Ota-onalik huquqidan mahrum qilish

Ota-onalik huquqidan mahrum qilish asoslari va tartibi

Reja:

Ota-onalik huquqidan mahrum qilish — oila huquqi sohasi. Oʻzbekiston Respublikasi OK ga koʻra, quyidagi hollarda ota-ona (yoki ulardan biri) ota-onalik huquqidan maxrum qilinishi mumkin: ota-onalik majburiyatlarini bajarishdan bosh tortsa, shu jumladan, aliment toʻlashdan boʻyin tovlasa; uzrsiz sabablarga koʻra oʻz bolasini tugʻruqxona yoki boshqa davolash mu-assasasidan, tarbiya, aholini ijtimo-iy himoyalash muassasasi va shunga oʻxshash boshqa muassasalardan olishdan bosh tortsa; ota-onalik huquqini sui isteʼmol qilsa, bolalarga nisbatan shafqatsiz muomalada boʻlsa, jumladan, jismoniy kuch ishlatsa yoki ruhiy taʼ-sir koʻrsatsa; muttasil ichkilikbozlik yoki giyohvandlikka mubtalo boʻlgan boʻlsa; oʻz bolalarining qayoti yoki sogʻligʻiga yoxud eri (xotini)ning hayoti yoki sogʻligʻiga qarshi qasddan jinoyat qilgan boʻlsa.
O.-o.h.m.q. ota (ona)ning yoki ularning oʻrnini bosuvchi shaxslarning , prokurorning , vasiylik va homiylik orga-nining , voyaga yetmaganlar ishlari bilan shugʻullanuvchi komissiyalar hamda bosh-qa muassasalarning talabi bilan sud tar-tibida amalga oshiriladi. Bolani bo-shqa ota-onaga berishning imkoni boʻlmagan taqdirda, bola vasiylik va homiylik organining qaramogʻiga olib boriladi. Ota-ona qaysi bolaga nisbatan ota-onalik huquqidan mahrum qilingan boʻlsa, shu bolaga nisbatan boʻlgan qarindoshlik faktiga asoslangan barcha huquqlardan, shu jumladan, undan taʼminot olish, shuningdek, bolali fuqarolar uchun qonun xujjalarida belgilangan imtiyozlar va nafa-qalar olish huquqlaridan maxrum boʻladi. Otaonalik huquqidan mahrum qili-nish otaonani oʻz bolasiga taʼminot berish majburiyatidan ozod qilmaydi. 

Oila kodeksida ota-onaning nomulkiy huquq va majburiyatlari nimadan iboratligi belgilab qo‘yilgan.

