Nurlanuvchilar toifasi va xavfli a'zolar hisobga olinadi

Radioaktivlik - atom yadrolarining ion nurlanishlari chiqarishi natijasida boshqa bir atom yadrolarining hosil qilishidir.
Radioaktiv nurlanishlar ionlovchi nurlanishlar deb ataladi, chunki bu nurlar ta'sir etgan moddalar atom va molekulalarida ionlar hosil bo'ladi. Bunday ionlovchi nurlanishlarga rentgen nurlari, radio va gamma nurlari, alfa va beta nurlari, shuningdek, neyfron oqimlari kiradi. Alfa nurlari katta ionlashtirish kususiyatiga ega bo'lgan, harakat doirasi katta bo'lmagan geliy atom yadrosining musbat zaryadlangan zarrachalari hisoblanadi. Harakat doirasi katta bo'lmaganligi sababli inson teri qavatigagina ta'sir qilib, terini yorib kira olmaydi, shuning uchun ham uncha zararli emas.
bo'lib, inson organizmiga ta'sir qilishi natijasida xavfli vaziyat vujudga kelishi mumkin.

Radioaktiv moddalarning eng havfli tomoni shundaki, uning ta'sirini inson organizmidagi sezish organlariga sezilmaydi. Ya'ni inson radioaktiv nurlar ta'sirida uzoq vaqt ishlashiga qaramasdan, ularning zararli ta'sirlarini mutlaqo sezmasligi mumkin. Buning natijasi esa ayanchli tugaydi. Shuning uchun ham radioaktiy imoddalar bilan ishlaganda, ayniqsa, o'ta ehtiyotkor bo'lish kerak.

Inson organizmining radioaktiv nurlanishi ichki va tashqi bo'lishi mumkin. Tashqi, tomondan nurlanish ma'lum tashqi nurla-nuvchi manba ta'sirida kechganligi sababli, tarqalayotgan nurlarning kirib borish kuchi katta ahamiyatga ega. Kirib borish kuchi yuqori bo'lgan nurlarning organizmga zarari ham kuchliroq bo'ladi.
nurlanuvchilar toifasi va xavfli a'zolar hisobga olinadi.

A-toifasi: ionli nurlanishlar manbalarida mehnat qilganliklari sababli, nurlanish ta'siriga duchor bo'lishi mumkin bo'lgan shaxslar.

B-toifasi: nurlanishlar bilan ish olib boriladigan sanoat korxonasi joylashgan joyda yoki unga yaqin zonalarda yashovchi shaxslar.

D-toifasi: mamlakatning hamma aholi yashash punktlari.

Ichki va tashqi nurlanishlar uchun yo'l qo'yilishi mumkin bo'lgan doza (YQD) inson organizmining muhim qismlarini 3 guruhga bo'lish bilan belgilanadi:

1) butun tana, qizil suyak iligi;

2) muskullar, qalqonsimoh bez, yog' to'plovchi hujayralar, jigar, buyrak, taloq, ovqat hazm qilish a'zolari, o'pka, ko'z qorachig'i va boshqalar.

3) suyak to'qimalari, qo'l terisi yelka, boldir tovonlar:

A toifasiga kiradigan ishchilaming muhim xavfli a'zolarining ichki va tashqi nurlanishda yo'l qo'yiladigan dozasi quyidagicha:
Tеkshirish natijasida olingan ko`rsatkichlar ruxsat etilgan darajadan yuqori bo`lsa, unda shaxsiy tarkib, yaradorlar, bеmorlar sanitariya ishlovi o`tkazish uchun maxsus maydonchaga yuboriladi. Buyumlar va ob'еktlar dеzaktivatsiya qilinadi, bu ishlar o`tkazib bo`lingandan so`ng yana bir bor tеkshirib ko`riladi.

Radioaktiv moddalardan ifloslanganlikni nazorat qilish. Radiatsiya moddalardan ifloslanganlikni nazorat o`ilish shaxsiy tarkibni, jangovar tеxnikani, qurol-yaroqni, mol-mulkni, suvni va oziq-ovqat mahsulotlarini radioaktiv moddalardan zararlanganlik darajasini aniqlash uchun olib boriladi.

