O‘zbekiston madaniyati boy qadimiy mamlakatdir. O‘rta Osiyodagi hech bir respublika O‘zbekiston singari qadim madaniyat va moziyning ko‘p sonli yodgorliklariga EGA emas

O‘zbekiston – madaniyati boy qadimiy mamlakatdir. O‘rta Osiyodagi hech bir respublika O‘zbekiston singari qadim madaniyat va moziyning ko‘p sonli yodgorliklariga ega emas. Respublikamiz zamini – bu insoniyat paydo bo‘lganidan, to yirik davlatlar tashkil topgangacha bo‘lgan turli davrlarning ajoyib tarixiy yodgorliklarini saqlab kelayotgan o‘ziga xos qimmatbaho zahiradir. Toshkentning Amir Temur xiyobonida qad ko‘targan Amir Temur haykali haykaltaroshlikning tengsiz namunalaridan biri ekanligi shubhasiz. Amir Temur nomidagi xiyobon — shaharning alohida belgilangan maydoni, boshlang‘ich koordinatasi timsolidir. Madaniyat, san’at, fanning alohida gullagan payti o‘sha davr bilan belgilanadi.

O‘zbekiston – madaniyati boy qadimiy mamlakatdir. O‘rta Osiyodagi hech bir respublika O‘zbekiston singari qadim madaniyat va moziyning ko‘p sonli yodgorliklariga ega emas. Respublikamiz zamini – bu insoniyat paydo bo‘lganidan, to yirik davlatlar tashkil topgangacha bo‘lgan turli davrlarning ajoyib tarixiy yodgorliklarini saqlab kelayotgan o‘ziga xos qimmatbaho zahiradir. Toshkentning Amir Temur xiyobonida qad ko‘targan Amir Temur haykali haykaltaroshlikning tengsiz namunalaridan biri ekanligi shubhasiz. Amir Temur nomidagi xiyobon — shaharning alohida belgilangan maydoni, boshlang‘ich koordinatasi timsolidir. Madaniyat, san’at, fanning alohida gullagan payti o‘sha davr bilan belgilanadi.

2009-yil noyabrida hukumat qaroriga muvofiq, Amir Temur xiyoboni tubdan qayta tiklandi: ko‘pchiligining yoshi 100 dan o‘tgan keksa daraxtlar kesib tashlandi. Xiyobon hududida hashar uyushtirilib, tanib bo‘lmas darajada o‘zgartirildi, ko‘rkam, go‘zal va shinam bog‘-xiyobon vujudga keltirildi. Turli manzarali daraxtlar, gullar ekilib, zamonaviy favvoralar o‘rnatildi.

Bizga yosh shaharlik, Huquqshunoslik instituti talabasi Alisherning xiyobon zamonaviy ko‘rinishi borasidagi fikrini bilish qiziqarli bo‘ldi:

O‘zgarishlar natijasida xiyobon yorug‘ bo‘ldi. Institutimiz tomonidan endilikda buyuk sarkarda Amir Temur haykali, shuningdek, Forumlar Saroyi hamda “O‘zbekiston” mehmonxonasi juda yaxshi ko‘rinib turadi. Bundan yarim asr muqaddam qurilgan kurantning yana bir ayni nusxasi qurilishi ham a’lo bo‘ldi. Bu ikkala egizak minoralar poytaxtimiz markaziy xiyoboniga uyg‘unlashtirildi. Hozirgi kunda yangilangan Amir Temur xiyoboni tugallangan kompozitsiyani vujudga keltirib, poytaxtimiz zamonaviy ko‘rinishini yanada jonlantirdi.

