Muomala -boshqaruvning ijtimoiy psixologik mexanizmi sifatida

---

MAVZU №6: MUOMALA -BOSHQARUVNING IJTIMOIY- 
PSIXOLOGIK MEXANIZMI SIFATIDA. 
Reja
1. Muomala boshqaruv faoliyati sifatida. Muomala uzaro ta’sir sifatida. 
2. Muomala tomonlari. Muomala usullari. Muomalada bir-birini tushunish 
mexanizmlari. Uzaro ta’sir tuzilishi.
3. Boshqaruv muloqoti haqida. Boshqaruv muloqotining psixologik 
konunlari. 
4. Kul ostidagi xodimlarni uziga moyil kilishning psixologik yullari. 
5. Suxbatdoshni tinglash koidalari. 
6. Muammoli vaziyatni kanday bartaraf kilish mumkin.
7. Muloqotga urgatishga oid uyin va mashklarning tizimlari (Ilovada 
berilgan) 
O‘zbekiston Respublikasi Oliy Majlisi IX sessiyasida "Kadrlar taerlash 
Milliy Dasturi" va "Ta’lim tugrisida"gi Konunning kabul kilinishi kadrlar taerlash, 
ta’limni zamon talablariga muvofik islox kilish yulida kuyilgan muxim kadam 
buldi. Zero, respublikamizning iktisodiy, siesiy va ma’naviy ravnak topishi, 
yuksak malakali va xar tomonlama shakllangan, milliy kadrlar taerlanishiga boglik. 
Xayotimizga biznes, tadbirkorlik, markyoting, menejment kabi tushunchalar 
kuprok kirib borayotgan bir vaktda oliy ukuv yurtlarining bitiruvchilari yuksak 
kasb maxoratiga ega bulishi bilan bir vaktda uz atrofidagi shaxs psixologiyasini 
yaxshi bilishi xamda ijtimoiy psixologiya asoslari va menejment soxasini yaxshi 
tushunib olishlari kerak. Menedjer tushunchasi tobora xayotimizga kengrok kirib 
borar ekan, Oliy ukuv yurtlaridagi ta’limning asosiy vazifalaridan biriga 
talabalarning ijtimoiy psixologiya asoslari bulgan boshqaruv psixologiyasi xakida 
tularok tushuncha berish lozim. Negaki ishlab chikarishni tashkil kilish, unga 
raxbarlik kilish menedjerlarning asosiy vazifasi xisoblanadi.YUkoridagilarga 
asoslanib, shuni ta’kidlash lozimki, xar bir yotuk mutaxassis yuksak tashkilotchilik 

---

kobiliyatiga xamda odamlar bilan muloqotga kirishimlilik fazilatiga ega bulishi 
lozim. 
1.Boshqaruv muloqotining psixologik konunlari. Boshqaruv muloqoti nima? 
Boshqaruv muloqoti -bu odamlarga raxbarlik kilish maksadidagi muloqot, ya’ni 
ular faoliyatini ma’lum yunalishda uzgartirish yoki kerakli yunalishda tashkil 
kilishdir.Raxbar boshqaruv muloqotida uz kul ostidagilar bilan kuyidagi 
munosabatlarda buladi. 
1) buyruk berish, nimanidir tavsiya kilish, maslaxat berish; 
2) bajarilgan ish xakida uz kul ostidagilardan axborot olish; 
3) kul ostidagilarning berilgan topshirikni bajarishlarini baxolash. 
Buyruk berish, topshirik ijrosini tekshirish, xamda baxolash, bu boshqaruv 
faoliyatining uch boskichi bulib, boshqaruv muloqotining uchta vazifasini aks 
ettiradi. Buyuruvchi axborot berish, teskari aloka olish va baxolov axborotini 
berish. Albatta raxbarlik faoliyati bu uchta vazifa bilangina chegaralanmaydi, lekin 
boshqaruv muloqotida ular yotakchilik kiladi. YUkoridagi uchta vazifa ichida 
buyuruv axboroti berish vazifasi raxbarlik faoliyatida muxim urin tutadi. Uz kul 
ostidagilar bilan boshqaruv muloqotini samarali olib borish kanday amalga 
oshiriladi? Samarali muloqot bu - kam vakt va energiya sarf kilish, bu boshkalar 
sizning topshiriklaringizni sidkidildan bajarishi, bu psixologiya fanini chukur 
bilish demakdir. SHuning uchun boshqaruv muloqotining psixologik konunlarini 
kurib chikishimiz maksadga muvofikdir. 
Uzaro tushunish konunlari. Siz raxbarlik kilayotgan xizmatchilar 
uzlaridan nima talab kilinayotganini tushunib yotmasalar, berilgan topshirikni 
kungildagidek bajara olmaydilar. Raxbar topshirikni kul ostidagilarga tushunarli 
tarzda yotkaza olishi zarur. Ba’zi bir xodimlarga bir ogiz suz kifoya, ba’zilariga 
esa uzok tushuntirishga tugri keladi. Raxbar uz xodimlari bilan shunday til 
topishishi kerakki, ular sizni fakat tinglamasinlar, balki eshitsinlar. 
Anglash - eshitish organlarini ishga solish, eshitish - uz dikkatini jalb 
kilish, miyani ishga solish. Miyani ishga solish - berilgan topshirikni samarali 
bajarishdan muxim axamiyatga ega.

