Misr aholisi uchun din kundalik turmushning ajralmas bir bo‘lagi

Misr aholisi uchun din kundalik
turmushning ajralmas bir bo‘lagi
hisoblangan. Qadimgi misrliklar
xudolar hayvonlar siymosiga o‘tib olib, mushuk, qo‘y, ho'kiz, arslon, sigir shaklida odamlar orasida yashaydi, deb hisoblashgan. Misrliklar xudolarning birqancha
joni mavjud: ulardan biri hayvon tanasida, boshqasi
esa haykalida yashaydi deb o'ylashgan. Misrliklar
xonadonidagi mehrobda xudolarning haykalchalari
o'rnatilgan. Kohinlar - ibodatxona ruhoniylari, xudolarni dindorlar in’om tariqasida keltirgan narsalar bilan
boqishadi, deb hisoblashgan. Qadimgi Misr podsholigining poytaxti Memfisning
o‘z xudosi - Ptax bo'lgan. Ptax misrliklar e’tiqodicha,
olamni yaratayotganida har bir narsaning nomini
odamga o'rgatgan. Xudo shunchalik qudratliki, uni
asl qiyofasida ko'rishning iloji yo‘q. Shuning uchun
ham Ptax degan xudoning Yer yuzidagi qiyofasi Apis
bo'lib, u peshanasi va belida oq qashqasi bolgan
qora ho‘kiz timsolida tasavvur etilgan. Misrliklar o‘z xudolariga butunlay ishonishgan, har
bir ishni bajarishga kirishishdan avval ulardan maslahat, madad yoki rozilik so'rashgan. Mil. avv. 2-mingyillikdan boshlab esa Quyosh xudosi Amon-Ra fir’avnlarning bosh ilohi va homiysi hisoblangan. Dastavval ikkita xudo bo'lgan: Fiva shahri
homiysi Amon va Quyosh xudosi Ra, so‘ngra ikkalasi
yagona xudoga birlashgan. Lining ibodatxonasi Geliopolda (Baolbek) bo'lgan.
Fir’avnlar Quyosh xudosi o'g'illaridir, hukmdorlar
hamma ishni 0‘zining samoviy otasi amri bilan amalga
oshiradi, degan qarash mavjud bo'lgan. Xapi - Nil xudosi - Misrdagi hayotning birlamchi
manbai va posboni, Osiris - yerosti saltanati xudosi
hisoblangan. Rivoyatda aytilishicha, Osiris Misrning
ilk podsholaridan biri bo'lib, o'z xalqini dehqonchilikka
o'rgatgan. Birodari Set esa Osirisni o'ldiradi. Ammo
Osirisning xotini Isida uni mumiyolagan va qayta tiriltirgan ekan. O'shandan boshlab jon qaytib keladigan
joy bo'lishi uchun barcha marhumlar mumiyolanadi.
Osiris ibodatxonasi xarobalari Abidos shahrida hozirgacha saqlanib qolgan. Kohinlar xudolar va odamlar
ibodatxonalar 0
turmushda ham kohinlarsiz biron ish qilish mushkul
edi. Kohinlar Nil toshqini vaqtini, qachon urug'lik sochish va hosilni yig'ishtirib olish muddatini aniq bilishgan. Barcha «normlarda ibodatxonalar bo'lgan, fir’avnlar ularga katta-katta boylik va yerlar hadya etishardi. Asosiy xudolarga atab qurilgan ibodatxonalar
katta-katta yer-mulklariga egalik qilar edi. Har bir zafarli bosqinchilik yurishidan keyin fir’avnlar 0‘ljaning,bir,qismini ibodatxonalarga hadya etganlar.

