Oʼxshashlik nazariyasi va olchamlar taxlili asoslari

Oʼxshashlik nazariyasi va olchamlar taxlili asoslari.
Oʼxshashlik nazariyasi asoslari Kimyoviy texnologiya jarayonlarini organish yoʼllari. Jarayonlarni tahlil qilish va qisoblash uchun tenglamalarni keltirib chiqarish maqsadida ularni nazariy usulda amalga oshirsa boʼladi. Ushbu yoʼl eng qulay boʼlib, jarayonlarni tavsiflovchi matematik tenglamalar (koʼpincha differentsial) tuzish va ularni yechishdan iboratdir. Bir turdagi butun bir sinfga oid hodisa va voqealarni differentsial tenglamalar ifoda etadi. Ushbu sinfdan biror aniq bir hodisa yoki voqeani ajratib olish uchun differentsial tenglama qoʼshimcha shartlar (bir xillik shartlari) bilan chegaralanadi. Bir xillik shartlari oʼz ichiga kuyidashlarni qamrab olgan: geometrik shakl va sistema qurilma oʼlchamlarini; jarayonni olib borish shartlari, yaʼni moddalar fizik oʼzgarmas kattaliklarini; boshlangʼich shartlari, yaʼni boshlangich tezlik, temperatura, kontsentratsiya va hokazo; sistema chegarasida holatni xarakterlovchi chegaraviy shartlarni, masalan, truba devori yaqinida tezlikning nolga tengligi. Lekin, kimyoviy va oziq-ovqat texnologiyalarining aksariyati juda murakkab va oʼzgaruvchi parametrlar koʼpligi bilan xarakterlanadi. Shuning uchun, koʼpincha faqag masalaning matematik va bir xillik shartlar ifodasini olish mumkin. Olingan differentsial tenglamalarni matematikada maʼlum usullar bilap yechib boʼlmaydi. Turbulent oqimlarda issiqlik va massa almashinish jarayonlarini nazariy oʼrganishda ham xuddi shunday qiyinchiliklar bor. Undan tashqari, xattoki murakkab jarayonlarni ifodalovchi differentsial tenglamalar sistemasini ham tuzib boʼlmaydi. Shunday qilib, qurilmani loyihalash uchun zarur hisoblash tenglamalarini nazariy keltirib chiqarish imkoniyati yoʼq. Bunday x;olatlarda tajriba oʼtkazish yoʼli bilan jarayonni xarakterlovchi kattaliklar orasidagi bogʼliqlik aniqlanadi. Olingan tajriba maʼlumotlari asosida empirik tenglamalar keltirib chiqariladi. Ushbu tenglamalar xususiy xarakterga ega boʼlib, ulardan faqat aniq sharoitlarda foydalanish mumkin. Odatda empirik tenglamalar maʼlum qadr-
har qanday murakkab jarayonni tadqiqot qilish vaqtida umumiy boʼlgan qonuniyat va tenglamalarni keltirib chiqarish kerak. Ular yordamida biror xususiy tajriba natijalarini boshqa jarayonlarni ham tekshirishga qoʼllash imkoniyati boʼlsin. Shu maqsadga tajriba natijalarini qayta ishlashda, o qiymatga ega va ularni muxandislik hisoblashlarda qoʼllaniladi. Lekin ʼxshashlik nazariyasi usullarini qoʼllash orqali erishish mumkin. Oʼxshashlik nazariyasi — bu tajriba natijalarini ilmiy umumlashtirish usullari haqidagi taʼlimot. Oʼxshash jarayonlarda ularni xarakterlovchi va oʼxshash boʼlgan kattaliklar nisbati oʼzgarmasdir. Oʼxshashlik nazariyasi qanday tajriba oʼtkazish va olingan natijalarni qaysi usul bilan qayta ishlash yoʼllarini oʼrgatadi. Oʼxshashlik nazariyasini modellarda (tajriba qurilmalarida) jarayonning nomaʼlum katgaliklarini aniqlash, tekshirib koʼrish va olingan natijalarni sanoat qurilmalariga koʼchirishga yordam beradi. Shunday qilib, masshtablash va modellash asosi boʼlib oʼxshashlik nazariya usullari hisoblanadi.