Amir Temur haykali shahrimizdagi asosiy yodgorlik sanaladi. Amir Temur o‘rta asrlarning kuchli siyosiy arbobi va sarkardasi bo‘lib, 200 yil hukm surgan va Kavkazdan Xitoygacha, Sibirdan Hindistongacha hududni egallagan yirik va yagona imperiyani tuzgan. Temurning salobatli turishi va yuqoriga cho‘zilgan qo‘li homiylik, xalqqa tinchlik va xotirjamlik va’da berishining ramzidir. Shahrimiz haykaltarosh Ilhom Jabborovning yangi ijod namunalari bilan boyshiga, ular qadim o‘zbek zaminida asrlar davomida turishiga umid qilib qolamiz.

135 yildirki ushbu xiyobon Chorsu qadimiy bozoridan Toshkentning geografik markazi va timsoli maqomini olib qo‘ydi. Yangi ruscha shaharning markaziy maydoni sifatida o‘ylangan xiyobon o‘z ichida shaharning voqea-hodisalarga to‘la bo‘lgan eng yangi tarixini qamrab oldi, deb yozmoqda Kommersant.uz.

Tasavvur qiling – xiyobon o‘zining uncha uzoq o‘tmishga ega bo‘lmagan tarixi davomida oltita nomni o‘zgartirdi, ikki bora piyodalar o‘tish yo‘lagiga aylandi, uning markazida esa o‘nlab turli haykallar bir birini o‘zgartirdi.

Xiyobon 1882 yilda Konstantin maydonida, Moskva va Kaufman shoh ko‘chalari kesishmasida M. G. Chernyayev tashabbusi va arxitektor N. F. Ulyanov loyihasi bo‘yicha qurildi hamda Konstantin nomini oldi. Avvaliga u qatnov hududining bir qismi bo‘lgan. Xiyobonni erkaklar va ayollar gimnaziyasi, davlat banki va o‘quvchilik seminariyasi o‘rab turgan.

Bu yerda 1882 yilda o‘z o‘limidan so‘ng birinchi Turkiston general-gubernatori Konstantin Petrovich fon Kaufman dafn etilgan.

2017, Amir Temur xiyoboni. Foto: Stanislav Magay

Nomlanishi:

1882 — Konstantin xiyoboni

1913 — Kaufman xiyoboni

1918 — Mariya Spiridonova nomidagi xiyobon

1918 — Inqilob xiyoboni

1991 — Markaziy xiyobon

1994 — Amir Temur xiyoboni

Haykallar:

1889 — Kaufman qabri

1913 — O‘rta Osiyoni zabt etgan qo‘shinlar haykali

1918 — inqilob kurashchilari haykali, bayroq va zambaraklar

1918 — «Ozod etilgan mehnat» monumenti, o‘roq va bolg‘a

1927 — «Oktyabr – jahon inqilobi mash'ali. 1917 — 1927» gumbazli kolonna

1930 — Lenin va «Besh yillikka 4 yilda!» haykali

1930 — sobiq haykalning granitli asosi

1935 — yo‘lning qatnov qismi

1948 — Stalin haykali

1961 — kommunizm Dasturi sharafig‘a bag‘ishlangan yodgorlik, «Ruscha-o‘zbekcha lug‘at»

1968 — Karl Marks haykali

1994 — Amir Temur haykali

KUN.UZ Telegram kanaliga qo‘shiling va eng so‘nggi yangiliklardan xabardor bo‘ling!

A'zo bo'lish

Amir Temur xiyoboni ko‘rinishi 135 yil davomida qanday o‘zgardi (foto)

17:42 / 13.06.2017

57844

135 yildirki ushbu xiyobon Chorsu qadimiy bozoridan Toshkentning geografik markazi va timsoli maqomini olib qo‘ydi. Yangi ruscha shaharning markaziy maydoni sifatida o‘ylangan xiyobon o‘z ichida shaharning voqea-hodisalarga to‘la bo‘lgan eng yangi tarixini qamrab oldi, deb yozmoqda Kommersant.uz.

Tasavvur qiling – xiyobon o‘zining uncha uzoq o‘tmishga ega bo‘lmagan tarixi davomida oltita nomni o‘zgartirdi, ikki bora piyodalar o‘tish yo‘lagiga aylandi, uning markazida esa o‘nlab turli haykallar bir birini o‘zgartirdi.

