O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi nizomiy nomidagi toshkent davlat pedagogika universiteti mavzu: Turli joylarda o`suvchi o`simliklarning morfologik farqlari

O’ZBEKISTON RESPUBLIKASI OLIY VA O’RTA MAXSUS TA’LIM VAZIRLIGI

NIZOMIY NOMIDAGI TOSHKENT DAVLAT PEDAGOGIKA UNIVERSITETI

MAVZU: Turli joylarda o`suvchi o`simliklarning morfologik farqlari

Bajardi: Sirtqi bo`lim Musiqa yo`nalishi 1- bosqich talabasi MAMIROV ABBOS

Tekshirdi: Ismatova zulayho

OʻSIMLIKLAR MORFOLOGIYASI

Fitomorfologiya — botanikaning boʻlimi; oʻsimliklarning tuzilishi va forma hosil boʻlishi jarayonlaridagi qonuniyatlarni oʻrganadigan fan. Oʻsimliklar morfologiyasining tarixiy taraqqiyoti davomida undan oʻsimliklar anatomiyasi, oʻsimliklar embriologiyasi, sitologiya mustaqil fan sifatida ajralib chiqdi. Tabiatdagi oʻsimliklarning morfologik jihatdan turli-tumanligini aniqlash; tuzilishi, organlar va organlar sistemasining oʻzaro joylashuvi qonuniyatlarini oʻrganish; oʻsimliklarning umumiy tuzulishi va ayrim organlarining individual rivojlanishida (ontomorfogenez) oʻzgarishini tadqiq etish; oʻsimlik dunyosining evolyutsion rivojlanishida organlarning paydo boʻlishini izohlash (filomorfogenez); forma hosil boʻlishida turli xil tashqi va ichki omillar taʼsirini oʻrganish oʻsimliklar morfologiyasining asosiy muammolaridan hisoblanadi.

Morfologik tadqiqotlarning asosiy metodlari —tasvirlash, chogʻishtirma va eksperimental metodlardir. Birinchisi oʻsimlik organlari va organlar sistemasini tasvirlaydi (organografiya), ikkinchi metodda tasvirlangan material tavsiflanadi va h.k. Eksperimental metodda nazorat etiladigan tashqi muhit kompleksi sunʼiy hosil qilinadi hamda bu sharoitda oʻsimliklarning morfologik reaksiyasi va boshqalar oʻrganiladi. Oʻsimliklar morfologiyasi botanikaning boshqa boʻlimlari: oʻsimliklar paleobotanikasi, oʻsimliklar sistematikasi va filogeniyasi, oʻsimliklar fiziologiyasi, oʻsimliklar ekologiyasi, oʻsimliklar geografiyasi va geobotanika, genetika va oʻsimlikshunoslik bilan chambarchas bogʻliq.

Oʻsimliklar morfologiyasi juda qadimdan oʻrganila boshlangan. 17-asrda Oʻsimliklar morfologiyasini nazariy umumlashtirish sohasida dastlabki ishlar qilingan (italiyalik olimlar A.Sezalpin, M.Malpigi, nemis olimi I.Yung). Lekin Oʻsimliklar morfologiyasi soha sifatida 18-asr oxirlarida shakllandi. Bu vaqtda "Oʻsimliklar metamorfozi haqida tajriba" ("Opnt o metamorfoze rasteniy", 1790) kitobi nashr qilinib, bunda I.V.Gyote "morfologiya" terminini fanga joriy etishni taklif etdi.

O`simlik bargi morfologik tuzilishiga ko`ra oddiy va murakkab barglarga ajratiladi. Bargning morfologik xususiyatlari lupa yordamida o`rganiladi. Bargning eng muhim qismi yaprog`i hisoblanib, nashtarsimon, ovalsimon, tuxumsimon, yuraksimon, nayzasimon va boshqa shakllarda bo`ladi. Yaprog`ining qirqilish darajasiga ko`ra bo`lakli, chuqur bo`lakli va qirqilgan turlari ajratiladi. Yuqoridagi morfologik xususiyatlar kuzatilgandan so`ng chizg`ich yordamida barg yaprog`ining bo`yi, eni va qalinligi o`lchanadi. Tukchalar epidеrmaning tashqi dеvorining cho`zilishidan hosil bo`ladi. Ular bir hujayrali, ko`p hujayrali, o`lik, tirik, oddiy, bеzli va boshqa shakllarda uchraydi.

Odatda qalin tuklar o`simlikni ortiqcha suv bug`latishdan va qizib kеtishdan himoya qiladi. qalin namatsimon tuklar tog`li rayonlarda o`suvchi o`simliklarni kеchasi va kunduzi kеskin o`zgaruvchan tеmpеraturadan saqlaydi. Lupa yordamida o`rganilayotgan o`simlik barglari qanday darajada tuklarga ega ekanligi, ya'ni tuksiz, siyrak tukli, yoki qalin tukli ekanligi so`zlar bilan ifodalanadi. Tashqi muhit ta'siri natijasida o`simliklar barglarining shakli o`zgarib, boshqa organlar shakliga kirishi mumkin. Bunda ular tikan (zirk, kaktus), gajak (qovun) va tangacha shakllarda bo`ladi. O`rganilayotgan o`simliklarning qaysi turlarida mеtamorfoz hodisasi uchrashini aniqlash bilan barg morfologiyasiga doir ishlar yakunlanadi.

Odatda qalin tuklar o`simlikni ortiqcha suv bug`latishdan va qizib kеtishdan himoya qiladi. qalin namatsimon tuklar tog`li rayonlarda o`suvchi o`simliklarni kеchasi va kunduzi kеskin o`zgaruvchan tеmpеraturadan saqlaydi. Lupa yordamida o`rganilayotgan o`simlik barglari qanday darajada tuklarga ega ekanligi, ya'ni tuksiz, siyrak tukli, yoki qalin tukli ekanligi so`zlar bilan ifodalanadi. Tashqi muhit ta'siri natijasida o`simliklar barglarining shakli o`zgarib, boshqa organlar shakliga kirishi mumkin. Bunda ular tikan (zirk, kaktus), gajak (qovun) va tangacha shakllarda bo`ladi. O`rganilayotgan o`simliklarning qaysi turlarida mеtamorfoz hodisasi uchrashini aniqlash bilan barg morfologiyasiga doir ishlar yakunlanadi.

E`TIBORINGIZ UCHUN RAXMAT

E`TIBORINGIZ UCHUN RAXMAT