O’zbek xalq dostonlarida magik raqamlar, mifik jonzotlar va predmetlar

O’ZBEK XALQ DOSTONLARIDA MAGIK RAQAMLAR, MIFIK JONZOTLAR VA PREDMETLAR.
Qoraboyeva Mohira Abdusalim qizi
5- umumiy o’rta ta’lim maktabi ona tili va adabiyot
fani o’qituvchisi
Farg’ona viloyati Bag’dod tumani
Badiiy adabiyotning eng qadimiy shakli - xalq og’zaki ijodi bo’lib, uning o’zi ham doston, ertak,qo’shiq ,maqol , topishmoq singari qator janrlarga ajraladi.Og’zaki adabiyot, nomidan ham anglatib turganidek, og’zaki ravishda yaratilgan bo’ladi. Uning kim tomonidan dunyoga keltirilganligini aniqlab bo’lmaydi. Og’zaki ijod har qanday yozma adabiyotga tayanch vazifasini bajaradi.
Xalq og’zaki ijodining eng yirik janrlaridan biri bu- dostonlardir. O’zbek xalq dostonlari xalqimiz badiiy tafakkurining nodir namunasi, olamni bilish, idrok etishning eng ibtidoiy tasavvur uslublariga ega bebaho manba sifatida har doim qadrli bo’lib kelgan.
Xalq dostonlarini magik raqamlar, jonzotlar va predmetlarsiz tasavvur qilib bo’lmaydi. Mif davr qarshlarini aks ettiruvchi so’z-hikoyalardir yoki matnga tushgan davr qarashlaridir. Mif insonning borliqni, unga bog’liq bo’lmagan obyektiv reallikning anglash yo’lidagi urinishidir.
Xalq dostonlarida magiik raqamlar poetikasi ham rang-barangdir. Magik raqmlar ichida nisbatan ko’proq uchraydigani qirq raqamidir. Odatda doston ijrochisi shu raqamga ko’proq murojaat qiladi. Qirq yigit, qirq Chilton,qirq kalit kabi tushunchalar barcha dostonlarda ko’plab uchraydi. Masalan:
Yurtimning egasi bo’lgin,
Qirq yigit og’asi bo’lgin.
Bundan tashqari xalq dostonlarida yigirma, uch raqamlari ham uchrab turadi.
Xalq dostonlarida mifik jonzot va predmetlarning ishtiroki ham syujetning yanada boy va qiziqarli bo’lishini , voqealarning kutilmaganda boshqacha tus olishini dalillash uchun xizmat qiladi. Mifik jonzotlarga odatda ot, “Alpomish” dostonidagi xat tashuvchi g’oz, “Rustamxon” dostonidagi ikki tozi it va qush kabi jonzotlar kiradi.. Mifik predmetlarga so’ta, suyak,telpak, kaltak kabilar kiradi. Masalan:
To’xtab qoldi Go’ro’g’lining G’iroti,
G’arib bo’ldi Go’ro’g’lining farzandi.

Suyakning ostiga kirgan qalandar,

Devlar ko’rsa, seni tayin o’ldirar!
Magik raqam, predmet va jonzotlar badiiy vosita sifatida keladi. Ular doston qahramonlari bo’lmish insonlarni sehrliligini ta’minlaydilar,ularni og’ir va boshi berk ko’chalardan omon-eson va g’olib sifatida chiqib ketishlarining omili bo’lib xizmat qiladi, ulardagi jismoniy va ruhiy quvvatning manbai bo’lib, bu kuchlarning bitmas-tuganmasligini ta’minlaydilar. Ularga inson eng qiyin va hal qiluvchi damlarda murojaat qiladilar.
Demak, xulosa qilib shuni aytish mumkinki, xalq dostonlaridagi raqamlar, predmetlar va jonzotlar o’zining sehrli ta’sir kuchiga ega. Ular doston qahramonlarining ruhiy holati, ichki kechinmalari, boshqa qahramonlar bilan o’zaro munosabati, ishqiy kechinmalarini to’laqonli ochib berishda ko’maklashuvchi badiiy vositalar desak adashmaymiz.

Foydalanilgan adabiyotlar:

1. 
   O’zbek xalq og’zaki poetik ijodi. Toshkent. 1990.
   
2. 
   Go’ro’g’li. Toshkent. 2017.
   
3. 
   Maktab darsligi. 11-sinf. Toshkent.2019.
   
4. 
   Maktab darsligi. 9- sinf. Toshkent.2019.