vaqt esa

ulkan piramidalar fir’avnlar dafn

piramidalardan! etiladigan joy - maqbaralar bo'lgan. 0 ‘tgan mingyilliklar davomida ko‘pdan ko‘p shaharlar va davlatlar yo‘q bo'lib ketdi, ibodatxonalar va
saroylar xarobaga aylandi, faqat piramidalar vaqtdan
qo'rqmaydi, faqat piramidalargina to‘rt ming yildan
oshiq vaqt davomida 0‘zgarmasdan turibdi.
Eng mashhur piramidalar Memfis shahri yaqinida
uch fir’avn - Xufu, Xafra va Menkaura uchun bunyod
etilgan. Bu piramidalar jahonning yetti mo'jizasidan
biri bo'lib, ular hozirga qadar saqlanib qolgan birdanbir inshootlardir. Eng katta piramida Xufu uchun
(yunonlar uni Xeops deb atashgan) miloddan avvalgi 2600-yil atrofida qurilgan. Uning balandligi 147
metr bo‘lgan. Piramida har biri ikki tonnadan og'irroq bo'lgan 2,5
million dona tosh bo'laklaridan tashkil topgan. Toshlar
shunchalik tekis qilib kesilgan va taroshlanganki, ular
o'rtasidagi yoriq 0,5 millimetrdan oshmaydi. Piramida
ichida dahliz bilan tutashtirilgan bir qancha xonalar
mavjud. Ulardan biridafir’avnning mumiyolangan jasadi solingan toshtobut- sarkofag joylashgan.
Misrliklar, inson vafot etganidan so'ng o'zga bir
olamga yo‘l oladi, bu hayotda foydalangan narsalarning hammasi narigi dunyoda ham kerak bo'ladi, deb
hisoblashgan.
Dahmalar ichi esa munojotlar va qarg'ishlardan
iborat bitiklar bilan qoplangan, ular fir’avnni himoya
qilishi va o‘zga hayotga o'tayotganida unga yordam
berishi mo‘ljallangan.
Yirik piramidalarni ortacha 20 yil davomida qurishgan. Bu o‘ta og‘ir mehnat bolgan. Piramidalarni sfinks
- tanasi sherniki va boshi odamniki bo‘lgan ulkanhaykal qo'riqlaydi. «Sahro shohi» - sfinks haykali toshdan ishlangan bo'lib, uning balandligi 20 metrga teng.
Yangi podsholik davriga kelib ehrom qurmay
qo'yishdi. Fir’avnlarni tog'larga 0‘yilgan tosh maqbaralarga dafn etadigan bo'lishdi. Ularga kiraverish
yo'llarini bekitib tashlashgan.
Eng mashhur maqbara fir’avn Tutanxamonga tegishli bo'lgan. Maqbara ichidagi tasavvurga
sig'maydigan boyliklar bizga qadar yetib kelgan. Qadimgi misrliklar inson vafot etganiMumiyolash dan keyin marhumlar saltanatiga ketadi, o‘sha yerda umrini davom ettiradi, deb hisoblashgan. Ammo marhumlar saltanatidagi
hayot, misrliklar fikricha, Osiris sudining natijalariga
bogliq bo'ladi. Tarozining bir pallasiga marhumning
yuragi, boshqasiga esa qush patlari qo‘yiladi. Mabodo tarozi pallalari tenglashsa, demak inson bu dunyodagi hayotida faqat ezgu ishlar qilgan bo‘ladi, u vafot
etganidan keyin ajoyib bir sharoitda umrini davom ettiradi. Mabodo, yurak og'irroq kelsa, demak inson bir
talay yomon ishlarni qilgan bo'lib chiqadi, badbashara
maxluqlarga yemish bo‘Iadi. Osiris qarshisida go'zal
qiyofada qad rostlash uchun misrliklar inson jasadini
mumiyolashgan. Odatda mumiyolash qariyb 70 kun davom etgan.
Jasadga maxsus ishlov berilganidan keyin ko‘pdan
ko‘p matolar bilan o'rab chirmashgan, qimmatbaho
taqinchoqlar bilan bezashgan. Matolar qati orasiga
omad keltiruvchi tu m o rla rq o 'y ilg a n . Mumiyolash faqat
marhumning izida qolgan boy-badavlat qarindoshlargaga nasib etgan. Misrliklar diniy e’tiqodiga ko'ra, xudolar ko'pincha muqaddas hayvonlar
qiyofasida gavdalanadi. Misrliklar xudolari bir talay bo'lgani uchun deyarli barcha hayvonlar xudo deb hisoblangan. Mushuk, qo‘y, ho'kiz, sigir,
arslon, lochin, ilon va boshqalarni muqaddas hayvonlar deb bilishgan.
Hasharotlar orasida qo'ng'iz alohida hurmate’tiborga sazovor bolgan. Misrliklar Yer shari ham
qo‘ng‘iz dumalatib borayotgan sharcha singari osmon
kengliklarida aylanib, kezib yuradi, deb hisoblashgan. Shuning uchun ham qo‘ng‘izlar Quyoshning yordamchilari hisoblangan. Jismida Bastet degan iloha
gavdalangan mushuk sharafiga uyushtirilgan bayramlarda Misming jami aholisi ishtirok etgan. Muqaddas
hayvonlarni ham xuddi vafot etgan odamlar singari
mumiyolashgan, izzat-ikrom bilan dafn etishgan. M.liklar dini ilk urugʻdoshlik jamoalarida vujudga kelgan. Diniy anʼanalar mustahkam va turgʻun boʻlgan. Fetishizm, totemizm ayniqsa, hayvonlarga topinish, M.da uzoq vaqt davom etgan. Politeizm mavjud boʻlgan. Deyarli har bir maʼbud qandaydir hayvon koʻrinishida tasvirlangan. Mac, Anubis maʼbudi boʻri, maʼbuda Bast — mushuk koʻrinishida tasvirlangan. Keyinchalik maʼbudlar insoniy qiyofa olgan. Aholi dehqonchilik va chorvachilik bilan shugʻullana boshlagach, turli xil tabiat kuchlarini oʻzida ifodalovchi maʼbudlarga, jumladan, osmon (maʼbud Nut), Yer (maʼbud Geb), Quyosh (maʼbud Ra), Oy (maʼbud Tot) va boshqa ga sigʻinish kuchaygan. Xapi maʼbudi obrazida M.lik dehqonlar Nil daryosiga sigʻinishgan. M.da juda boy diniy va jodu kitoblari yaratilgan. Afsunlar, duolar, sharxlar, maʼbudlarga iltijolar toʻplam qilingan (mas, "Ehrom matnlari", "Sarqofa matnlari", "Murdalar kitobi" va boshqalar). Qad. M. ilo-hiyoti antik dunyo dinlarida keng tarqalib, xristian aqidalari, urf-odatlariga katta taʼsir koʻrsatgan. Qadimgi Misr dini turli. Bu kabi turli sohalarda, birlashtiradi:

•