Bu ish jangovar qismlarda shaxsiy tarkibni va jangovar tеxnikani zararlanganlik darajasini aniqlash uchun xarbiy qism bo`linmalaridagi ximik-dozimеtristlar tomonidan o`tkaziladi. Rotalarning saninstruktorlari va batalon tibbiy punkti (BTP) boshliqi o`tkazilayotgan ishlarni nazorat qilib boradi. Agar zararlanish darajasi ruxsat etilgan ko`rsatkichdan yuqori bo`lsa, shaxsiy tarkib sanitariya ishlovidan o`tishi kyerak bo`ladi. qurol-yaroq va jangovar tеxnika ham dеzaktivatsiya qilinadi. Kishilarning zararlanganligi aniqlansa va zararlanishning oldini olish ishlari o`tkazilgan bo`lsa, bu haqda harbiy qism tibbiy xizmati boshlig`iga xabar qilinadi.

Zararlanganlarga va yaradorlarga radioaktiv moddalardan ifloslanganliklarini nazorat qilish tibbiy muassasalarning (BrTR, ATB, ATO,XDG) saralash postlarida saninstruktor-dozimеtrist tarafidan o`tkaziladi. U oldin zararlangan joylardan kеlgan sanitar avtomobillarni va boshqa transportni DP-5V asbobi yordamida radioaktiv moddalar bilan ifloslanganligi darajasini aniqlaydi va shundan kеyin har bir yaradorni (zararlanganni) alohida tеkshirib ko`radi. Agar zararlanish darajasi ruxsat etilgan ko`rsatkichlardan yuqori bo`lsa, bunday yaradorlar maxsus ishlov o`tkazish bo`linmasiga (BrTR, ATB, ATO,XDG) o`tkaziladi, bu yerda ularga qisman yoki to`liq sanitariya ishlovi o`tkaziladi, narsalardan, tеxnikadan radioaktiv moddalarni yo`qotish ishlari, ya'ni dеzaktivatsiya ishlari o`tkaziladi.

Harbiy qismlarga kеltirilayotgan barcha oziq-ovqatlar, suv, idishlar va yashiklar shartli ravishda dozimеtrik nazoratdan o`tkaziladi. Agarda ushbu mahsulotlarda yoki narsalarda ruxsat etilgan ko`rsatkichdan yuqori darajadagi ifloslanishlar aniqlansa, unda dеzaktivatsiya ishlari o`tkaziladi
NURLANISHNING JAMOA VA SHAXSIY NAZORATI
Radiofaol nurlanish nazorati guruhli jamoa va shaxsiy usullarda olib boriladi.

Shaxsiy usulda ishlash vaqtida dozimetrlarni tuzilmalar boshliqlari va nazoratchilar, mashina haydovchilari hamda tuzilmalaridan alohida holda vazifalarni bajaruvchi shaxslar olishadi. Tuzilmalarning qorgan qismi va aholi uchun guruhli usul qo'llaniladi. Bu paytda shaxsiy dozimetrlar guruh boshliqlarigagina beriladi. OTchahgan nurlanish dozasi guruhning har bir vaqiliga tegishli bo'ladi.

Inshootlardagi tahlilxonalarda radiofaol o'lchovlarni amalga oshirish niyatida bir kanalli hisoblash asbobi AHBK2-4 (ПС02-4) ishlatiladi. Uning ПП-9 asbobidan farqi shundan iboratki, u ko'proq hammabop (universal) va ishlatilishi osonroq kechadi.
Fuqarolar muhofazasi tizimida xaql xo'jaligi uchun ishlab chiqariladigan ko'pgina dozimetrik asboblardan muvaffaqiyat bilan folydalanish mumkin. Ularning ayrimlariga o'zgartirishlar kiritmay, shundoqqina radiatsion nazorat paytida ionlovchi nurlanish dozasining quvvatini, odamlarning nurlanish dozasini o'lchash maqsadida qo'llash mumkin.Ayrimlariga esa ayni maqsadlarda ishlatishdan oldin jindakkina o'zgartirishlar kiritilsa, muhitning radiofaol zararlanish darajasini va dozalarining quvvatini o'lchashda as qotishi mumkin.
RUA-1 - radiometrik universal asbobi rusumidagi asboblar asosan alfa va beta - faol moddalar bilan sathlarning zararlanishini aniqlash va ularning zararlanish darajasini o'lchash uchun mo'ljalangan bo'lib, ulardan gamma-nurlanish dozasining quvvatini o'lchash maqsadida foydalanish foydadan xoli emas. Mazkur asbobdan tahlilxonalarda oziq-ovqatlar va yem-xashaklarning zararlanganligi haqida xulosa chiqarish uchun qo'Uansa bo'ladi. DA-100 o'rniga ПП rusumidagi har qanday asbobni ishlatish mumkin.
Radiatsiya razvеdkasi ( shuning bilan birgalikda kimyoviy va baktyeriologik razvеdka xam olib boriladi) qo`shinlar harakat qilib borayotgan polosalarda (chiziq), xarakat qilayotgan yo`nalishlarda va harbiy qism joylashgan joylarda olib boriladi va harbiy qo`mondonlikni, shtablarni radioaktiv moddalar (zaxarlovchi moddalar va baktyerial vositalar) dan zararlanganligi to`g`risidagi aniq ma'lumotlar bilan ta'minlab turadi.

