олиб келади, 
маҳкамлагичлар материалининг суюқлигини келтириб чиқаради, шунингдек иш 
пайтида уланишларни тезда юмшатади. Шунинг учун, тишли уланишларни 
йиғишда, момент ва чегара калитлари ишлатилади. Торк калитлари жорий 
тортиш моментини кўрсатади, чегара калитлари маълум бир дақиқада 
ўрнатилади, унга етиб келганида улар автоматик равишда ўчади. 
Фрнатиш ишлари қўлда ёки махсус калитларда, шунингдек електр ва 
пневматик калитлар ёрдамида механик-қўлда амалга оширилади. 
Калитлар биринчи навбатда юқори тортиш моментлари бўлган бўғинлар 
учун ишлатилади ва маҳкамлаш ишларининг мураккаблигини бир неча марта 
камайтиришга имкон беради. 
Назорат саволлари 
1. 
Автомобилларнинг ифлосланиш турлари ва уларни йўқ қилиш 
усулларини айтиб беринг. 
2. 
Назорат ва созлаш ишларининг мақсади нима? Машина 
элементларининг техник ҳолати параметрларини тиклашга мисоллар 
келтиринг. 
3. 
Машинада ишлаш жараёнларининг тишли уланишларни 
бажаришига таъсири қандай? Қоплаш ишларини бажариш учун қандай 
талаблар мавжуд? 
11-МАЪРУЗА 
Машина двигателлари ва трансмиссиясига техник хизмат кўрсатиш 
технологияси. 
Калит сўзлар: технология, йўл транспорт воситалари, жараён, тизим, созлаш, 
пайвандлаш, ёнилғи қуйиш ва техник хизмат кўрсатиш. 
Режа: 
1. 
Машина трансмиссиясига техник хизмат кўрсатиш 
2. 
Юриш қисмга ҳизмат 
кўрсатиш 
3. 
Шиналарга техник хизмат кўрсатиш 
Т1рт1л изи бог ъва йўл занжири бўлган йиғиш бирликларини ўз ичига олади. 
Машиналарнинг пастки қ исмлари юқори ифлосланиш ва зарба юкларининг 
оғирлиги шароитида ишлайди. Бу уларнинг қаттиқ қисмларини кучли 
а§1нмас1на ва йўқ қилинишига олиб келади. 
Т|рт1ллар бузоқларининг ишламай қолиши ва нотўғри ишлашининг асосий 
сабаблари қўллаб-қувватлаш ва қўллаб-қувватлаш роллари, бўш ғилдираклар ва 

---

етказиб бериш механизмлари элементларининг а§1нмас1 ва бузилиши билан 
боғлиқ. Йўл занжирлари а§1нма, синганлик, ёриқлар, поябзал, пиналар ва 
винтлар туфайли ишламай қолади. 
Йўл блокларидаги носозликлар машиналарни бошқаришни қийинлаштиради. 
Йўл занжирларининг сезиларли даражада а§1нмас1йла, машиналарни буриш 
пайтида уларнинг сакраш еҳтимоли, темир йўл занжирлари ва қўзғайсан 
ғилдиракларининг тишлари мос келмаслиги туфайли пайдо бўлади, бог ъва 
трансмиссия йиғиш бирликларига юк ортади. . 
Йўлларнинг кескинлиги перванелларнинг а§1нма тезлигига, машиналарнинг 
қуввати ва ёнилғи самарадорлигига сезиларли таъсир кўрсатади. Нотўғри 
кучланиш билан двигателларнинг машиналар ҳаракати учун қувват сарфи 7 ... 
9% га ошади. 
Йўлни ёқишда ва орқага буришда, шунингдек, машиналарни ҳаракатга 
келтирганда лртьллар занжиридан сакрашда чайқалишларни йўқ қилиш учун, 
айниқса бурилиш пайтида, уларнинг кучланишини тартибга солиш керак. Шу 
билан бирга, ҳаддан ташқари кучланиш билан тортиш хусусиятларининг 
қийматлари пасаяди ва рулманлар, бурама бўғинлари ва ишлайдиган 
механизмнинг бошқа қисмларининг а§1нмас1 кучаяди. 
Т|рт1л йўлини таъмирлаш қуйидаги ишларни ўз ичига олади. 
Витес алмашинуви техникаси ва кузатилган транспорт воситаларининг ТО-1 
қисми йиғим-терим ишларини олиб боришдан иборат бўлиб, йўллар 
занжирлари ва боглар таркибий қисмлари ҳолатини кузатиб боради. 
ТО-2 ва ТО-3 билан занжирларнинг зўриқиши, бўш ғилдираклар ва йўл 
валикларининг рулманларидаги радиал бўшлиқлар, қўллаб-қувватловчи 
роликлар ва осма вагонларнинг подшипникларидаги эксенел бўшлиқлар, 
маҳкамлаш, созлаш ва мойлаш ишлари текширилади. 
Йўлларнинг а§1нма даражаси ва зинапояларининг баландлиги тортиш 
шароитида бир нечта зинапояларнинг умумий узунлигига қараб махсус шаблон 
билан белгиланади. 
Кучланишни бошқариш усули йўл дизайнига боғлиқ. Масалан, 
экскаваторлар ва тракторларга ўрнатиладиган кўп таянчли рамка трассаси учун 
таранглик орқа ташувчи ролик устидаги кўтариш баландлигини ёки ташувчи 
валларнинг ўқлари орасидаги қисмдаги занжирнинг осилишини ўлчаб 
текширилади. 
30 ... 50 мм гача бўлган ўлчовлар йўл занжирларининг тўғри кучланишини 
кўрсатади. 
Кадрсиз палетли треклар учун таранглик аниқланади 
қўллаб-қувватлаш роллари пастки қирраларига бириктирилган новданинг 
йўлларига. Масофа 130 ... 150 мм бўлиши керак. 
Йўл занжирларининг кучланишини ошириш ва бўшатиш ғилдиракларни 
тортиш винтлари ёрдамида ҳаракатлантириш, ортиқча мойлаш материалларини 
гидравлик қисиш механизмидан қўшиш ёки олиб ташлаш ва бошқа усуллар 
билан, машиналарнинг конструкциясига қараб амалга оширилади. 
Йўл занжирларининг кучланишини тенг равишда тақсимлаш учун 
машиналар олдинга ва орқага ҳаракатланади. 