Xiyobon 1882 yilda Konstantin maydonida, Moskva va Kaufman shoh ko‘chalari kesishmasida M. G. Chernyayev tashabbusi va arxitektor N. F. Ulyanov loyihasi bo‘yicha qurildi hamda Konstantin nomini oldi. Avvaliga u qatnov hududining bir qismi bo‘lgan. Xiyobonni erkaklar va ayollar gimnaziyasi, davlat banki va o‘quvchilik seminariyasi o‘rab turgan.

Bu yerda 1882 yilda o‘z o‘limidan so‘ng birinchi Turkiston general-gubernatori Konstantin Petrovich fon Kaufman dafn etilgan.

1890-1913, Konstantin xiyoboni

1890-1913, fon Kaufman qabri

1901 yilda Toshkentda “Turkiston ko‘rgazmasi” bo‘lib o‘tdi, uning uchun sharqona uslubda bir necha pavilonlar qurildi. Ulardan biri, arxitektor A. L. Benua muallifligidagisi sovetlar davrida gul do‘koniga aylantirildi va xiyobon markazida 1990-yillarga qadar turdi.

1913 yilda xiyobon markazida «Konstantin Petrovich fon Kaufman va O‘rta Osiyoni zabt etgan qo‘shinlarga» bag‘ishlangan haykal ochildi, shundan so‘ng xiyobon Kaufman nomi bilan atala boshlandi.

1913 yilning 4 mayi, fon Kaufmanga atalgan haykalning ochilishi

1913-1917, Kaufman xiyoboni

1917 yilgi inqilobdan so‘ng rus imperiyachilariga qo‘yilgan haykal yo‘q qilindi, biroq haykal kompozitsiyasi turgan granitli asos saqlanib qolindi. Asosga bayroq qadashdi, atrofida esa oktabr hodisalari vaqtida qo‘lga kiritilgan zambaraklar o‘rnatildi. Bu o‘ziga xos yer inqilob uchun kurashchilar Xotirasi, deb ataldi, xiyobonning o‘zi esa 1918 yilda Mariya Spiridonova nomini oldi, keyinchalik u Inqilob xiyoboniga almashtirildi. Mariya Spiridonova asli Tambov shahrilik inqilobchi, eserlar partiyasining yetakchisi bo‘lgan. Taqdir o‘yinini qarangki, u aynan Toshkentga 1920-yillar oxirida surgunga yuborilgan.

1917, Inqilob kurashchilariga atalgan haykal

Inqilob kurashchilari haykali uzoq vaqt turmagan. 1918 yilning 7 noyabr kuni bayram marosimi Inqilob xiyoboni bo‘ylab juda katta o‘roq va bolg‘a yonida o‘tkazilgan. Bu kompozitsiya «Ozod etilgan mehnat» deb atalgan. Avvalgi haykaldan asos va kishilardan ajratib turuvchi zanjirlar qolgan. Asosga tribuna qurilgan, u yerdan mahalliy rahbarlar mitinglarda chiqish qilishgan. Tashqi to‘siqni buzib tashlashdi va xiyobon bo‘ylab yana yo‘l qurishdi.

1920-1925, Inqilob xiyoboni, «Ozod etilgan mehnat» monumenti

1920-1930, Inqilob xiyoboni

1920-1930, Inqilob xiyobonidagi qayrag‘ochlar

1927 yilda, inqilobning o‘n yilligiga atab bu yerda gumbaz va ikki tildagi yozuvga ega bo‘lgan kolonna paydo bo‘ldi: «Oktyabr – jahon inqilobi mash'ali. 1917 — 1927». O‘zbek tilidagi yozuv arabcha so‘zlar bilan yozilgan, shuning 1929 yilda, o‘zbek tili avvaliga lotinga, keyin esa kirillchaga o‘zgartirilganidan so‘ng, arab tilidagi kolonna olib tashlangan.