Ushbu qonun talablariga ko‘ra, ota-ona farzandlariga nisbatan teng huquq va majburiyatlarga ega. Ota-onalik huquqlari bolalar o‘n sakkiz yoshga to‘lganlarida, shuningdek voyaga yetmagan bolalar nikohga kirganlarida hamda qonun bilan belgilangan boshqa hollarda voyaga yetmasdan to‘la muomala layoqatiga ega bo‘lganlarida tugaydi.
Ota-onalik huquqi bolalar manfaaatiga zid ravishda olib borishi mumkin emas. Bolalar manfaatlarini ta’minlash ota-ona g‘amxo‘rligining asosini tashkil qiladi. Ota-onalik huquqini amalga oshirishda ota-ona bolalarining jismoniy va ruhiy sog‘lig‘iga, axloqiy kamolotiga zarar yetkazishga haqli emas. Bolalarni tarbiyalash usullari mensimaslik, shafqatsizlik, qo‘pollikdan, insoniy qadr-qimmatni kamsituvchi muomaladan, bolalarni haqoratlash yoki ekspluatatsiya qilishdan xoli bo‘lishi kerak.
Shuningdek, ota-ona (ulardan biri) ota-onalik majburiyatlarini bajarishdan bosh tortsa, shu jumladan aliment to‘lashdan bo‘yin tovlasa, uzrsiz sabablarga ko‘ra o‘z bolasini tug‘ruqxona yoki boshqa davolash muassasasidan, tarbiya, aholini ijtimoiy himoyalash muassasasi va shunga o‘xshash boshqa muassasalardan olishdan bosh tortsa, ota-onalik huquqini suiiste’mol qilsa, bolalarga nisbatan shafqatsiz muomalada bo‘lsa, jumladan, jismoniy kuch ishlatsa yoki ruhiy ta’sir ko‘rsatsa, muttasil ichkilikbozlik yoki giyohvandlikka mubtalo bo‘lgan bo‘lsa, o‘z bolalarining hayoti va sog‘lig‘iga yoxud eri (xotini)ning hayoti yoki sog‘lig‘iga qarshi qasddan jinoyat sodir qilgan bo‘lsa ota-onalik huquqidan mahrum qilinishi mumkin.
Ota-onalikdan mahrum qilish sud tartibida amalga oshiriladi.
Ota-onalik huquqidan mahrum qilish to‘g‘risidagi ishlar ota (ona)ning (ularning o‘rnini bosuvchi shaxslarning), prokurorning, shuningdek voyaga yetmagan bolalarning huquqlarini himoya qilish majburiyati yuklatilgan organ yoki muassasalarning (vasiylik va homiylik organi, voyaga yetmaganlar ishlari bo‘yicha idoralararo komissiyalar, yetim bolalar va ota-ona qaramog‘idan mahrum bo‘lgan bolalar muassasalari hamda boshqa muassasalarning) da’vosiga binoan ko‘riladi.
Ota-onalik huquqidan mahrum qilish to‘g‘risidagi ishlar prokuror hamda vasiylik va homiylik organi ishtirokida ko‘rib chiqiladi.
Sud ota-onalik huquqidan mahrum qilish haqidagi ishlarni ko‘rib chiqishda bolaning ta’minoti uchun ota-onalik huquqidan mahrum qilingan ota-onadan (ulardan biridan) aliment undirish masalasini hal qiladi.
Agar sud ota-onalik huquqidan mahrum qilish haqidagi ishlarni ko‘rishda ota-ona (ulardan biri)ning harakatida jinoyat alomatlari mavjudligini aniqlasa, bu haqda prokurorga xabar berishi shart.
Sud ota-onalik huquqidan mahrum qilish haqidagi sudning hal qiluv qarori qonuniy kuchga kirgandan keyin uch kun ichida ushbu qarorning ko‘chirmasini bolaning tug‘ilganligi davlat tomonidan ro‘yxatga olingan fuqarolik holati dalolatnomalarini qayd etish organiga yuborishi shart.
2021 yilning 1-choragida fuqarolik ishlari bo‘yicha Samarqand shahar sudida ota-onalik huquqidan mahrum qilish to‘g‘risida 7 ta ish ko‘rib chiqilgan, shundan 5 tasi qanoatlantirilgan, 2 tasi ko‘rmasdan qoldirilgan.
Bola bilan ko‘rishib turishni belgilash to‘g‘risida jami ko‘rilgan 7 ta ishning 4 tasi qanoatlantirilgan, 1 tasi rad qilingan, 1 tasi ko‘rmasdan qoldirilgan va yana bittasi ish yuritishdan tugatilgan.

Ota-ona javobgarligi va huquqlari farzandning tug'ilishi va ro'yxatga olinishi bilanoq kuchga kiradi. Bu majburiyatlar bolani to'g'ri tarbiyalash va davolash, ta'lim olishda yordam berish, zarur yashash sharoitlarini ta'minlash, to'liq muvozanatli ovqatlanishni o'z ichiga oladi.

Agar ota-onadan kamida bittasi bolaga o'z burchlarini bajarmasa yoki bolaning hayoti va sog'lig'iga tahdid soladigan bo'lsa, bu ota-onalarning huquqlaridan mahrum etish uchun asos bo'lib xizmat qilishi mumkin.
Ota-ona javobgarligi va huquqlari farzandning tug'ilishi va ro'yxatga olinishi bilanoq kuchga kiradi. Bu majburiyatlar bolani to'g'ri tarbiyalash va davolash, ta'lim olishda yordam berish, zarur yashash sharoitlarini ta'minlash, to'liq muvozanatli ovqatlanishni o'z ichiga oladi.
Agar ota-onadan kamida bittasi bolaga o'z burchlarini bajarmasa yoki bolaning hayoti va sog'lig'iga tahdid soladigan bo'lsa, bu ota-onalarning huquqlaridan mahrum etish uchun asos bo'lib xizmat qilishi mumkin.