---

Кейин қисиш мосламалари қайта текширилади ва маҳкамланади. 
Агар бир нечта созламалардан сўнг бўш турган ғилдирак енг яхши ҳолатда 
бўлса, занжир боғланишни олиб ташлаш учун ўчирилади. 
Ғилдиракли транспорт воситаларининг шассиси ва осмаларига техник 
хизмат кўрсатиш қуйидаги ишлардан иборат. 
Витесни сақлаш ва ишлайдиган механизмнинг ТО-1-ни тозалаш, ташқи 
текширишдан, ғилдираклар ва камонларнинг маҳкамланишларини 
текширишдан иборат. 
ТО-2 билан тормозланиш масофаси кузатилади, ёғлаш операциялари ишлаб 
чиқарувчиларнинг кўрсатмаларига мувофиқ амалга оширилади. 
ТО-3 билан олдинги ғилдиракларни ўрнатиш параметрларини бошқариш ва 
марказларнинг ётоқларида эксенел бўшлиқлар таъминланади. 
Ғилдиракларни текислашни бошқариш олдинги ўқларнинг нормал ишлашини 
таъминлайди, транспорт воситаларини бошқаришни яхшилайди, ёнилғи 
сарфини камайтиради ва шиналар тезлаштирилган а§1нмас1н1 йўқ қилади. 
Ғилдиракларнинг ўрнатилишини текшириш уларнинг яқинлашуви 
(яқинлашиши) ва камбернинг бурчакларини, шунингдек олдинги ўқлар 
бурилишларининг бурилишларининг латерал ва бўйлама бурилишларини 
аниқлашдан иборат. 
Тое-ин ғилдираклар марказининг олд ва орқа томонлари орасидаги 
масофанинг фарқи билан тавсифланади. Конвергенция миқдори ишлаб 
чиқарувчилар томонидан белгиланади ва масалан, ДЗ-122 автоулови учун 5 ... 8 
мм. 
Вилкалар марказдан марказга масофа билан аниқланган камбер ± 3 мм. 
Бармоқ бурчаги латерал таёқни, камберни айлантириш орқали - вилкалар 
видаланиши билан ўрнатилади. 
Олд ғилдиракларнинг подшипникларини созлаш учун дастгоҳлар осиб 
қўйилади, марказ қопқоқлари ечиб олинади, қулф ювгичлари бўшатилади, 
созлаш сомунлари подшипниклардаги тескари таъсир йўқолгунча 
маҳкамланади ва кейин улар ўчирилади 1 / 6 навбати. Бундай ҳолда, ғилдирак 
бироз тормозланиши билан еркин айланиши керак. 
Йиғиш тескари тартибда амалга оширилади. 
Орқа ғилдиракларнинг ётоқларини созлашда, қопқоқларни ечиб бўлгандан 
сўнг, акс ўқлари ўчирилади, қулфланган сомунлар видаланади, ювувчилар ва 
қулф узуклари ечиб олинади. Тўлиқ видаланганда, созлаш сомунлари 
бурилишнинг 1/12 қисмига қўйиб юборилади. Кейин олиб ташланган қисмлар 
ўрнатилади. Шиналарга техник хизмат кўрсатиш машиналарнинг ишлаши 
хавфсизлиги ва тежамкорлигига сезиларли таъсир кўрсатади. Пневматик 
найчали шинага шиналар, найча ва жант тасмаси киради, фақат найчасиз 
шиналар. 
Шиналар элементлари тана гўшти, тўсар, протектор, ён девор, мунчоқдир. 
Шиналар бузилиши ва носозликларнинг асосий сабаблари орасида а§1нма, 
нақшнинг парчаланиши, протекторнинг тозаланиши, таглик ва ён деворларнинг 
кесилиши, тана гўшти, бонсуклар ва бонсук ҳалқаларининг шикастланиши, 
ёрилиши ва синиши киради. 

---

Автомобилларнинг олдинги ғилдиракларининг яқинлашишини текшириш: 
Расм 1. Автомобилларнинг олд ғилдиракларининг яқинлашишини 
текшириш: б - ўлчагични ўрнатиш; в - ғилдиракларнинг яқинлашишини ўлчаш; 
3 - ўлчов; 8 - алоқа учи; 11 - ўқ; 
A - ғилдиракларнинг орқа қисми орасидаги масофа; 
Б - ғилдиракларнинг олд қисми орасидаги масофа 
Кўпгина ҳолларда, бу шикастланиш шиналарнинг белгиланган иш 
режимларига мос келмаслиги туфайли юзага келади, уларнинг асосий 
кўрсаткичлари юк, ички босим, тезлик, шунингдек атроф-муҳит ҳарорати ва 
йўл қопламасининг ҳолати. 
Ҳаддан ташқари юк шиналар муддатини қисқартиради. 
Шиналар иши пайтида ресурсни аниқлайдиган енг муҳим техник параметр 
бу ҳаво босими бўлиб, унинг пасайиши ортиқча юк ва ён деворларнинг 
деформациясига, ҳароратнинг кўтарилишига, тана гўштидаги чарчоқ 
стрессларига, ипларнинг узилишига ва протекторнинг кўпайишига олиб келади. 
кийиш (8.3-расм). Бу ёнилғи сарфини 15% гача оширади. 
Шиналар а§1нма миқдорига ҳайдаш тезлиги таъсир қилади. 
Шундай қилиб, 60 км / соат тезликда шиналар а§1нмас1 100 км / соат 
тезликка нисбатан 2 баравар кам. 
Шинанинг оптимал ҳарорат режими 
70 ... 75 ° С 100 ° C га қиздирилганда резина а§1нма қаршилиги, шунингдек 
резина ва шнур ўртасидаги боғланиш кучи 1,5 - 2 баравар камаяди. Шиналарни 
иситиш асосан атроф-муҳит ҳарорати билан белгиланади. Йўл қопламасининг 
бузилиши шағал ва майдаланган тош йўлларда марказий иситиш тизими 
шиналари захираларини 25 фоизга, тошли ва поғонали йўлларда еса 50 
фоизгача камайтиради. 
Машиналарнинг техник ҳолати (ғилдиракларни текислаш бурчаклари, 

---

бошқариш ойнаси, марказ муҳрлари орқали ёғнинг оқиши, ёнғоқларнинг 
нотўғри тортилиши, ғилдиракларнинг ён томони). 
Хизмат кўрсатиш шиналарни яхши ҳолатда сақлашга, а§1нма тезлигини 
камайтиришга ва бузилишларни аниқлашга ва тиклашга имкон беради. ЕО 
ёрдамида ташқи экспертиза ўтказилади, егизак шиналар орасидаги ва 
патнисдаги бегона нарсалар олиб ташланади, шиналардаги шикастланиш ва 
нефт йўл ва қурилиш техникаларини ларининг борлиги текширилади. 
Расм 2. Шиналар ҳ аёти юк кўтарилишига нисбатан 
Расм 3. Шиналар ҳаёти ички ҳаво босимига нисбатан 
ТО-1да олиб бориладиган ишлар ғалтаклар, шляпалар, шиналар ташқи юзалари, 
ҳаво босимининг ҳолатини кузатишни ўз ичига олади. Босим нормадан 0,01 
МПа (0,1 кгф / см2) дан ошиб кетган бўлса, насос зарур. ТО-2 пайтида олиб 
борилган ишлар дискларни текширишни ва ғилдиракларни мувозанатлашни ўз 
ичига олади. Агар ғилдиракларни демонтаж қилгандан кейин чуқурчалар, 
ёриқлар, тешикларнинг оваллиги ва бошқа носозликлар аниқланса, 
шикастланишлар тикланади ёки дисклар алмаштирилади. 
ТО-3 ни бажаришда ҳимоя воситаларининг баландлиги аниқланади. Трактор 
шиналарини протекторнинг 80% ескиришида алмаштириш ёки тиклаш тавсия 
етилади. Шиналарни ўз вақтида алмаштирмаслик ташқи шикастланиш 
еҳтимоли ошишига ва тортишиш ва ушлаш ишларининг сезиларли пасайишига 
олиб келади. 
12-МАЪРУЗА 
Машиналарни гидравлик тизимлари ва электр жиҳозларига техник хизмат 
кўрсатиш технологияси 
Калит сўзлар: технология, тизим, созлаш, гидравлик насослар, гидравлик 
цилиндрлар, гидравлик двигателлар, гидравлик баклар, аккумулятор 
батареялари, генераторлар ва бошланғичлар. 
Режа: 
1. 
Машиналарнинг гидравлик тизимларига техник хизмат кўрсатиш 
2. 
Машиналарнинг гидравлик тизимидаги гидравлик суюқликни 
алмаштириш 
3. 
Машиналарнинг электр жиҳозларига техник хизмат кўрсатиш 