1927—1930, Inqilob xiyobonida Oktyabrning 10 yilligiga bag‘ishlangan haykal

1930 yilning bahorida kolonna o‘rnida atigi yarim yil davomida Lenin haykali va «Besh yillikka 4 yilda!» shiori bo‘lgan tashviqot kompleksi joy oldi.

1930, Inqilob xiyobonida Lenin haykali

1930 yil, xiyobondagi miting. Foto: Maks Penson

XX asrning 30-yillari boshida xiyobon markazida sobiq haykalning bo‘sh granitli asosi turgan.

1930—1935, Inqilob xiyoboni

1935 yilda xiyobon markazidagi asosni olib tashlash va xiyobonni yana ikki ko‘cha kesishmasidagi qatnov qismiga aylantirish qaror qilindi, ko‘chalar o‘sha paytda Engels (Moskva shoh ko‘chasi) va Karl Marks (Kaufman shoh ko‘chasi) nomi bilan atalgan.

1935-1940, Inqilob xiyoboni. Foto: Sh.Gurovich

1935-1940, Inqilob xiyoboni. Foto: Sh.Gurovich

1935-1940, Inqilob xiyoboni

40-yillar oxirida Inqilob xiyobonidagi granitli asosda yana haykal paydo bo‘ldi, bu safar – Stalinga. Xiyobon yana uncha baland bo‘lmagan panjara bilan o‘raldi, yo‘l esa aylana shakli bo‘ylab tushdi. Xiyobon va uni o‘rab turgan binolar rekonstruksiya qilindi, tartibga keltirildi.

1948-1949, Stalin haykalining ochilishi. Foto: Maks Penson

1956, Inqilob xiyoboni. Foto: Jak Dyupake

1961 yilda, Stalin shaxsiga sig‘inish bilan kurash avjiga chiqqan paytda haykal olib tashlandi, asos esa sobiq Ittifoq kommunistik partiyasining yangi dasturidagi so‘zlar bilan ikki tilda yozildi. Shuning uchun monumentni norasmiy ravishda «rus-o‘zbekcha lug‘at» deb atay boshlashdi.

1962-1968

1964, «Do‘stlik» kafesi

1968 yilning 5 may kuni Inqilob xiyobonida Karl Marks boshining katta hajmdagi shakli o‘rnatildi.

1968 yil. Foto: Yuriy Abramochkin

1991 yil. Foto: Deniyel Uo

O‘zbekiston mustaqillikka erishganidan so‘ng Inqilob xiyoboni nomi Markaziyga o‘zgartirildi. 1993 yilda Karl Marks haykali, «Do‘stlik» kafesi, bir necha muzqaymoq kafelar va «Mavritaniya paviloni» nomi bilan mashhur bo‘lgan gul do‘koni olib tashlandi.

1994 yilning 31 avgust kuni xiyobon Amir Temur nomiga o‘zgartirildi, uning markazida esa haykaltarosh Ilhom Jabborovning yangi haykali ochildi – Amir Temurning otdagi bronza haykali.

2009 yilning noyabrida juda katta, uzoq yillik chinor daraxtlaridan iborat bo‘lgan bog‘ deyarli butunlay kesib tashlandi. Aynan shu bog‘ yuz yildan ortiq vaqt davomida xiyobonda hattoki eng jazirama issiq ob-havoda ham salqinlikni keltirib chiqarardi va xiyobonning eng asosiy o‘ziga xos jihatlaridan biri edi. “Skverdagi” chinorlarni kesib tashlash shahar ma'muriyatining so‘nggi yillardagi eng shov-shuvli va muhokamalarga sabab bo‘lgan qaroriga aylandi. Hozirga qadar ko‘pchilik toshkentliklar shahar markazining yangi qiyofasini qabul qila olmayapti hamda uning tarixini xiyobonni “yo‘q qilgungacha” va “undan keyingi” davrga bo‘lishmoqda.