---

Xizmatchilar uz boshliklarini yaxshi tushunishlarida kuyidagi 5 ta shart 
asosiy omil xisoblanadi: 
- kasbning birligi; 
- intellekt darajasini xisobga olish; 
- axborotning tulakonliligi; 
- bayon etishning mantikka muvofikligi; 
- dikkatning jamlanishi. 
Tushunish - gapirayotgan odamning suz oxangiga boglik. Agar topshirik 
berayotganda kul ostidagilarning tushunmayotganligi doimo ta’kidlab turilsa, 
kupol oxangda gapirilsa, bunday raxbarni tushunish kiyin. Bu xolda tinglayotgan 
odamning dikkati topshirikning mazmuniga emas, balki, gapirayotgan odamning 
muomalasiga, uzini tutishiga jamlanadi. Bunday sharoitda tinglovchida "Agar siz 
xotirjam gapirsangiz, yaxshirok tushungan bular edim" degan fikr tugilishi tabiiy. 
Tinglovchi raxbarga xech narsa demagan xolda xam, uni kuprok tushunishlarini 
xoxlashi anik. 
Kul ostidagilar uz raxbarlarini tushunganlarida xam, berilgan vazifalarini 
tula bajaravermaydilar. Masalan, aytaylik, kul ostidagi odamlar ishga uz vaktida 
kelish, yaxshi ishlash, ish vaktida boshka ishlar bilan shugullanmaslik, topshirikni 
uz vaktida bajarish kerakligini yaxshi bilishadi. SHunga karamay, xar doim xam 
bunga amal kilavermaydilar. Demakki, xodimlar raxbarni tushunsalar xam xar 
doim u bilan kelisha olmaydilar. Xodim uz raxbarining topshirigini fakatgina ichki 
e’tikodlariga muvofik kelgandagina, ya’ni topshirikni bajarish zarurligini kalban 
xis kilganidagina, uni astoydil bajariga kirishadi. 
Xar kanday sharoitda xam odamlar uzlariga yokkan odamlar bilan 
muloqotga tez kirishadilar, aksincha, uzlariga yokmagan odamlar nuktai nazardan 
kelishishlari kiyin. Bu "konun" insonning uz xayotidan, tabiatidan uning 
psixologiyasining xususiyatlaridan kelib chikadi. Inson uchun ma’naviy iklim 
tabiiy jism iklimidan kura muximrokdir. Bu omilni kanday boshqarish, raxbarlik 
xizmatiga jalb kilish, raxbarlik muloqotida uni kullash, yul-yuriklari xakida kuprok 
gap boradi.Xech kanday dushmanlarsiz, kungli kora kishilarsiz xam ishlash, 