---

Машиналарни лойиҳалашда асосан ишлайдиган асбоб-ускуналар, бошқариш, 
саёҳат ва бошқа тизимларнинг гидравлик ҳайдовчиси қўлланилади. 
Унинг асосий элементлари гидравлик насослар, гидравлик двигателлар 
(гидравлик силиндрлар, гидравлик моторлар), гидравлик Йўл қурилиш 
машиналарининг лар (гидравлик дистрибюторлар, гидравлик клапанлар, 
бошқарув блоклари), гидравлик баклар (гидравлик баклар, гидравлик 
аккумуляторлар), егилувчан ва қаттиқ гидравлик линиялар, филтрлар. 
Машинанинг ишдан чиқишининг умумий сонининг 40% дан ортиғи гидравлик 
тизим элементларига тўғри келади. 
эксенел пистонли гидравлик насослар ва гидравлик двигателларнинг 
носозликлари ва носозликларининг сабаблари бу насос агрегати қисмларининг 
а§1нмас1, пистонун тиқилиши, бошқариш камонларининг бузилиши, оқиш, 
маҳкамлагичларнинг бўшашиши. 
Тишли гидравлик насослар ва гидравлик двигателларда тишларнинг а§1нмас1, 
тишли қутиларнинг ён юзалари, корпуслар, муҳрларнинг йўқ қилиниши 
сабабли носозликлар одатий ҳолдир. 
Шланги насослар ва гидравлик двигателларнинг нотўғри ишлаш белгилари 
маҳсулдорликнинг пасайиши, ишчи органларнинг ҳаракатланиш тезлигининг 
пасайиши, иш пайтида шовқиннинг ошиши, гидравлик резервуарларда 
нархланиш, ишчи суюқликнинг оқиши, гидравлик тизимдаги босимнинг 
пасайиши ва умумий самарадорлик 15% дан ортиқ. Иш вақтидан 
самарадорликнинг ўзгаришини 1- расмдан кўриш мумкин. 
кпл 
Расм 1 Витес помпаси самарадорлигининг иш вақтига боғлиқлиги 
Шланги шилинглар гидравлик тизимларни йиғиш блокларининг 30% гача 
ишламай қолишига олиб келади. Тананинг ички юзаси ва қистирмалари, пистон 
тешигининг юзаси, новда деформацияси, шикастланиш туфайли носозликлар 
юзага келади. 
ташқи муҳрлар, пистон зарбаси чекловчи валфининг тутилиши ёки оқиши, 
маҳкамлагичларнинг бўшашиши. 
Носозлик белгилари юк остида ишлаганда гидравлик цилиндрларнинг жавоб 
тезлигини пасайиши, ривожланган кучнинг пасайиши, новда нотекис 
ҳаракатланиши, новда бўйлаб ёг ъоқиши ва бошқалар билан аниқланади. 
Шланги тизимнинг ишдан чиқишининг учдан бир қисмидан кўпроғи гидравлик 
клапанларга тўғри келади, уларнинг асосий сабаблари - бу корпуслар, 
ғалтаклар, муҳрлар юзаларининг а§1нмас1, бошқариш електромагнитлари 
ишлашининг йўқолиши, ғалтакнинг тиқилиши ёки тиқилиб қолиши, 

---

булоқларнинг, қисқичларнинг синиши. 
Шланги клапанларнинг созлашлари ва носозликларининг бузилиши ички 
ишлайдиган сиртларнинг, булоқларнинг, муҳрларнинг а§1нмас1ндан келиб 
чиқади. 
Гидротехник Йўл қурилиш машиналарининг ларнинг носозлиги ишчи 
операциялар тезлигининг пасайиши (20% гача), босим, ўз-ўзидан пайдо 
бўладиган иш ҳаракатлар, ишчи Йўл қурилиш машиналарининг ни белгиланган 
ҳолатда маҳкамлаш бузилиши ва бошқалар билан тавсифланади. 
Расм 2. Ишчининг гидравлик тизимининг зичлигини текшириш САСЕ 885 
автотранспорт воситасининг грейдери 
Шланги тизимларнинг ишлашига гидравлик линиялар, филтрлар, ишлайдиган 
суюқлик ҳолати таъсир қилади. 
Шланги линияларнинг ишламай қолиши ва носозликларига тиқилиб қолиш, 
деформация, маҳкамлагичларнинг бўшашиши, узилишлар, узилишлар киради, 
бу гидравлик тизимдаги босимнинг ошишига ёки кескин пасайишига, ишчи 
суюқликнинг оқишига, нархланишига, иш пайтида шовқиннинг ошишига, ишчи 
ҳаракатларнинг секинлашишига олиб келади. ҳаво оқиши сабабли. 
Тиқилиб қолиши ва филтрларнинг механик шикастланиши оқимни 
пасайтиради, ишлайдиган суюқликни иситади ва гидравлик тизимдаги босимни 
оширади. 
Витесли гидравлик насослар ва гидравлик двигателларнинг ишлаши 63 
микрондан иборат ишчи суюқликнинг номинал тозалигида, эксенел пистонли 
гидравлик насослар ва гидравлик двигателларда, гидравлик Йўл қурилиш 
машиналарининг ларда - 40 микрондан кам бўлмаслиги керак. 
2. Хизмат: гидравлик носозликлар ва носозликларнинг олдини олиш учун 

---

амалга оширилади. 
ЕО, ТО-1, ТО-2, ТО-3, СО каби профилактика ишлари комплэкси 
бажарилади. 
Машиналарнинг гидравлик ҳ айдовчисининг ҳар бир сменада сақланиши 
асосан назорат ишларини ўз ичига олади - гидравлик сув омборидаги ишчи 
суюқлик даражаси, унинг ҳарорати, гидравлик тизимининг зичлиги, шовқин 
борлиги, машинанинг ишчи ҳаракатлари силлиқлиги , тизим элементларини 
тозалаш. ТО-1да йиғиш мосламаларини маҳкамлаш, гидравлик клапанларни 
созлаш, ишчи суюқликни қиздириш интенсивлиги, ишчи циклларнинг 
давомийлиги текширилади, созлаш, маҳкамлаш, мойлаш ва тўлдириш ишлари 
амалга оширилади. 
ТО-2 операциялари гидравлик насосларнинг босими ва ишлаш 
кўрсаткичларини, гидравлик суюқликдаги ҳавонинг тозалиги ва мавжудлигини 
аниқлаш, ифлосланган филтр элементларини алмаштириш ёки тозалашни ўз 
ичига олади. 
ТО-3 ва СО билан босимни бошқариш ва гидравлик двигателларнинг ҳажм 
самарадорлиги, таёқларнинг қисқариши, ички 
Расм 3. экскаваторнинг гидравлик суюқлик даражасини текшириш 

---

Расм 4. Шланги танкнинг гидравлик суюқлигини тўлдириш гидравлик тизим 
қочқинлар, гидравлик цилиндрларнинг волуметрик самарадорлиги, гидравлик 
клапан ғалтакларининг ҳаракатланиш кучлари ва уларнинг нейтрал ҳолатдан 
урилиши, хавфсизлик клапанлари созламалари босими, филтрлар олдидаги 
босим, шунингдек ТО-2 пайтида бошқариладиган параметрлар. Керакли 
маҳкамлаш ва созлаш ишлари, ишлайдиган суюқликни тозалаш ёки 
алмаштириш ишлари амалга оширилади. 
ТО-3 билан хавфсизлик ва айланма ваналар, гидравлик қулфлар, бўғиқлар 
созланиши амалга оширилади. Улар жавоб босими параметрларига, босимнинг 
пасайишига, минимал ва максимал оқим тезлигига ва ишчи корпуснинг 
тормозланиш масофасига қараб текширилади. Валфни созлаш босими 
ишлайдиган суюқлик ҳароратида тахминан 40 ° C даражасида текширилади. 
Хавфсизлик ва четлаб ўтиш клапанларини текшириш ва созлаш учун клапанга 
мос келадиган актуаторнинг қўмондон тармоғи ёқилади ва уни маълум бир 
ҳолатда ушлаб турганда босим кўрсаткичи бўйича босим текширилади 