• 
  ota-ona majburiyatlarini bajarishdan bo'yin tovlash, shu jumladan bolani parvarish qilish uchun texnik xizmat ko'rsatishni muntazam ravishda to'lamaslik;
  
• 
  giyohvandlik yoki alkogolizm;
  
• 
  bolaga zarar etkazish - jismoniy yoki psixologik;
  
• 
  farzandingizni tug'ruq kamerasidan, shifoxonadan, maktabdan yoki boshqa muassasadan olib tashlash uchun aniq bir sababsiz;
  
• 
  ota-ona huquqlarini suiiste'mol qilish - spirtli ichimliklarni ichish yoki giyohvand moddalarni iste'mol qilishga majburlash, noqonuniy xatti-harakatlarni sodir etishga undash;
  
• 
  turmushga tahdid, jismoniy yoki aqliy sog'lig'i turmush o'rtog'i yoki bolasi.
  

Onaning huquqlarini onasidan mahrum qilish qanday?
Ota-ona huquqlaridan mahrum qilish uchun sudga, eng kamida, bitta nuqta, onaga tayinlangan vazifalar ro'yxatidan bajarilmasligi to'g'risida jiddiy dalillarni taqdim etish kerak.
Ota-ona huquqlaridan mahrum qilish uchun faqat quyidagi shaxslar sudga murojaat qilishlari mumkin:

1. 
   Bolaning ikkinchi rasmiy ota-onasi.
   
2. 
   Vasiylik va homiylik organlarining vakillari.
   
3. 
   Prokuror.
   
4. 
   Voyaga etmaganlar ishlari bo'yicha bo'lim xodimlari.
   

Bolaning yaqin qarindoshlari yoki bolani himoya qilish uchun manfaatdor shaxslar ota-onalari tomonidan bolaning huquq va manfaatlarini buzganligi to'g'risida mahalliy vasiylik organiga yoki voyaga etmaganlar uchun bo'limga murojaat qilishlari mumkin. Ushbu ariza uch kun ichida vakolatli xodimlar tomonidan ko'rib chiqilishi kerak va qaror qabul qilinadi. Ish sudga yuborilishi mumkin yoki oila nazorat ostiga olinishi va ota-onalarga bolaga nisbatan xatti-harakatlarini tuzatishga majbur bo'lishi mumkin.
Agar ariza ikkinchi bolaning ota-onasi tomonidan topshirilsa, u quyidagi hujjatlarni to'plashi kerak:

1. 
   Agar bolaning ota-onasi o'rtasidagi nikoh rasman ro'yxatdan o'tgan bo'lsa - nikoh to'g'risidagi guvohnoma yoki uni tarqatib yuborish.
   
2. 
   Bolaning tug'ilganlik haqidagi guvohnomasi.
   
3. 
   Har ikkala ota-onaning yashash sharoitlarini o'rganish yoki qaror qabul qilingandan keyin farzand yashaydigan uy-joy.
   
4. 
   Ota-onaning bolaning yashash joyiga bo'lgan huquqini tasdiqlovchi hujjatlar.
   
5. 
   Ayblanuvchining identifikatori va da'vogarning robotlarning joyidan xususiyatlari.
   
6. 
   Ayblanuvchining daromadlari va da'vogar haqida ma'lumot.
   
7. 
   Tibbiy ma'lumotnomalar bolani oddiy tarbiya bilan mos kelmaydigan kasalliklarni tasdiqlaydi.
   
8. 
   Vasiylik va homiylik organlari yoki balog'atga etmagan bolalar ishlari bo'yicha bo'limning xulosalari.
   
9. 
   Ayblanuvchining bolaning ta'lim muassasasida qo'shnilari, o'qituvchilari, o'qituvchilardan shaxsiyati va ota-onasining fazilatlari.
   
10. 
    Politsiya yoki sud tomonidan sudlanuvchi tomonidan bola yoki turmush o'rtog'iga zarar etkazilganligini tasdiqlovchi guvohnoma.
    
11. 
    Biroq, bu hujjatlarning hammasi, hatto ota-ona huquqlaridan mahrum qilish masalasida suddan ijobiy javob berilishini kafolatlamaydi. Odatda, onaning ota-onasining huquqlari cheklangan.
    
12. 
    Agar ona huquqlari cheklangan bo'lsa, u bolani tarbiyalashda ishtirok eta olmaydi, lekin ruxsat berishi mumkin
    
13. 
    vasiylik organlari, buni qarang. Bolalarni qo'llab-quvvatlash bo'yicha to'lovlar bo'yicha majburiyatlar saqlanadi.
    
14. 
    Ota-onaning ota-onasidan mahrum etish standart tartibda amalga oshiriladi.
    
15.