---

yashash mumkinmi? Xayot bu savolga ijobiy javob beradi. Bunga kanday erishish 
mumkinligini shunday odamlar faoliyatini taxlil kilish asosida kurish mumkin. 
Bunday kishilar muloqot jarayonida attraksiya yullarini kullab, kishilarni uzlariga 
moyil kila oladilar. Biz xam mana shunday attraksiya yullari xakida suz yuritishni 
uz oldimizga maksad kilib kuydik. 
II. Kul ostidagi xodimlarni uziga moyil kilishning psixologik yullari. 
Xodimlarni uziga moyil kilish yullari attraksiya deb ataladi. 
Biror odam bilan suxbatlashganda sezgi organizmlarimizga (kurish, eshitish, 
xid bilish va x.k.) undan kuplab xabarlar kelib turadi. Lekin insonlar bu 
xabarlarning xammasini xam ongli ravishda kabul kila olmaydilar. Masalan faol 
suxbat 
jarayonidan 
sung 
sizdan 
bir 
dakikaga 
kuzingizni 
yumib, 
suxbatdoshingizning galstugi kanday rangda ekanligini aytib berishni surasalar, siz 
xar doim xam tugri javob bera olmaysiz. Demakki, biz kurib turib, kurmasligimiz 
mumkin, tinglab turib, eshitmasligimiz mumkin ekan, bu ongimizning kanday 
ishlashiga boglik. SHu bilan birga insonda xissiy axamiyatga ega bulgan xabarlar 
saklanib koladi. Agar muloqot jarayonida suxbatdoshga axborotni shunday 
yuborilsa, birinchidan - bu xabar suxbatdosh uchun xissiy axamiyat kasb etsa, 
ikkinchidan, bu unga ijobiy ta’sir etsa, uchinchidan esa bu xabarni suxbatdosh 
anglab etmasa, u xolda suxbatdoshimiz, bu suxbat nimasi bilandir yokimli, uziga 
tortuvchi buldi, deb ta’kidlash mumkin. Demak, bunday xolda suxbatdoshingizda 
uzingizga nisbatan xissiy ijobiy munosabat uygotishingiz mumkin. Bu xislat raxbar 
uchun eng zarur, eng muxim xisoblanadi. 
"Ism-sharifi" usuli. Bu usul siz muloqotga kirishayotgan odamning ismi 
sharifini aytishdan boshlanadi. Uz ismini boshkalardan tulik eshitish inson uchun 
xamisha xush yokadi. Amerikalik psixolog D.Karnegi yozganidek, uz ismini 
boshkalardan eshitish inson uchun yokimli musikaga uxshaydi. Bu xolatning 
psixologik mexanizmlari kanday? Bu usulning psixologik mexanizmlari 
kuyidagicha: 
1. Insonga berilgan ism xamisha u bilan yonma-yon. Ism shaxs bilan 
bulinmas. 

---

2. Agar insonga uning ismini aytmay murojaat kilinsa, bu unga nisbatan 
fakat xizmat yuzasidan murojaat kilinayotganini bildiradi. Agar insonga ismini 
aytib murojaat kilsangiz, unga nisbatan e’tibor berilganini bildiradi. 
3. Ismini aytib chakirish, bu insonning shaxs sifatida tan olishdir. 
4. Inson shaxs ekanligini xis kilsa, unda albatta konikish xissi uygonadi. 
5. Konikish xissiyoti esa doimo ijobiy xissiyotlarga boglik. 
6. Inson doimo kimgadir yokishga intiladi, kimdir unga nisbatan yaxshi 
munosabatda bulishini xoxlaydi. 
7. Agar kimdir bizga ijobiy xissiyot uygotsa, u uziga tortadi, va u bilan 
yakindan muloqot kilishni xoxlaymiz. 
"Ism-sharif" usuli ta’siri psixologik mexanizmining moxiyati kuyidagicha: 
uz ismining jaranglashi - shaxsga e’tibor - shaxs sifatida tan olish - konikish xissi - 
ijobiy xissiyotlar manbaiga yakinlashish. Demak, ertalab ishga kelgan zaxoti uz 
kul ostingizdagi xodimlarning ismini aytib, "Assalomu-alaykum", - deb 
salomlashing, xodimingiz xoxlasa, xoxlamasa, unda ijobiy xissiyot uygotasiz. Endi 
raxbarning kasbiy koidasini keltirib chikaramiz. "Men xar bir raxbar uchun kul 
ostidagi xodimlarida uziga nisbatan moyillik uygotish kasbiy zarurat deb bilaman. 
SHuning uchun tez-tez ularga ism shariflarini aytib murojaat kilaman." 
"Munosabat oynasi" usuli.Xalkimizda "kiyofa, yuz-kalb oynasi", - degan 
nakl bor. Bundan yuz, karash - munosabatlar oynasi degan xulosani xam chikarish 
mumkin. Agar insonga sinchiklab karalsa, uning yuz - karashida ichki dunyosini 
kurish mumkin. Savol tugilishi tabiiy: doimo kulib yurgan odam bilan muloqot 
kilish osomni yoki aksincha, kiyofasi kattik odam bilanmi? Tabiiyki, birinchi 
toifadagi odamlar bilan suxbatlashish oson. Inson kimlarga jilmayadi: dustlarigami 
yoki yokmagan odamlargami?
Bu mexanizm kismlari kuyidagilardan iborat.
1. Kupchilik odamlar uz dustlariga yokimli samimiy jilmayadilar.
2. Agar siz bilan muloqot kilayotgan odamning yuz kiyofasi yokimli 
jilmayishini kursangiz, bilingki bu uning sizga nisbatan "Men Sizning 
dustingizman" - deb berayotgan xabari buladi.