---

Расм 5. Дренаж экскаваторининг гидравлик танки 
номиналдан 0,5 МПа дан ошмаслиги керак бўлган созламалар. Агар созлаш 
зарур бўлса, созлаш винтини бураб, манометр шкаласида керакли босим 
ўрнатилади. Агар белгиланган чегаралар ичида тартибга солиш имкони 
бўлмаса, вана демонтаж қилинади ва алмаштирилади. 
Иш турлари бўйича гидравлик тизимларга техник хизмат кўрсатишнинг 
стандарт давомийлиги: тозалаш, ювиш - 0,2 ... 0,6 соат; назорат ишлари - 0,8 ... 
1,2 соат; созлаш операциялари - 2 ... 2,5 соат; ўзгартириш, ишчи суюқликни 
тўлдириш, алмаштириш, филтрларни ювиш - 2 ... 6 соат. 
Шланги насослар ва гидравлик двигателларга техник хизмат кўрсатиш тозалаш 
ишларини, диагностика, ишчи суюқликнинг маҳкамланиши ва оқишини 
текширишни ўз ичига олади. 
Шланги цилиндрларга техник хизмат кўрсатиш пайтида диагностика, 
маҳкамлаш операциялари амалга оширилади, новда тирноқлари ва 
ахлоқсизликдан ҳимоя қиладиган асбобларнинг яроқлилиги текширилади, 
муҳрлар алмаштирилади ва менте§е бўғинлари мойланади. Илдизнинг ҳаракати 
силлиқ, силкинмасдан ёки тиқилиб қолмасдан бўлиши керак, мумкин 
таёқчадаги ишчи суюқликни олиб ташлаш, аммо тушмасдан ишчи 
суюқликнинг ташқи қочқинларига йўл қўйилмайди. 
Шланги ваналарга техник хизмат кўрсатиш тозалаш ва ювиш, бошқариш ва 
маҳкамлаш ишларини ўз ичига олади. 
Резервуар дизел ёқилғиси билан ювилади ва сиқилган ҳаво билан пуфланиб, 
бегона зарраларни йўқ қилади. Бўйинга ўрнатилган филтр орқали ишлайдиган 
суюқлик гидравлик резервуарларга қуйилади. Ишчи суюқлик даражасини 
текшириш ва ёнилғи қуйиш, шунингдек гидравлик резервуар уланишларининг 
гидравлик линиялари билан зичлигини текшириш ҳар бир техник хизматда, шу 
жумладан ЕО да амалга оширилади. 
Шланги чизиқларни маҳкамлаш учун ёнғоқлар махсус момент калити билан 
маҳкамланади. Етарли бўлмаган тортишиш қувур линияларининг зичлигини 
бузилишига олиб келиши мумкин, ортиқча тортишиш ёниб турган қисмнинг 
деформациясига олиб келиши мумкин. Қувурларнинг кучланишига йўл 
қўйилмайди, қулоқларнинг буриш радиусини тавсия етилганидан бошқасини 
ўзгартиринг, 

---

Расм 6. Ювиш учун гидравлик тизимнинг гидравлик танки тўлдирилади дизел 
ёқилғиси 
Расм 7. экскаватор гидравлик танкини янги гидравлик суюқлик билан 
тўлдиринг. 
буриш, сиртга қўлланиладиган маркировка чизиғининг деформацияси билан 
аниқланади, металл қисмлар билан алоқа қилиш, тебраниш. 
Филтрни парваришлаш жараёнида корпуслардан чўкма қуйилади, қоғозлар 
алмаштирилади ва меш филтри элементлари ювилади. Ифлосланиш даражаси 
ишчи суюқликнинг босимини филтрнинг юқорисидаги орқага қайтиш чизиғида 
ўлчаш орқали текширилади. Филтрни парвариш қилиш зарурати ўта рухсат 

---

етилган дифференциал босим билан белгиланади, одатда стандарт 0,24 МПа да 
0,35 МПа дан юқори. 
Машиналарнинг електр жиҳозларига електр таъминоти тизимларининг йиғиш 
бирликлари (аккумуляторлар, генераторлар, ўрни регуляторлари), ишга 
тушириш (бошланғичлар), ёритиш ва сигнализация (фаралар, йўналиш 
кўрсаткичлари, ён чироқлар, лампалар), ишчи Йўл қурилиш машиналарининг 
лар ва ёрдамчи механизмларнинг двигателлари киради ( електр двигателлари), 
бошқариш ва алмаштириш (бошланувчилар, контакторлар, ўрни, калитлар), 
асбобсозлик, електр симлари (кабеллар, симлар). 
Расм 8. Шланги филтрнинг филтр элементларини тозалаш 
Машиналарга техник хизмат кўрсатиш ва електр жиҳозларининг меҳнат 
зичлиги ўртача техник таъсирларнинг 14% ни ташкил қилади. 
Бошланғичнинг кранк милини айлантирмаслиги ёки секин айланишининг 
асосий сабабларидан бири бу батареянинг зарядсизланиши ёки ишламай 
қолиши. Батареяларнинг ишламай қолиши ва ишламай қолиши плиталарнинг 
сулфатланиши ва а§1нмас1, ўз-ўзидан тушиши, қисқа туташув, ишларнинг 
ёрилиши туфайли юзага келади. Бу батарея қуввати тез йўқолишига, заряднинг 
ёмонлашишига, зичликнинг йўқолишига ва електролитлар оқишига олиб 
келади. Плиталарнинг сулфатланиши батареяларни қўшимча зарядсиз, 
зичликнинг ошиши ва паст електролитларсиз узоқ вақт сақлаш натижасидир. 
Фз-ўзидан туширишнинг кўпайиши електролитдаги аралашмаларнинг 
мавжудлиги, батареяларнинг ифлосланган юзалари бўйлаб оқимнинг оқиши, 
қисқа туташувлар - сепараторларнинг шикастланиши, батареяларнинг пастки 
қисмида сируфнинг тўпланиши, қўрғошин пайдо бўлиши билан тавсифланади 

---

Расм 3. Електр жиҳозларининг сақлаш батареялари зичлигини текшириш 
салбий плиталарнинг қирралари ва оёқларида губкалар, батареяларга 
тушадиган бегона ўтказгичлар. 
Електр двигателларининг (генераторларнинг) носозликларининг асосий 
белгилари бу айланиш тезлиги ва бурилиш моментларининг ўзгариши 
(генератор кучланишлари), характеристикаларнинг беқарорлиги (айланиш 
тезлигининг ўзгариши, кучланиш), қизиб кетиш, тебраниш, шовқин, учқун. 
Електр двигателларининг носозликлари ва носозликлари ўрашнинг синиши, 
қаршиликнинг пасайиши, изоляциянинг бузилиши, роторлар ва статорлар 
орасидаги ҳаво бўшлиқларининг ўзгариши, шиналарнинг бўшашиши ёки 
ёрилиши, ўтказгич уланишларининг ҳал етилмаслиги, чўткаларнинг а§1нмас1, 
чўтка ушлагичларининг бузилиши натижасида юзага келади. , диётларнинг 
синиши ёки синиши, механик шикастланиш: подшипниклар, журналлар 
валларининг а§1нмас1, валларнинг егилиши ва бурилишлари, тана 
қисмларидаги ёриқлар. 
Бошланғичларнинг ишламай қолиши ва ишламай қолиши сабаблари - бу еркин 
ҳаракатланувчи дебрияжнинг силжиши, витесларнинг а§1нмас1 ёки тиқилиб 
қолиши натижасида ҳайдовчиларнинг механик шикастланиши. 

---

Расм 4. ЭО-3323 экскаваторининг електр жиҳозларини олиб ташлаш 
Расм 5. ЭО-3323 экскаваторининг електр жиҳозларини текшириш 
Электр занжиридаги нуқсонлар: контактларнинг оксидланиши, 
сариқларнинг узилиши, коллекторларнинг мойланиши, чўткаларнинг а§1нмас1. 
Ёритиш ва сигнализация мосламаларининг ишламай қолиши асосан 
лампаларнинг ёниши, диффузорларнинг ёрилиши, зичликнинг бузилиши, 
шунингдек коммутация Йўл қурилиш машиналарининг лари ва електр 
симларининг ишламай қолиши билан боғлиқ. 
Асбобсозлик кўрсаткичларининг бузилиши асосан ўқишлар йўқлиги ёки аниқ 
юқори хатоси билан тавсифланади. Бу, қоида тариқасида, қурилмаларнинг 
ўзлари, датчиклар ва уларга уланган симларнинг електр занжиридаги 
узилишлар билан боғлиқ. 
Болалардаги носозликлар оксидланиш, учлари синиши, изоляциянинг 
бузилиши, узилишлар, кабеллар ва симларнинг ички шикастланиши 
натижасида юзага келади. Таъминот қуйидаги ишларни ўз ичига олади. 