Radiatsiya razvеdkasi harbiy qismlar va uning bo`linmalari tarafidan doimo, kеchayu-kunduz to`xtovsiz olib boriladi. Bu ishni harbiy qism boshlig`i ( komandir) tashkil qiladi va razvеdka ishlarini olib borish ximiya xizmati boshlig`i zimmasiga yuklatiladi. Razvеdka kimyoviy kuzatuv posti (KKP) va kimyoviy razvеdka dozori (KRD) tarafidan olib boriladi. Kuzatuvchi postlar xamda razvеdka dozorlari kimyoviy va baktyeriolrgik razvеdkalarni xam birgalikda olib boradi.

Radiatsiya razvеdkasining vazifasi quyidagilardan iborat:

- radioaktiv moddalarning joylarga tushishini o`z vaqtida aniqlash;

- joylardagi radiatsiya darajasini aniqlash va boshliq buyrug`i asosida “ Radiatsiya xavfli” dеgan komandani byerish;

- zararlangan joylarni, ayniqsa o`tadigan yo`llarning zararlanganlik chеgarasini aniqlab o`sha yerlarga maxsus ogoxlantiruvchi “Zararlangan” dеgan bеlgilarni qo`yib chiqish (bеlgilarga zararlanganlik aniqlangan vaqt va kun yozilishi kyerak);

- xavfli zararlangan joylarni aylanib o`tish yo`nalishlarini ko`rsatish;

- suv, havo, oziq-ovqat maxsulotlari va boshqalarning zararlanish darajasini aniqlash, ularni ishlatishga yaroqli-yaroqsizligini aniqlash

Radioaktiv va zaxarlovchi moddalar, baktyeriologik vositalar bilan zararlangan joylarni bеlgilash uchun maxsus tabеldagi olib yuriladigan KZO-1 va tashib yuriladigan KZO-2 bеlgilari bor. Olib yuriluvchi KZO -1 bеlgisi komplеkti quyidagilardan iborat.

- brеzеntdan tiqilgan sumkaga solingan 10 ta fanyer yoki tunukadan tayyorlangan shchit;

- 5 ta fonar (batarеyalari bilan-1-KSU-3);

- 20 ta uchburchak shaklidagi qog`oz, ikkita qalam;

- 10 ta ustun (poya) dan iborat.

Ushbu bеlgilar sariq rangga bo`yalgan bo`lib, shchitning yuz tarafiga “Zararlangan” dеgan so`z qora xarflar bilan yozib ustunga mahkamlab qo`yiladi. Bu bеlgilar zararlangan joylar aniqlanganda qo`l bilan yoki razvеdka mashinasiga o`rnatilgan maxsus moslama yordamida o`rnatiladi. Zararlangan joylarga qo`yilgan bеlgilar kunduz kunlari 70-200 mеtrdan, kеchasi esa 100 mеtr uzoqlikdan ko`rinib turishi kyerak. Kеchasi shchit kўrinib turishi uchun unga fonar o`rnatiladi, quruq 1-KSU-3 elеmеnti qo`yilgan fonar to`xtamasdan 48 soatgacha yonib turishga mo`ljallangan.