---

3. Dust - biror bir masalada, ishda siz bilan xamfikr odam.
4. Insonning eng muxim extiejlaridan biri, ximoyalanish va bexavotirlik 
extiejidir. Dust - bu ximoyalanishni oshiruvchi inson, ya’ni shaxsning eng muxim 
extiejlarini kondirishga yordam beradi.
5. Konikish xissi insonga ijobiy xissiyot uygotadi.
6. Inson doimo uzida ijobiy xissiyot uygotuvchi odamlarga muxtoj.
7. Agar biror kimsa, ijobiy xissiyot uygotsa u xoxlasa, xoxlamasa 
attarksiyani shakllantiradi. "Munosabatlar oynasi" usulini psixologik mexanizmi 
ana shundan iborat.
Xulosa: raxbar kuli ostidagi xodimlariga uz tutgan yulini fakat tushuntirishi 
emas, balki bu bilan xamfikr bulib, uning nuktai nazarini kalban xis kilishlariga 
erishgan bulishni xoxlasa, u insonlar psixologiyasi xakida bilimlarini doimo 
boyitib borishi zarur.
Raxbarlikning kasbiy koidasining ikkinchisi kuyidagicha. "Raxbar uchun uz 
kul ostidagi xodimlarini uziga jalb kilish kasbiy zarurat. SHuning uchun uz 
xodimlari bilan bulgan munosabatlarda yuz kiyofasi doimo muloyim bulishi, 
ularga jilmayib murojaat kilishi lozim".
"Oltin suzlar" usuli. "Oltin suzlar" iborasining sinonimi sifatida kupincha 
"chiroyli", "ta’sirchan", "juda kimmatli" suzlar ishlatiladi, bir suz bilan aytganda 
bular kompliment deb yuritiladi. 
Kompliment nima uzi? Kompliment - bu insonning ijobiy sifatlarini bir oz 
kuchaytirib aytiladigan suzlardir.SHu bilan birga raxbar va xodimlar urtasidagi 
xizmat munosabatlarida attraksiyani shakllantirish yullaridan biridir. Inson uziga 
karatilgan komplimentni eshitganda unda ijobiy xissiyot uygonadi. Bunday "oltin 
suzlar" ta’sirining psixologik mexanizmi kanday? Agar kimgadir "Siz uzingiz 
akllisizku", "Siz kuchlisiz", "Siz odamlarga juda yaxshi ta’sir kursata olasiz!" deb 
ta’kidlab tursangiz, agar bu xislatlar unda bulmasa xam u odam uzining bu 
"kobiliyatini" yuzaga chikarish, uzini sizga kursatishga xarakat kiladi. Kompliment 
ta’sir mexanizmi asosida ishontirish psixologik mexanizmi yotadi. Ma’lumki, 
insonga orzularining ruyobga chikishini ishontirish mumkin. Ishontirish bu 

---

orzularining sirtdan amalga oshishiga ishonishini orttirsa, bu asosiy ijobiy 
emosiyalarining xosil bulishiga olib keladi. 
Attraksiyaning 
shakllanishiga 
"oltin 
suzlar" 
ta’sirining 
psixologik 
mexanizmi kuyidagicha. 
1. Insonga uzining ijobiy sifatlarini kuchaytiribrok aytilgan suzlar, ya’ni 
kompliment doimo yokimli buladi.
2. Agar kompliment koidasi bilan aytilsa (bu xakda kuyida suz yuritiladi) 
ishontirish natija beradi. 
3. Buning natijasida "yaxshirok" kurinishga bulgan extiej sirtdan kondiriladi. 
4. Extiejlarning kondirilishi natijasida ijobiy xislar xosil buladi. 
5. Raxbar uziga nisbatan uz kul ostidagi xodimlarida ijobiy xissiyotlar - 
attraksiya uygota olgan ekan, xodimlar uz raxbarlarining topshiriklarini bajonidil 
bajaradilar. 
Kompliment kilishning psixologik koidalari: 
1. Kompliment insonning fakat ijobiy sifatlarini aks ettirishi lozim, 
komplimentda takror ma’no bulmasligi kerak. 
2. Komplimentda aks etadigan ijobiy sifatlar biroz burttiribrok kursatilishi 
kerak. 
3. Be’mani iboralar ishlatmaslik kerak. Aks xolda kompliment salbiy 
okibatlarga olib kelishi mumkin. 
4. Kompliment tavsiyanomadan iborat bulishi kerak emas, insonning 
sifatlarini tavsiflashi kerak. Masalan "faolrok, mustaxkam bulishing kerak!". "Uz 
mavkeingda mustaxkam tur!" deb tavsiya berilsa, bu salbiy ta’sir kursatadi. 
5. Kompliment xech kanday xazil-mazaxsiz ishlatilishi kerak. Misol uchun: 
"Sening kullaring oltin, tiling esa sening dushmaning!" Bunday ta’na salbiy ta’sir 
kiladi. Kuyida raxbarlik faoliyatida uchrab turadigan, ayrim vaziyatlarda 
ishlatiladigan komplimentlarga misollar keltiramiz. 
VAZIYAT 
KOMPLIMENT 
1. Uzok davom etgan suxbatdan 
1. Sizday yokimtoy odam bilan 