---

ЕО билан електр жиҳозларини тозалаш, ташқи текшириш амалга оширилади, 
бошқарув кўрсаткичлари ва 
Расм 6. Электр симларини ва уларнинг изоляциясини текшириш 
ўлчаш асбоблари, шовқин мавжудлиги, ҳаддан ташқари иссиқлик. ТО-1 иши 
аккумуляторларнинг електролитлар даражасини бошқариш, қўзғайсан 
камарларининг таранглигини, оксидланган аккумулятор симларини 
(терминалларини), сим учларини тозалаш ва мойлашни, маҳкамлаш ишларини 
ўз ичига олади. 
ТО-2 ишлари ТО-1 операцияларини ўз ичига олади ва қўшимча равишда 
електролитлар зичлигини, асбоблар кўрсаткичларининг аниқлигини, ўчириш 
мосламалари ва ювувчиларнинг ишлашини, фараларнинг ҳолатини, ёруғлик 
мосламаларининг ёруғлик интенсивлигини, йўналиш кўрсаткичларини 
ёқишдавриси. 
ТО-3 билан батареялар қуввати юк остида (тушириш қиймати), 
генераторларнинг заряд оқими, ўрни регуляторларининг кучланиши ва иш 
оқими, оқим коллекторлари ҳолати (чўткалар, коллекторлар) ва бошқа қисмлар 
ишга туширгичлар ва електр моторлар (генераторлар) назорат қилинади. 
Сақлаш батареяларининг електролитлар даражаси градусли трубка билан 
бошқарилади ва хавфсизлик тахтасидан 10 ... 15 мм баландроқ бўлиши керак. 
Електролитлар даражаси пасайганда, батареяга дистилланган сув қўшилади, бу 
кислотадан тезроқ буғланади. Електролитнинг зичлиги денсиметрлар билан 
текширилади ва унга қўшиб ўрнатилади. Аккумулятор батареяларининг 
алоҳида қутилари електролитлари зичлигининг фарқи 0,01 г / см3 дан 
ошмаслиги керак. Електролитлар зичлигининг пасайиши батареянинг 
зарядсизланишига тўғри келади (7.17-расм). Агар ёзда камида битта 
батареянинг қуввати 50% га, қишда еса 25% га йеца, батареяни зарядлаш керак. 
Батареядаги батареяларнинг кучланиши юк вилкаси билан бошқарилади ва 5 
сония давомида 1,7 ... 1,8 В оралиғида қолиши керак. 

---

Расм 7. ЭО-3323 экскаваторини заряд қилиш учун батареяни чиқариб олиш 
1,3 В ёки ундан кам кучланишнинг пасайиши батареяларни алмаштириш 
зарурлигини кўрсатади. 
Зарядланган батареялар даражаси ва В кучланиш ўртасидаги боғлиқлик расмда 
кўрсатилган. 
Умуман олганда, машиналарнинг електр жиҳозлари електр таъминоти 
тизимларини (батареялар, генераторлар, ўрни регуляторлари) йиғиш 
бирликларини ўз ичига олади. 
Бошқарувни бошлаш (стартнерлар), ёритиш ва сигнализация (фаралар, 
йўналиш кўрсаткичлари, ён чироқлар), ишчи Йўл қурилиш машиналарининг 
лар ва ёрдамчи механизмларнинг (електр двигателлари) ҳаракатланиши, 
умуман машиналарни бошқариш, асбобсозлик, електр симлари (кабеллар, 
електр симлари) ва бошқалар. . 
Йўл қурилиши ва бошқа махсус машиналарнинг фаралари махсус 
мосламаларда ўрнатилади, бу ерда машиналарнинг фараларини 
марказлаштириш фаралар орасидаги белгиланган ўлчамларни ҳисобга олган 
ҳолда амалга оширилади. 

---

Расм 8. Автомобилларнинг фараларини созлаш 
13 -МАЪРУЗА 
Эксплуатацион корхоналарни материал -техник таъминлаш 
Калит сўзлар: йўл транспорт воситалари, эксплуатация, истеъмол, еқилғи - 
мойлаш материаллари, сифат, енилғи қуйиш ва техник хизмат кўрсатиш. 
Режа: 
1. 
Машиналарнинг техник ишлаши учун моддий -
техник ердам 
2. 
Ёқилғи сарфини ҳисобга олиш ва еқилғи -мойлаш материалларининг 
йўқотилишини бартараф этиш усуллари 
3. 
Суюқ еқилғини сақлаш ва 
тарқатиш 
Амалдаги корхона омборларида машиналарга техник хизмат кўрсатиш учун 
ҳам, маиший хизматлар учун ҳам зарур бўлган қурилиш материалларини 
сақлаш мумкин: хавфсиз қисмлар, шиналар ва ФСМ, металбо, металлбо 
мирлаш ва қурилиш материаллари, комбинезонлар ва ҳолат. ... 
Сақ уй материаллари физикавий ва тажриба қўлланмаларига қараб турли хил 
ташиш ва уларни бошқаришларига ега. 
Материалларни бошқариш икки усулда - стаскинг ва раск орқали амалга 
оширилади. 
Йигма назорат ҳар бир муомаладаги товарларнинг кичик ассортименти ва 
катта миқдордаги баландлиги 5 м гача бўлган кичик омборларда жойлашган. 
Рақни сақлаш ҳажмидан тўлиқроқ фойдаланишни, фойдаланиш жойидаги 
товарларни белгилашни белгилашни, ҳар қандай баландликдаги юкларни қабул 
қилиш имкониятини таъминлашни амалга оширди. 
Енг кенг тарқалгани ҳужайра токчалари. 
Чекланган сақлаш жойи билан, лифтлар токчалари (баландлиги бўйлаб 
ҳаракатланадиган ҳужайралар билан) ишлатилади. 
Омборнинг асосий вазифалари юкларни тушириш ва тушириш; миқдор ва 

---

сифат жиҳатидан материалларни қабул қилиш; товарларни истеъмолчиларга 
экспорт қилиш учун транспорт воситаларига буюртма бериш; материалларни 
сақлаш учун шароит яратиш; йиғиш, материалларни етказиб бериш, транспорт 
ва юк бирликларини тайёрлаш (истеъмолчилар томонидан, белгиланган манзил 
бўйича); қабул қилинган ва чиқарилган товарларга ҳужжатларни 
расмийлаштириш; бухгалтерия ҳисоби ва ҳисоботи (қабул қилиш, етказиб 
бериш ва омборда мавжудлиги тўғрисида). 
Омборлар материалларни тайёрлаш бўйича турли хил технологик 
операцияларни ҳам бажариши мумкин (металлни кесиш, консервациядан 
сақлаш ва бошқалар). 
Технологик жараён кейинги партиянинг келиши билан бошланади (ёки унинг 
келиши ҳақида маълумот). Юк туширишдан сўнг, материал миқдори ва сифати 
бўйича қабул қилинади, номлари бўйича сараланади ва узатилади 
(агар керак бўлса) омбор идишида. Баъзи материаллар учун сақлашга 
тайёргарлик, масалан, сақлаш, тозалаш, қуритиш ва ҳк. 
Омборларнинг техник жиҳозланиши сақланадиган материалларнинг 
таркибига, омборларнинг тури ва жойлашишига ва бошқа омилларга боғлиқ. 
Омбор операцияларини механизациялашнинг асосий воситаси кўтариш ва 
ташиш мосламалари: електр кўтаргичлар, телферлар; кўприк ва портал 
кранлари; полни ташиш воситалари (қўл аравачалари, авто ва електр 
форклифтлар, аравалар ва бошқалар); қайта юклаш ва кўтариш мосламалари 
(кўтариш столлари, осмалар ва бошқалар). 
Омбор ишларини комплэкс механизациялаштириш ва 
автоматлаштиришнинг асосий воситаси стакерли кранлардир. 
Омборлар шунингдек жавонлар, стандартлаштирилган идишлар, ўлчаш Йўл 
қурилиш машиналарининг лари - тарозилар, пештахталар, узунлик, баландлик 
ва диаметрни ўлчаш мосламалари билан жиҳозланган. 
Роботли омбор мажмуалари, шу жумладан бир неча қатор токчалардан 
фойдаланиш мумкин; автоматлаштирилган стаскер крани; юк ортиш ва 
тушириш мосламалари (стационар, айланма ва сақлаш жадваллари); 
бирлаштирилган металл идиш; автоматлаштирилган бошқарув тизими. Ташқи 
муҳитдан ажратилиш даражасига кўра омбор иншоотлари очиқ, ярим ёпиқ 
(шийпонлар) ва ёпиқ (иситиладиган ёки иситилмайдиган) турларга бўлинади. 
Ёнувчан материалларни сақлаш учун махсус ер ости ёки ярим ер ости 
омборлари яратилиши мумкин. 
Очиқ омборхоналар - бу очиқ ҳавода зарар кўрмайдиган материаллар 
(оммавий, қадоқланган буюмлар, катта ҳажмли, узун юклар, контейнерлар ва 
бошқалар) сақланадиган очиқ жиҳозланган жойлар. 
Канопи сақланган материалларни ёмғир ва қуёш нурларидан ҳимоя қилади. 
Канопилар тўхтатилган ҳолда жиҳозланиши мумкин 
кранлар, електр кўтаргичлар, кўприкли стакан кранлари. 
Ёпиқ омбор бинолари ғишт, темир бетон, енгил металл конструкциялар, 
ёпиштирилган ёғоч материаллар, пневматик конструкциялар бўлиши мумкин. 
Ҳар бир турдаги материаллар ташқи муҳит параметрларига (ҳаво таркиби, 
ёруғлик, ҳарорат ва намлик) қўйиладиган талабларга мувофиқ сақланади. 

---

Сақлаш шартлари қуйидагиларни таъминлаши керак: товарларнинг сифатли ва 
миқдорий хавфсизлиги; 
омборлар майдонлари ва ҳажмларидан максимал даражада фойдаланиш; 
уларнинг хусусиятларига ва қайта ишлаш технологиясига қараб сақлаш 
жойларида материалларни оқилона жойлаштириш; 
товарларни қабул қилиш ва етказиб бериш бўйича ишларни 
автоматлаштириш қобилияти; 
ёнғин хавфсизлиги қоидаларига риоя қилиш, хавфсизлик чоралари, 
санитария. 
э ҳ тиёт қ исмлар ва жиҳ озлар, уларнинг сақ ланишига ва қ ийматига қ араб, 
ёпиқ омборларда ҳам, кўп қаватли токчалардаги шкафлар остида ёки 
шкафларда сақланади. Жиҳозлар кўпинча ёғоч полда, машиналар, корпуслар ва 
кабиналарнинг ишчи жиҳозлари соябон остида сақланади. Хавфли ва зарарли 
материаллар уларни қадоқлаш ва сақлаш шароитлари бўйича махсус талабларга 
мувофиқ сақланади. Кўпинча хавфли товарлар алоҳида сақланади. Биргаликда 
сақлаш масаласи уларнинг ёнғин ва портлаш хавфини таҳлил қилиш асосида 
ҳал қилинади. 
Пайвандлаш, сиртни қоплаш ва металлни кесиш учун ишлатиладиган газлар 
махсус баллонларда сақланади ва ташилади. Шилинглар махсус омборларда 
ёки оз миқдордаги цилиндр билан айвон остида (қуёш ва ёғингарчиликдан 
сақланиш билан) бошқа бино ва иншоотлардан маълум масофада сақланади. 
Улар омборларни таснифлаш ва материалларни индэкслашнинг турли 
тизимларидан фойдаланадилар. 
Кодлашнинг енг кенг тарқалган шакли қуйидаги иерархияда: синф - 
субкласс - гуруҳ - кичик гуруҳ - турлар. Бўлиниш материалларнинг бир 
хиллигига асосланади. Масалан, ўнлик индэкслаш билан барча материаллар 
аввал 10 та синфга, ҳар бир синф 10 та кичик синфларга ва ҳ.к. Шундай қилиб, 
ҳар бир сақланадиган материал ўз номенклатура рақамини олади (одатда 4-6 та 
рақам). Материалларнинг ҳар бир тури (стандарт ўлчамлари) учун 
материалнинг келиши (квитансияси), истеъмол қилиниши (чиқарилиши) ва 
қолган қисмини акс еттирадиган ягона шаклдаги бухгалтерия картаси 
киритилади. Товарларни ҳисобга олиш картотека ва компютер ёрдамида амалга 
оширилади. Омбордан барча материаллар масъул шахслар томонидан 
имзоланган талабларга мувофиқ расмийлаштирилади. Омборлар ишини назорат 
қилиш тушум ва харажатларга мувофиқ амалга оширилади. Омборларни 
тизимли рўйхатга олиш ишлари олиб борилмоқда. 
W^ материалларига талаб тўғридан-тўғри техник хизмат кўрсатиш ва П 
машиналарига бўлган талабдан иборат 
потребности вспомогательнмх служб и рассчитмвается по каждому у-му 
типоразмеру, т.е в специфицированном виде: 

---

где z— число наименований вьтполняемьтх ТО и Р; Н. — норма расхода 
материалау-го типоразмера на одно воздействие z-го наи- менования, норма 
расхода является максимально допустиммм расходом материала при 
рациональнмх организационно- технических условиях; N — число 
вьшолняемнх воздействий z-ro наименования. 
Часто оценку потребности в запаснмх частях вьшолняют по даннмм их 
надежности. Например, годовую потребность в шинах данного типоразмера 
W
UI
определяют по формуле 
бу ерда тпл - машинанинг ўртача йиллик иш вақти; тр - маълум бир корхона 
шароитида маълум ҳажмдаги шиналарнинг ўртача ресурси (ишлаш муддати); 
нт - берилган ўлчамдаги шиналари бўлган машинада ишлайдиган ғилдираклар 
сони; М - корхонада бир хил турдаги машиналар сони. 
Омбор захиралари шартли равишда жорий ва суғуртага бўлинади (8.1-расм). 
Амалдаги захиралар кетма-кет иккита товар тушумлари ўртасида ишлашни 
таъминлайди. 
УСТ хавфсизлиги захираси кейинги партиянинг кеч келиши, материалга 
бўлган талаб ўзгарганда ишлаб чиқаришни таъминлаш учун зарур. 
Йп материаллари ҳажмининг ошиши билан айланма маблағларни боғлаш ва 
сақлаш харажатларидан келиб чиқадиган зарарлар ортади. 
Бошқа томондан, қоида тариқасида, Дп захираларини тўлдиришдаврисининг 
кўпайиши сабабли материални корхонага етказиб бериш билан боғлиқ 
харажатлар камаяди, чунки харажатларнинг бир қисми ташилган миқдорга 
боғлиқ емас материаллар (транспорт воситалари учун тўлов, ҳужжатлар учун 
харажатлар ва бошқалар). 
Оптимальньш размер поставки материала можно оценить по формуп 
где JV
r
— годовая потребность в материале; Д
к
— число календарнмх дней в 
году; 
отношение МД^Дк определяет интенсивность спроса (реализации); С
зак
— 
условно- постояннме расходм по доставке 
партии материала; 
Контроль за состоянием запаса часто ведут по так назмваемой точке заказау
п
(см. рис. 10.1), определяемой из условия, что за время Д
п
от момента вмдачи 
заказа и до момента получения очередной партии материала запас не снижался 