---

sung 
tez-tez suxbatlashib turish kerak 
2. Nizoli vaziyatda uzini tuta olgan 
odamga 
2. 
Sizning 
uzingizni 
tuta 
olishingiz, meni koyil koldirdi 
3. Kasaldan turgan odamga 
3. Kurinishingiz yomon emas, 
yaxshisiz 
4. 
Xar 
kanday 
kiyinchilikka 
karamay, 
ishni 
oxirigacha 
etkazgan 
odamga 
4. Irodangizga koyil kolish kerak 
5. Suxbat muvaffakiyatli tugadi 
5. Siz bilan suxbatlashish juda 
marokli 
6. Sizning kuzingizni ochib kuygan 
odamga 
6. Siz bilan suxbatlashib, kup 
narsani bilib olish mumkin 
7. Bir marta muvaffakiyat kozonib, 
uzi xam xayron bulayotgan xodimga 
7. Siz kamtarlik kilyapsiz, sizning 
kobiliyatingiz menga ma’lum 
Raxbarlik kasbiy koidasi: "men xar kanday raxbar uchun kul ostidagi 
xodimlarni uziga moyil kilish - kasbiy zarurat ekanligini yaxshi bilaman, shuning 
uchun uz xodimlarim bilan muloqotga kuprok kompliment ishlatishga xarakat 
kilaman". 
"Sabr-tokatli tinglovchi" usuli. "Uz xodimlariga e’tiborli bulish kerak!" 
"Ularni sabr bilan tinglash kerak!" "Suxbatdoshingizning suzini bulmay, uni 
oxirigacha tinglang!" xar bir raxbar bu koidalariga amal kilishi zarur. Xodimlarni 
dikkat bilan tinglash uchun vakt kerak. Zero, xar kim uz fikrini anik kiska ifoda 
kila olmaydi. Raxbar xar kancha zarur ishi bulsa xam, uz xodimini tinglashi 
zarurmi? 
Xodimingiz muammolarini dikkat bilan tinglasangiz, unda uzingizga 
nisbatan ijobiy xissiyotlar uygotasiz. Bu usulning psixologik mexanizmlari 
kuyidagicha. Dastlab - raxbar uz muammolari bilan murojaat kilgan xodimni 
dikkat bilan yaxshilab eshitishi kerak. Bu koida odamning eng muxim extiejlaridan 
biridir. Bu extiejning kondirilishi ijobiy xissiyotlarini shakllantiradi.Bu xolda 

---

raxbarning yana bir kasbiy koidasi kuyidagicha: "Men xar bir raxbar uchun uz 
xodimini uziga jalb kilish - kasbiy zarurat deb bilaman, shuning uchun uz 
xodimlarim bilan muloqotda sabrli va e’tiborli tinglovchi bulishga xarakat 
kilaman". 
III. Suxbatdoshni tinglash koidalari. Tinglashga urganmagan odamlar kam 
axborot oladilar va kupincha notugri xulosa chikaradilar. Tinglash - bu ogir 
mashakkat. Tinglash - bu dikkat va kizikish bilan axborot almashish, tushunishga 
erishish, suxbat chogida erkin vaziyat yaratish. Tinglash - bu faol jarayon bulib, 
ma’lum kunikma va malakani talab kiladi. Kuyidagi raxbarlar uchun uz 
xodimlarini tinglash koidalarini keltiramiz. 
1. Suzlayotgan odamga ochik, ravon suzlashish uchun imkoniyat yaratib 
bering. "Xa, men sizni eshityapman, tushundim va x.k." Suxbat chogida sizning 
dikkat bilan tinglashingiz boshkalarni tushuna olishingizni bildiradi. 
2. Muloqot chogida suxbatdoshingizni tushunishga xarakat kiling. 
Eshitganlaringizdan darrov xulosa chikarmang. 
3. Suxbatdoshingizga xamdard buling. Uning urniga uzingizni kuyib kuring 
va uning muammolarini uzingiznikiday kilib kuring. Bu esa uning nutkini 
chukurrok bulishiga imkoniyat yaratadi. 
4. Sabrli buling, dam-badam soatga karayvermang, suxbatdoshingizn suzini 
bulmang. Suxbat chogida uz ishlaringiz bilan band bulmang - xar xil kogozlarni 
titkilamang, telefonda gaplashmang va x.k. 
5. Suxbat mavzuidan chetga chikishga urinmang. Gapirayotgan odamning 
turli sifatlarini muxokama kilmang. Agar xodim sizga yokmasa xam uni dikkat 
bilan eshiting. 
6. 
Suxbatdoshingizga 
savol 
berib, 
uning 
muammolarini 
tugri 
tushunganingizni tasdiklatib oling: "Men sizni tugri tushundimmi?". 
7. Suxbat davomida muloyim jilmayib, suxbatdoshingizning kuziga karab 
turing.
8. Suzini dikkat bilan tinglaganingizni albatta ta’kidlab turing: "Menimcha 
sizni shunday muammolar kiynayapti?".

---

9. Eshitayotgan suzlaringiz sizda nafrat uygotsa xam uzingizni tuta biling. 
Bilingki aks xolda suxbatdoshingiz sizga ishonmay kuyadi. 
10. Suxbat davomida suxbatdoshingiz uz suzini tugatmaguncha jim 
utirganingiz ma’kul. 
Ish suxbatlarini kanday utkazish kerak? Ish yuzasidan buladigan suxbat 
utkazish xam bir san’at. Buning uchun kuyidagi koidalarga amal kilish kerak. 
1. Avvalo bir necha savolga javob topib kuying: 
- suxbatdan uzimga kanday maksad kuyaman? 
- bu mavzuda suxbatlashishga suxbatdoshim kay darajada tayyor? 
- kanday savollar berish mumkin? 
- menga kanday savollar berilishi mumkin? 
- suxbat natijasi kanday tugaydi? 
2. Fakat uzingiz yaxshi tushunadigan mavzu yuzasidan suxbatlashing.
3. Oldindan suxbatdoshlaringiz yoshi, jinsini,kizikishlarini yaxshi bilib 
oling. 
4. Uz nutkingizini mantikiy anik, lunda ifodalashga xarakat kiling. 
5. Uz nutkingizda misollardan foydalaning,,lekin ularni kupaytirmang. 
6. Tez-tez atrofdagilarga kuz kiringizni tashlab turing. Kim sizni 
tinglayapti,kim tinglamayapti,yaxshi bilib olasiz. 
7. Uz nutkingizni fakat zarur ishoralar bilan mustaxkamlang. 
8. Nutkingizni laxzalik ta’sirchan suzlar bilan yakunlang. Lekin "e’tiboringiz 
uchun raxmat" kabi iboralarni ishlatmang. 
Suxbatda doimo suxbatdoshingizga "Siz" deb murojaat kiling. SHunda 
suxbatdosh suzi bilan sizni yakinlashtirib orangizdagi farkni kamaytiradi va suxbat 
erkin vaziyatda kechishini ta’minlaydi. Bu bilan siz uzingizni suxbatdoshingiz 
urniga kuyishingiz va uning muammolarini echishingiz osonlashadi. Demak, ish 
yuzasidan buladigan suxbatlarda kuyidagi koidalarga amal kilish kerak. 
Ish 
yuzasidan 
suxbatdagi 
mumkin xatti- xarakatlar 
Mumkin bulmagan xarakatlar 
1. Faoliyatni tasvirlash 
1. Faoliyatni baxolash 