---

бы ниже страхового, т.е. 
Омборнинг ишлашини баҳолаш одатда қуйидагиларга боғлиқ: моддий 
бойликлар ҳаракати ва материалларнинг ўз вақтида чиқарилишини ҳисобга 
олишни таҳлил қилиш; 
захираларнинг белгиланган ўлчамлари, буюртма пунктларининг 
тўғрилигини текшириш; 
омборда материаллар ҳажмини ва йўқотиш сабабларини аниқлаш. 
Омбор самарадорлиги турли кўрсаткичлар билан тавсифланади, масалан: 
тонна билан юк айланмаси; 
юкнинг ўртача сақлаш муддати; омбор майдони ва сиғимидан фойдаланиш 
коеффициентлари; сақлаш нархи ва бош қалар. 
Кўпинча ташқи истеъмолчиларни таъминлайдиган омборнинг иши 
қуйидагича баҳоланади: 
омбор томонидан қабул қилинганидан сўнг дарҳол бажариладиган 
буюртмаларнинг улуши,%, бўйича; 
Янги йўл ва қурилиш техникаларини ни ўзлаштириб олишга кетадиган вақт; 
йиллик истеъмол (сотиш) нинг ўртача захирага нисбати билан 
белгиланадиган омбор айланмаси. 
Товар айланиши одатда анъанавий қ исмлар учун 3 дан ошади ва талаб катта 
бўлган қисмлар учун 8 ... 10. 
Истеъмолни ҳисобга олиш ва ёқилғи-мойлаш материалларининг 
йўқотишларини бартараф этиш усуллари 
Ҳар бир операцион корхона ФСМ нинг ҳажмини ва масса бирликларини 
миқдорий ҳисобини юритади. Улар ҳар бир ҳайдовчи (ҳайдовчи), ҳар бир 
машина ва умуман корхона учун ёқилғининг ҳисобини юритадилар; мойлаш 
материаллари ва ишчи суюқликларни ҳисобга олиш - умуман корхона учун. 
Ёқилғи сарфини бирламчи ҳисобга олишнинг асосий ҳужжати бу 
машинанинг ишлаши тўғрисида сменали буюртма (йўл варақаси, ҳисобот). 
Қўллаш кўламига кўра, ФСМ истеъмол ставкалари индивидуал (индивидуал 
машинанинг ўзига хос иш шароитларига нисбатан) ва гуруҳга (машиналар 
гуруҳининг индивидуал ставкаларининг ўртача оғирлиги) бўлинади. 
Ёқилғи сарфини аниқлаш учун қуйидаги усуллардан фойдаланилади: ҳ исоблаш 
ва аналитик - ё қ илғ и сарфи элементларига кўра, машинанинг конструктив 
хусусиятларини, қурилиш-монтаж ишларининг технологиясини ва ташкил 
етилишини, ташиш жараёнини ҳисобга олган ҳолда; экспериментал - 
эксперимент натижасида олинган лабораторияда (лаборатория ёки ишлаб 
чиқариш шароитида) машинадан фойдаланиш режимларида ёқилғи сарфи 
тўғрисидаги маълумотлар бўйича; 
ҳ исобланган ва статистик - ўтган давр учун ҳ а қ и қ ий истеъмолга мувофиқ . 
Ёқ илғ и сарфини ҳ исоблашда машиналар ишлашининг ўзига хос 

---

хусусиятларининг таъсири, масалан, машинистлар ва ҳайдовчиларнинг 
малакаси, машиналарнинг технологик шароитлари, йўл шароитлари ва бошқа 
омиллар ҳисобга олинади. 
Компания ФСМ йўқотишларини камайтиришга алоҳида еътибор беради. ФСМ 
йўқотишлари турига, вужудга келган жойига, содир бўлишдаврисига бўлинади. 
Йўқотиш турига кўра, ФСМ миқдорий (вазнни камайтириш), сифат (физик-
кимёвий ва эксплуатацион хусусиятларининг ёмонлашуви) ва аралаш 
(миқдорий ва сифат) га бўлинади. 
Миқдорий йўқотишлар оқиб чиқишда, дренаждан кейин резервуарларда ва 
қувурларда қолдиқларнинг пайдо бўлишига, чўкиндиларни, чўкиндиларни олиб 
ташлашда йўқотишларга олиб келади; машинанинг техник ҳолати бузилган 
тақдирда ортиқча харажатлар; машиналарнинг ишлаш режимлари бузилган 
тақдирда ортиқча харажатлар (бошқа мақсадларда фойдаланиш, ФСМни 
нотўғри танлаб олиш). 
Сифатли йўқотишлар ҳар хил ФСМ турларини аралаштириш, суғориш, 
ифлосланиш, оксидланиш жараёнида уларнинг физик-кимёвий 
хусусиятларининг ўзгариши натижасида юзага келади. 
Ёқилғи-мойлаш материалларини тежашнинг асосий йўналишлари моддий-
техник таъминот тизимини такомиллаштириш; автоуловлар паркини ишлатиш 
жараёнларини такомиллаштириш; ижтимоий-иқтисодий омиллардан 
фойдаланиш (моддий рағбатлантириш, малакасини ошириш ва бошқалар). 
Биринчи йўналиш корхонанинг нефт саноатини оқилона ташкил этишни 
назарда тутади (чиқиндиларни йиғиш ва тозалаш, ФСМ сифатини назорат 
қилиш, ташиш, сақлаш, етказиб бериш учун мукаммал технологик 
жараёнлардан фойдаланиш ва бошқалар); режалаштириш еҳтиёжлари, ёқилғи-
мойлаш материаллари сарфини ҳисобга олиш ва ҳисобга олиш. 
Нефт йўл ва қурилиш техникаларини лари омборлари икки гуруҳга бўлинади: 
таъминот ташкилотлари омборлари (нефт базалари); корхоналар омборлари ва 
ёқилғи қуйиш шохобчалари (ёқилғи қуйиш шохобчалари). 
Ёқилғи қ уйиш шохобчалари транспорт воситаларига нефт йўл ва қурилиш 
техникаларини ларини ёқилғиси билан тўлдириш учун мўлжалланган 
(кузатиладиган транспорт воситаларидан ташқари, шунингдек, учқун 
ўчиргичлари бўлмаган пневматик транспорт воситаларидан ташқари). Алоҳида 
ёнилғи қуйиш шохобчалари транспорт воситалари учун мойларни, 
эҳтиётқисмларни, аксессуарларни сотишни, ишлатилган мойларни ва кичик 
идишларни нефт йўл ва қурилиш техникаларини ларидан қабул қилишни, 
шунингдек техник хизмат кўрсатиш ва автомобилларни ювишни ташкил 
қилади. 
Ёқилғи қуйиш шохобчалари стационар, контейнерли ва кўчма бўлинади. 
Стационар ёнилғи қуйиш шохобчалари узоқ муддатли, ёнғин ва портлаш хавфи 
юқори бўлган капитал иншоотларни ўз ичига олади. 
Ёқилғи қуйиш шохобчаси (ёки корхонанинг нефт саноати) таркибига танклар 
захираси, қабул қилиш платформаси, нефт омбори, операторлар хонаси, 
стационар ёнилғи қуйиш шохобчалари ва кўчма ёнилғи қуйиш мосламалари 
киради. 

---

Контейнерларга ёнилғи қуйиш шохобчалари асосан корхоналарда, автоулов 
тўхташ жойларида ва автоуловлар тўпланган жойларда жойлашган. 
Контейнерни тўлдириш станциялари одатда чекланган ФСМ диапазонига 
эга(одатда 1-2 турдаги ёқилғи ва мой) ва блок станцияси ёки ёнилғи сақлаш 
идиши ва бошқарув идиши (оператор хонаси) шаклида бажарилиши мумкин. 
Контейнер типидаги станция автоуловларга ёнилғи қуйишни таъминлай олади. 
Фрнатиш билан ишлаш учун машинистларга махсус кодли калитлар ёки 
карталар берилади. 
Кўчма ёнилғи қуйиш шохобчалари (ПАЗС) автотранспорт воситаларини ёқилғи 
қуйиш ва иш жойларида (масалан, далада), стационар ёнилғи қуйиш 
шохобчалари ҳудудида тозалаш даврида ва резервуарларда ёнилғи қуйиш учун 
мўлжалланган. 
Кўчма ёнилғи қуйиш шохобчалари юк машиналари, тиркамалар ва ярим 
тиркамалар шассисига ўрнатилади, ПАЗлар автосервис (АТЗ) ва мой 
ташувчилар ўртасида оралиқ позицияни егаллайди. 
Ёқилғи қуйиш юк машиналари қуйидаги операцияларни бажариши мумкин: 
автоуловларнинг бакларига ёнилғи қуйиш; ўз танкингизни танкдан тўлдиринг; 
ўзингизнинг танкингизни четлаб ўтиб, ёқилғини бир танкдан иккинчисига 
помпаланг. 
Ёқилғи қуйиш шохобчаси жиҳозларининг таркиби унинг мақсади ва қувватига 
боғлиқ. Улар ФСМ учун контейнер ва танкларни сақлаш усулларидан 
фойдаланишлари мумкин. 
Контейнерни сақлаш учун одатда 50 та сиғимли ҳар хил турдаги пўлат 
бочкалар ишлатилади; 100; 200 ва 275 литр, қутилар, колбалар. 
Танкларни сақлаш омборларида одатда горизонтал (цистерналар) ва 
вертикал пўлатдан ясалган силиндрсимон резервуарлардан фойдаланилади. 
Ландшафт танклар одатда 5 ... 75 м3, вертикал еса 5 ... 25 м3 дан 10 минг м3 
гача. Махсус шароитларда, масалан, дала боғларида, резина мато танклардан 
фойдаланиш мумкин. 
Фрнатиш услубига қараб, танклар ёқилғини ер усти, кўмилган ва ер ости 
сақлаш учун, уларни турли хил Йўл қурилиш машиналарининг лар билан 
жиҳозлаш учун тайёрланади. 
Ҳар бир ер ости танкида қуйидаги қурилмалар мавжуд: ассимиляция (ёнилғи 
қуйиш шохобчаларига нефт йўл ва қурилиш техникаларини ларини етказиб 
бериш учун); дренаж (нефт йўл ва қурилиш техникаларини ларини 
танкерлардан қабул қилиш учун); ўлчаш (идишдаги суюқлик даражасини 
ўлчаш ва намуналар олиш учун); нафас олиш (идишда керакли босим ва 
вакуумни сақлаш учун) ва бошқа Йўл қурилиш машиналарининг лар. 

---

Расм 1. Тўғридан-тўғри оқим устунининг гидравлик диаграммаси: 
1 - тарқ атиш валфи; 2 - тарқ атиш манбаи; 3 - кўрсаткич; 4 - сую қ лик ўлчагич 
(о қ им ўлчагич 5 - ҳисоблаш мосламаси (кўрсатгич); 6 - електр мотор; 7 - 
назорат валфи; 
8 - сузувчи камера; 9 - газ ажратувчи; 10 - насос; 
11 - филтр; 12 оёқли валф. 
Сузувчи ёнилғи қабул қилувчиси уни тозалаш пайтида (дизел ёқилғисини 
сақлаш учун) танкнинг кириш ва чиқиш трубкасига ўрнатилади. 
Ёг ъсақлаш идишлари қўшимча ёғ иситиш мосламалари билан жиҳозланиши 
мумкин. 
Автомашиналарни ёпиқ тарзда тўлдириш учун масофадан бошқариш ва 
қўлда бошқариш билан ёнилғи қуйиш мосламалари ишлатилади. Берилган 
ФСМ турига кўра устунлар ёқилғи, мой ва аралаштириш диспенсерлари 
бўлиши мумкин. 
Ёқилғи қуйиш мосламалари ёнилғи қуйиш клапанлари билан жиҳозланган 
бўлиб, улар суюқликни тарқатишни автоматик ва қўлда ўчиришлари билан 
таъминланади. 
Кранларда шлангни буришининг олдини олувчи ёнилғи қуйиш шланги 
билан айланадиган уланишлар мавжуд, шунингдек, машина идишдан тортиб 
олинмаган кран билан ҳаракатланаётганда диспенсернинг шикастланишига йўл 
қўймаслик учун ажратувчи муфтага ега. 
Ёқилғи қуйиш шохобчалари бошқа зарур ёрдамчи Йўл қурилиш 
машиналарининг лар билан таъминланган: двигател насослари (ёқилғини оз 
миқдордаги филтрлаш ва ҳажмларни рўйхатдан ўтказиш билан қуйиш учун); 
филтрлар; қувур линиялари ва арматура (ваналар, кранлар, тезкор муфталар, 
валфлар); кўчма ва стационар иситгичлар ва бошқалар. 
ФСМ омборларида қуйидаги операциялар амалга оширилади: ФСМни қабул 
қилиш ва сақлаш; танклардан суюқликни насос билан таъминлаш учун; 
суюқликни бир сув омборидан бошқасига ҳайдаш (текшириш учун ва а); 
автоуловларга, кўчма устахоналарга, танкерларга ёнилғи қуйиш, ФСМни кичик 

---

идишларга қуйиш; ишлатилган ёғларни йиғиш ва сифатини тиклаш. Нефт йўл 
ва қурилиш техникаларини ларини қабул қилишда нефт йўл ва қурилиш 
техникаларини ининг даражаси ва ҳарорати ўлчанади, намуна олинади ва сув 
борлиги текширилади (нефт йўл ва қурилиш техникаларини ини идишдан 
туширишдан олдин, агар у муҳрланмаган бўлса). 
Ёг ъмаҳсулоти тортишиш кучи ёки босим остида дренаж филтри орқали 
ёпиқ тарзда қуйилади. Қабул қилинган нефт йўл ва қурилиш техникаларини 
лари етикетли ва калибрланган идишларда сақланади. Идишдаги ёғлар ва 
мойлаш материаллари ёқилғи қуйиш шохобчасининг махсус ажратилган 
жойларида жавонларда сақланади. 
Ёқилғи қуйиш шохобчаларида ёқилғи қуйиш пайтида, қуйидагиларни ўз ичига 
олган автоматлаштирилган ФСМ бухгалтерия тизими қўлланилади. 
касса аппарати (принтер билан, маълумотларни сақлаш учун електрон 
журнал, тўлов карталарини қабул қилиш мосламаси билан); 
резервуарларда ёнилғи даражасини автоматик равишда ўлчаш тизими; 
карнайни масофадан бошқариш пулти; 
ё қ илғ и-мойлаш материалларини тарқ атиш ва ҳ исобга олиш, ёнил ғ и қ 
уйиш шохобчаси ёзувларини юритиш жараёнини бошқариш учун шахсий 
компютер. 
Ҳар бир ёқилғи қуйиш шохобчасида қуйидаги ҳужжатлар мавжуд: 
• 
технологик ва електр диаграммаси кўрсатилган ёқилғи 
қуйиш шохобчасининг паспорти; 
• 
Ё қилғи ва мой диспенсерлари учун шакллар ва техник 
тавсифлар; 
• 
танклар учун паспортлар ва калибрлаш жадваллари; 
• 
олинган нефт йўл ва қурилиш техникаларини ларини 
рўйхатга олиш; 
• 
хавфсизлик чоралари, ёнғ ин хавфсизлиги, чиқ инди 
нефт йўл ва қурилиш техникаларини ларини йиғиш ва бошқалар бўйича 
кўрсатмалар. 
Назорат саволлари 
1. 
Материалларни стакалаш ва стаскинг усулларига 
тавсиф беринг. 
2. 
Омбор операцияларини механизациялаштиришнинг асосий 
воситаларини биласиз. 
3. 
Автомобиллар парки логистика харажатлари 
қандай ўзгаради 
4. 
Ёқилғи-мойлаш материалларининг қандай йўқотишларини биласиз. 
5. 
Ёқилғи-мойлаш материаллари сифатининг ўзгаришига 
нима таъсир 
қилади. 
6. 
Ёқилғи-мойлаш материалларининг сифатини тиклаш учун қандай 
усуллардан фойдаланилади. 
Адабиёт
1.
Мирзиёйев Ш.М. "Танкидий таҳлил, катъий тартиб-интизом ва 

---

шаҳсий жавобгарлик-ҳар бир раҳбар фаолиятининг кундалик коидаси булиши 
керак". Узбекистон Республикси Вазирлар Маҳкамасининг мажлисидаглари 
Узбекистон Республикаси Президент Нутка. Ҳулк сузи газетаси. 2017 йил 16 
январ, № 11.
2. 
ЕС Локшин “Юк кўтариш-транспорт эксплуатацияси. Қурилиш ва йўл 
машиналари
”Транспорт, 2007 йил
3. 
Шеинин А.М. Университетлар учун "Йўл 
машиналарининг ишлаши" дарслиги. М,
Транспорт, 1992.328с
4. 
Ишончлилик ва диагностика назарияси асослари. / Н. Я. 
Яхяйев, А.В. Кораблин, - М.:
Академия, 2002. - 560-йиллар
5. 
Борц АД, Закин ЯХ., Иванов ЙВ, Автомобилларнинг 
техник ҳолатини диагностикаси.
М.: Транспорт, 1979, 158с.
6.
Автомобилларга техник хизмат кўрсатишнинг диагностик таъминоти. М 
маълумотнома: Олий мактаб, 1990 йил. ...
7.
WWW. Хизмат 
кўрсатиш технологияси
8.
WWW.A
BTO
 
грейдерлари. 2014.ру
9.
WWW-Хизмат кўрсатиш 
технологияси СДМ.2014.ру