---

2. Muammoni kurib, uni echish 
yullarini kidirish 
2. Muammoda insonning aybini 
topish 
3. Epchil bulish 
3. Tugri suz bulish 
4. 
Tinch 
xotirjam 
bulib, 
xissiyotlarini jilovlash 
4. Uzini katta tutish, yoki pastga 
olish, xissiyotlarga erkin berish 
5. Turli yullar kidirish, ularni 
taklif kilish 
5. Dastlabki yulni kabul kilish 
6. Insonning kiyofasini ukiy 
olish kerak 
6. Suxbatdoshingiz xolati be’etibor 
bulmasligi kerak 
7. Suxbatdoshingizga dustona 
munosabatda bulish 
7. Dushmanlik munosabati bulish, 
nafrat bilan karash 
8. "Xoxlaysizmi" deb suz bilan 
boshlang 
8. "Men istardimki" demang 
9. 
"Muammoingiz 
shundan 
iboratki" deb ayting 
9. "Men shunday xulosaga keldim" 
10. "Sizga bu narsani bilish 
shunisi bilan kizik-ki…" 
10. "Bu men uchun kizik", - demang 
11. Albatta bu sizga ma’lum…" 
11. 
"Siz 
albatta 
bu 
xakda 
bilmaysiz…" 
12. Siz bilan suxbatdoshingiz 
kelishi uchun sharoit yaratish kerakki, 
biz unda «Xa» deb javob berishga 
moyillik vujudga kelsin 
12. "YUk" deb javob beradigan 
savollar bermang 
13. Suxbatdoshingiz fikrlarini 
aniklashtirib, uzingiz tushunchangizni 
ma’lum kiling 
13. Xammasi shundok xam tushunarli 
degan xayolga bormang 
14. Murosa kilish uchun eng 
xolis yul topish 
14. Sub’ektiv baxo va mezonlarni 
kullash 

---

IV. Muammoli vaziyatni kanday bartaraf kilish kerak. Raxbarlik faoliyatida 
juda kup muammolar uchrab turadi. Bu muammolarni tez xal kila olmaslik 
raxbarda uziga ishonch xissining yukolishiga olib keladi. Bu xolda uzingizda 
fikrlashni shakllantiring. Bu fikrlar fakat ijobiy bulishi kerak. Muammo va 
kiyinchilik oldida tuxtamang. Xar bir vokeada va xar bir insonda ijobiy va salbiy 
xislatlar bulishi tabiiy. Inson xayotida vokealar unga boglik bulmagan tarzda sodir 
buladi, fakat inson unga ijobiy yoki salbiy baxo beradi. Bundan tashkari, kup narsa 
usha vaktdagi kayfiyatimizga xam boglik: aynan bir xil narsa bir vaktning uzida 
xam salbiy va ijobiy baxolanishi mumkin. SHuning uchun uzgaruvchan kayfiyatga 
berilmaslik kerak. Odamlarda fakat ijobiy va salbiy sifatlarini ajratmay, ulardagi 
kamchiliklarni kuribgina kolmay, balki, ularning fazilatlarini xam kurishga 
urganing. Bu narsani amalda isbotlang. Agar siz fakat yomon tomonlarni 
kuraversangiz, boshi berk kuchaga kirib kolasiz. Agar siz oson bulmagan vaziyatda 
yaxshilik tomon intilsangiz, xar kanday sharoitdan chikib keta olasiz. Ijobiy 
tafakkur kunikmalarini rivojlantirishni inson uzidan boshlashi kerak. Uziga 
ishonmagan, uzini xurmat kilmagan, uzini xodimlarining urniga kuyib kurmagan 
kishi raxbar bulib ishlay olmaydi. U uz-uzidan norozi bulib, alamini boshkalardan 
olishga intnladi. Aksincha, agar inson uzining shaxsiy sifatlari va ish kobiliyatini 
ijobiy baxolay bilsa, ishda buladigan xar kanday kiyinchilikni engishga xarakat 
kiladi, negaki, u uziga ishonadi, uz imkoniyatlarini tugri baxolay oladi. Bu narsa 
xodimlariga va xamkasblariga ta’sir kursatmay kolmaydi. 
Uzi anglamagan xolda unda kuyidagi fikr tugiladi: "Men uzimni ijobiy 
baxolay olganim uchun uzimga ishonaman. Men senga xam ishonaman, chunki, 
seningt ijobiy tomonlaringni xam bilaman. SHuning uchun ikkalamiz bu ishni 
bajara olamiz, xammasi yaxshi buladi". 
Endi muammoli vaziyatlardan chikish uchun bir necha mashklarni bajarib 
kuramiz. "Muammo" mashki 
Bu mashk muammoli vaziyatni inson uchun shaxsiy axamiyatini kamaytirib,
ichki xotirjamlikni orttirish uchun xizmat kiladi. Siz 10-15 dakika davomida bu 
mashkni bajarib kuring. Kuzingizni yuming. Kuyidagi manzaralarni tasavvur kilib 

---

kuring. Oxirgi vaktda kiynayotgan muammolar xakida uylang. Xayolan ularni ikki, 
uch ibora bilan ifodalang. Uz muammolaringiz bilan urtoklashgan shaxsning 
kiyofasini kuz oldingizga keltiring. U sizga nima dedi, siz unga nima javob 
berganingizni eslab kuring. Bu suxbat jarayonida tashkaridan kuzatuv sifatida 
karang. Masalan, siz uz suxbatdoshingizni guyo oynada kurgandek tasavvur 
kiling.Bu manzaraga yakin kushnilaringiz, tanishlaringiz ya’ni karindoshlaringizni 
kiriting. Ularning echilmagan kanday savollar va muammolari bor? Ularni nima 
kiynayapti, xayotda ular kanday kiyinchiliklarni engib utishlari kerak? 
YAshayotgan uyingiz, siz bilan birga yashayotgan odamlarni tasavvur kiling. 
Tasavvur kilayotgan manzarangiz kengayib borishi bilan, unga siz yashayotgan 
mamlakat, uning kishlok va shaxarlarini kushing. YAna uzokrokka kuz tiking: 
kuyosh sistemasi, uning atrofida aylanayotgan, Er galaktikasining bepoyonligi, 
erda yashayotgan odamlarning muammolari, bu bepoyonlik oldida muammoingiz 
xam kichkina ekanligini tasavvur kiling. Endi xolatingizga berilib, uz 
muammolaringizni ikki-uch ibora bilan ifodalang. Siz endi nimalarni xis kilyapsiz? 
"Bundan xam battarrok bulishi mumkin" mashki. Ok kogoz olib kichik insho 
yozing. Xal kila olmagan xox ishdagi, xox shaxsiy ishlaringizdagi vokealarni 
kogozga tushuring. Endi vokealarning siz uchun kanday yomon okibatlarga olib 
kelishini uylab kuring. Kasal bulib kolishingiz mumkinmi yoki yana bundan 
yomonrok nima bulishi mumkin?Siz xozir kanday yashayapsiz, ishlayapsiz? 
Uzingizni yaxshi xis kilyapsizmi? Muammolaringiz unchalik kurkinchli emas?. 
Extimol, bundan xam yomonrok bulishi mumkin. Demak, muammolarni xal kilsa, 
yashasa, kurashsa buladi. Doimo sizni xayotda biror muammo kiynasa, bundan 
xam yomonrok bulishi mumkin deb tasavvur kiling. Xayotga ishonch va kuvonch 
bilan karang. YAshash kanday yaxshi. 
"Maksadga erishish" mashki .Kuzingizni yuming, gavdangizni bushashtirib 
utiring. Uz maksadingizga dikkat bilan karang. Tasavvur kiling, maksadingizga 
erishdingiz. Masalan, ish boshladingiz va uni muvaffakiyatli bajaryapsiz. Uz 
maksadingiz manzarasini anikrok tasavvur kiling. Kurayotgan narsalaringizni 
anglab kuring - ranglar, narsalar, odamlar, xonalar, xonadagi shart-sharoit va x.k. 

---

Atrofdagi barcha narsalar - tovushlar, ovozlar, gap suzlarni eshiting. Atrofdagi 
narsalarni ushlab kuring, ularni xis kiling. Xayolan uz maksadingizga tularok etish 
mumkinligini tasavvur kiling, keyin maksadingizga erishish manzarasini kurib, 
uzingizga ayting: "Men albatta bu maksadga erishaman. Maksadimga erishish 
uchun xamma narsani kilaman. Bu amalga oshadigan maksad, fakat unga erishish 
uchun xarakat kilish zarur!". 
Endi, nixoyat tasavvur kilishdan tuxtab, ongli xayotga erishish uchun mutlok 
ishonch va mustaxkam e’tikod bilan kayting. Bu sizning xolatingizda uzok vakt 
saklanib koladi va maksadingizga erishish uchun erdam beradi.
SHunday kilib, uz muammolaringizning xal kilish yulini topdingiz. Bu 
muammolarga turli tomondan karab kurdingiz va uni xal kilish mumkinligini xis 
kildingiz. Eng muximi muammolarga nisbatan munosabatingiz uzgardi. 
Muammolaringizni xal kilishda sizga kuyidagi muloxazalar yordam beradi.
- Insonda doimo muammolar buladi. Xayotda muammolarning bulishi 
mukarrar.
- Bir muammoni xal kilgach, ikkinchisi tugiladi.
- Birinchi muammodan keyin inson albatta ikkinchisiga duch keladi.
- Xar kanday chikarilgan karor - bugun tugri bulsa, ertaga notugri tuyuladi.
- Muammoni xal kilish vakti bor. SHuning uchun insonga sabr tokat kerak.
- Uz xayotingizni takrorlanmas deb biling.
- Xar bir kishi xato kilish mumkinligini unutmasligi kerak.
- Xar bir inson uziga "Bu men uchun muxim emas!" deb aytishga xakli.